Książka porządkuje i aktualizuje dostępną od ponad 20-lat wiedzę o arteterapii, inaczej – terapii z udziałem sztuki, której prekursorką w Polsce była autorka niniejszej publikacji (Por. „Kulturoterapia”, 1988/1994). Prócz wiadomości historycznych i ściśle teoretycznych prezentuje w nowym świetle modele postępowania kulturoterapeutycznego z ludźmi wymagającymi opieki i wsparcia. Omawia metody pracy m.in. z czytelnikiem chorym, ale też formy zupełnie nowe, takie jakie oferują np. fotografoterapia i hortikuloterapia. Dużo uwagi poświęca metodologii badań naukowych, niezbędnej do stwierdzenia efektywności terapii z udziałem sztuki. Autorka dostrzega i wskazuje na analogie między pielęgniarstwem, pedagogiką i arteterapią, w ich dążeniu do uznania swojej tożsamości i odrębności naukowej.
Spis treści:
Wstęp
Rozdział 1. Arteterapia czy kulturoterapia? Obszar semantyczny obu terminów
- Pojęcie i definicja kulturoterapii
- Klasyfikacja i nazewnictwo form terapii przez sztukę zawarte w pojęciu kulturoterapii
- Kulturoterapia w koncepcji Krzysztofa Sameli
- Funkcjonowanie terminów: „kulturoterapia”, „kulterapia”, „arsterapia”, „artterapia” w piśmiennictwie polskim i zagranicznym
- Kultura terapii
- Kulturoterapia jako zorganizowana aktywność kulturalna prowadzona w instytucjach lecznictwa zamkniętego oraz w domach opieki
- „Sztuka w szpitalu” – koncepcja polska i amerykańska
- Podstawy teoretyczne kulturoterapii. Itinerarium rozwoju koncepcji
- Sztuka w medycynie
- Prowadzący kulturoterapię, czyli kulturoterapeuta
- Kulturoterapia w obszarze pedagogiki czasu wolnego
- Rekreacja: antyczne korzenie – współczesne formy
- Kulturotechnika, kulturoterapia i arteterapia
- Kulturoterapia jako forma zaspokajania potrzeb ludzkich
- Formy zorganizowanej aktywności kulturalnej i tworzenie sytuacji kulturoterapeutycznych Milieu jako element kulturoterapii
- Holistyczne podejście do człowieka jako podstawa sformułowania celów kulturoterapii. Pojęcie holizmu
- Pojęcie jakości życia w koncepcji kulturoterapii
- Pojęcie zdrowia w koncepcji kulturoterapii
- Psychosomatyka w perspektywie kulturowej
- Kulturoterapia jako arteterapia. Dlaczego i do czego w terapii wykorzystuje się sztukę? Czym jest sztuka?
- Inspiracje antyczne w koncepcjach kulturoterapii i arteterapii
- Typologia odbiorców sztuki i przeżyć estetycznych uwzględniona przy planowaniu kulturoterapii
- Kulturoterapia a pielęgniarstwo
- Teorie przeżycia estetycznego w koncepcji kulturoterapii
- Model kulturoterapii uwzględniający terapię przez sztukę. Podstawy teoretyczne przyjętych założeń realizacyjnych
- Czas, miejsce i formy realizacji projektu
- Weryfikacja modelu kulturoterapii. Kulturoterapia a jakość życia
- Badania jakościowe prowadzone w oparciu o teorię ugruntowaną
- Wzory uczestnictwa w kulturze reprezentowane przez pacjentów a uczestnictwo w zajęciach kulturoterapeutycznych
- Refleksje na temat „oświatoterapii”, czyli zajęć kulturoterapeutycznych o charakterze edukacyjnym
- Wykorzystanie w kulturoterapii przyciągającej siły sztuki – sztuka jako przynęta
- Możliwa zmiana opcji teoretycznej. Kulturoterapia jako forma animacji społeczno-kulturalnej
Rozdział 2. Fenomen arteterapii. Terapia sztuką czy sztuka w terapii?
