przedmowa
Ostatnie piętnastolecie przyniosło szereg ważnych odkryć astronomicznych. W tym okresie zaobserwowano po raz pierwszy kwazary, promieniowanie reliktowe, pulsary, źródła promieniowania rentgenowskiego i prawdopodobnie czarną dziurę. Rozwijały się też badania teoretyczne. John Wheeler wraz z grupą swoich młodych współpracowników interesował się ostatnimi etapami ewolucji gwiazd. Te badania doprowadziły do powstania koncepcji czarnej dziury i zapoczątkowały intensywny rozwój astrofizyki relatywistycznej. Zanim jeszcze odkryto promieniowanie reliktowe, zespół kierowany przez Jakowa Zeldo-wicza rozpoczął reklamowanie modelu gorącego Wszechświata i stworzył pełną teorię kosmologiczną wyjaśniającą poszczególne etapy rozwoju Wszechświata od stanu osobliwego aż do momentu powstawania galaktyk i gwiazd. W taki to sposób, łącząc zainteresowanie Wszechświatem i układami, w których zaczynają dominować efekty grawitacyjne, astrofizyka relatywistyczna wyodrębniła się jako niezależna dziedzina badań.
W krótkiej historii rozwoju astrofizyki relatywistycznej jest wiele wspaniałych osiągnięć i frustrujących trudności. Zastosowanie subtelnych rozważań matematycznych pozwoliło przewidzieć własności czarnych dziur. Z drugiej jednak strony ciągle nie wiemy, jakie procesy fizyczne są odpowiedzialne za obserwowane promieniowanie kwazarów i pulsarów.
Znacznie rozszerzyły się możliwości obserwacji, które pokrywają teraz niemal całe widmo promieniowania elektromagnetycznego. Interesujących informacji dostarcza też badanie promieniowania kosmicznego, a ostatnio pojawiły się nowe możliwości udoskonalenia metod detekcji neutrin i znacznego zwiększenia czułości anten grawitacyjnych. Powodzenie w tych dwóch ostatnich przedsięwzięciach przyniesie nowy potok danych o procesach zachodzących we wnętrzach gwiazd i w obszarach przestrzeni, gdzie pola grawitacyjne są bardzo silne. Można będzie wówczas dokładniej zbadać procesy zachodzące z udziałem czarnych dziur i dowiedzieć się, co się dzieje we wnętrzach gwiazd i w centralnych obszarach dużych skupisk gwiezdnych.
Do zaskakujących rezultatów prowadzą również badania teoretyczne. Dotychczas za najbardziej efektywne źródło energii uważano reakcje termojądrowe, które pozwalają na
9
