Najważniejszy w dorobku nowelistycznym pisarki i oceniony przez krytykę literacką jako arcydzieło, zbiór ośmiu opowiadań, ukazujący świat zapamiętany z dzieciństwa, ale widziany nie z perspektywy dworu, lecz służby folwarcznej: służących, owczarza, świniarki stangreta, bandosów. Poprzez sprawy ich życia poruszyła Dąbrowska najważniejsze zagadnienia życia ludzkiego w jego przebiegu, takie jak namiętna miłość (Łucja z Pokucic, Dzikie ziele), samotność i poszukiwanie sensu istnienia (Tryumf Dionizego), gorycz starości i dramat śmierci (Noc ponad światem, Zegar z kukułką). Pokazała, jak godność człowieka wychodzi zwycięsko z walki z losem, niezależnie od tego, czy człowiek ów pochodzi z wyżyn społecznych, czy “stamtąd”.