- Zakres pojęcia i definicje arteterapii przyjęte w Polsce
- Funkcje i formy arteterapii
- Pierwsza polska definicja arteterapii i kulturoterapii w ocenie prof. dr Diane Waller
- Arteterapia jako forma terapii zajęciowej
- Arteterapia w ujęciu aksjologiczno-psychologicznym. Koncepcja Tomasza Rudowskiego
- Arteterapia jako proces twórczy
- Arteterapia jako terapia przez kreację artystyczną. Koncepcja Eugeniusza Józefowskiego
- Strategia intersemiotycznego i polisensorycznego wsparcia dzieci o obniżonej sprawności intelektualnej. Koncepcja Katarzyny Krasoń i Beaty Mazepy-Domagały
- Definicje, teorie i kierunki arteterapii według autorów amerykańskich i zachodnioeuropejskich
- Kierunki arteterapii
- Terapie ekspresyjne, kreatywne i Arteterapia Skoncentrowana na Osobie
- Psychologia indywidualna Adlera i arteterapia
- Psychologia Gestalt i fenomenologia w arteterapii
- Podejście humanistyczne – filozofia C.R. Rogera
- Uzdrawiające właściwości sztuki jako podstawa skuteczności arteterapii
- Logoterapia, inaczej analiza egzystencjalna w ramach arteterapii
- Definicja i rozumienie pojęcia arteterapia w publikacjach ECArTE
- Arteterapia a idea wychowania przez sztukę
- Różnica między edukacją artystyczną a arteterapią
- Arteterapia jako nauka. Metodologia badań naukowych w arteterapii
- Paradygmat arteterapii
- Arteterapia i pozytywistyczny model badań naukowych
- Rola badacza w badaniach ilościowych i jakościowych
- Przedmiot badań w arteterapii
- Arteterapia i badania jakościowe
- Różne odmiany arteterapii
- Medycyna paliatywna i sztuka
- Terapeutyczna moc słowa
- Terapia reminiscencyjna i oglądanie zdjęć w opiece paliatywnej
- Oglądanie obrazów ze szpitalnej arteteki
- Opieka duszpasterska
- Edukacja opiekunów w zakresie arteterapii paliatywnej. Poznawanie i kontemplowanie dzieł sztuki jako kształcenie wrażliwości zawodowej i zdolności do empatii
- Muzyka w opiece paliatywnej
- Problem efektywności terapii paliatywnej
Rozdział 3. Muzykoterapia – najdoskonalsza forma terapii przez sztukę
- Filozoficzne spojrzenie na muzykoterapię
- Wkład polskich badaczy do rozwoju nauki o muzykoterapii
- Terapia dzieci jako drugi po psychiatrii główny obszar zainteresowań polskiej muzykoterapii
- Muzykoterapia w krajach Europy Zachodniej z uwzględnieniem wpływów amerykańskich i jej recepcja w Polsce. Teorie konstytuujące różne koncepcje muzykoterapii
- Definiowanie i definicje muzykoterapii
- Definicja muzykoterapii Kennetha Bruschia
- Badania naukowe w muzykoterapii – ilościowe czy jakościowe?
- Muzykoterapia a pozytywistyczny model badań naukowych
- Muzykoterapia oparta na dowodzie (EBMT)
- Popularność metodologii pozytywistycznej
- Zjawisko doświadczania muzykoterapii
- Model badań jakościowych w muzykoterapii
- Opis i wyniki badań jakościowych nad procesem (przebiegiem) muzykoterapii
- Koncepcje muzykoterapii odwołujące się do pojęć zdrowia i jakości życia
- Muzykoterapia jako wysiłki zmierzające do wzrostu możliwości działania
- Muzykoterapia a zdrowie, kultura i styl życia
- Muzyka a jakość życia. Muzykoterapia holistyczna
- Źródła zdrowia, tożsamość i jakość życia w teoriach Antonowskiego i Ruuda
- Rola muzyki w budzeniu świadomości uczuć
- Aktywizacja za pomocą muzyki
- Jakość życia a tożsamość człowieka
- Poczucie przynależności
- Znaczenie i koherencja
- Wiodące modele i współczesne kierunki muzykoterapii
- Kierowanie wyobraźnią za pomocą muzyki – Guided Imagery and Music (GIM)
- Muzykoterapia analityczna
- Muzykoterapia kreatywna, inaczej Nordoff–Robbins Music Therapy (1973)
- Muzykoterapia humanistyczna
- Muzykoterapia skoncentrowana na kulturze (Culture Centered Music Therapy)
- Muzykoterapia jako Empowerment
- Filozofia empowerment w działalności instytucji kultury
- Meloterapia
- Choreoterapia
Rozdział 4. Biblioterapia. Odmiana arteterapii czy forma doradztwa?
- Wprowadzenie
- Definicje biblioterapii
- Informacje historyczne. Powrót do źródeł
- Biblioterapia jako szczególna forma pracy bibliotekarza z czytelnikiem. Modele biblioterapii
- Materiały biblioteczne przeznaczone do biblioterapii
- Lider (przewodnik) procesu biblioterapii
- Bibliotekarz w zespole interdyscyplinarnym
- Zasady obowiązujące w biblioterapii
- Książki wykorzystane do biblioterapii
- Biblioterapia jako nauka
- Biblioterapia jako forma pracy bibliotekarskiej w perspektywie historycznej
- Zastosowanie biblioterapii
- Hipotetyczny mechanizm oddziaływania biblioterapii
- Skuteczność biblioterapii
- Społeczna użyteczność biblioterpii
- Biblioterapia w szkołach
- Umiejętność doboru lektur dla celów biblioterapeutycznych
- Problem efektywności biblioterapii. Narzędzia do badania efektów kształcenia w zakresie biblioterapii
- Tradycje i pionierzy biblioterapii w Polsce. „Polska szkoła biblioterapii”
- Dwa obszary zainteresowań biblioterapią
- Bajkoterapia
- Trzeci nurt biblioterapii: pisanie narracyjne
- Jednak arteterapia
Rozdział 5. Poezjoterapia. Słowa między muzyką a obrazem
- Własna (autorska) metodyka poezjoterapii
- Metafory w poezjoterapii
- Lider w poezjoterapii, czyli wierszowany dialog
- Poezjoterapia w postaci recenzji
Rozdział 6. Foto(grafo)terapia. Zdjęcia z rodzinnego albumu
- Wprowadzenie
- Zasady fotografoterapii
- Czym jest zdjęcie?
- Kartka z rodzinnego albumu. Wątek autobiograficzny
- Zdjęcia wyjątkowe, mające szczególne znaczenie dla ich posiadaczy
- Pokazywanie zdjęć i opowiadanie o nich jako terapia
- Fotografoterapia osób z fizycznymi deformacjami
- Pamięć chwil szczęśliwych i dzielenie się dobrymi wspomnieniami jako terapia
Rozdział 7. Hortikuloterapia, czyli terapia ogrodowa, inaczej roślinna, w kontekście silwoterapii, talasoterapii i pejzażoterapii
- Terapeutyczny wpływ piękna natury
- Pamiętajmy o ogrodach
- Ogród jako miejsce terapii
- Praca w ogrodzie a przeżycia psychiczne
- Wykonywanie prac ogrodniczych jako narzędzie diagnostyczne
- Terapeutyczne elementy ogrodu
- „Ogrody zmysłów” jako miejsca „doświadczania świata”
- Wykorzystanie elementów hortikuloterapii w pracy z młodzieżą niepełnosprawną – przykład z Polski
- Hortikuloterapia jako forma pomocy uchodźcom i ofiarom wojen
- Hortikuloterapia jako nauka i dziedzina arteterapii
Rozdział 8. Arteterapia w świecie postmodernistycznym
- Wpływ postmodernizmu na myślenie o nauce, zdrowiu, opiece i wychowaniu, a także o arteterapii
- Paradygmaty stare i nowe
- Zmiany w nauce i sztuce oraz innych dyscyplinach
- Przejście od pozytywizmu do postmodernizmu. Praktyka oparta na dowodzie (EBP)
- Metodologia interpretacyjna w teorii pielęgnowania. Analogie do arteterapii
- Postmodernizm a terapie z udziałem sztuki
Podsumowanie
Bibliografia
Indeks rzeczowy
