Wstęp:

Książka, którą właśnie oddaję w ręce czytelników, jest owocem kilkuletniej pracy naukowej poprzedzonej dociekliwą, choć z początku niezbyt usystematyzowaną refleksją odbiorcy utworów fantastycznych uzbrojonego w aparat poznawczy badacza literatury. Ujmując rzecz najprościej, jest ona próbą odczytania konwencji literackiej - fantastyki grozy nie przez pryzmat właściwych jej tematów i motywów oraz typowych schematów fabularnych, co przez lata było domeną tradycyjnie zorientowanego literaturoznawstwa, lecz w perspektywie wpisanych w elementarne formy konwencjonalne struktur antropologicznych reprezentujących określoną kulturę i ukształtowaną w jej ramach mentalność. Jest to zatem praca, w której poetyka została podporządkowana antropologii kultury, badanie konwencji literackiej jest zaś analizą dyskursu umożliwiającego jej istnienie w konkretnej postaci. Dyskurs ów zorganizowany jest od czasów oświecenia wokół par opozycyjnych pojęć: „rozum" - „nierozum", „racjonalne" - „irracjonalne", „naturalne" - „nadprzyrodzone", „normalne" - „patologiczne" czy „możliwe" - „niemożliwe", by wspomnieć tylko te najistotniejsze. One też wyznaczają horyzont analityczno-in-terpretacyjny podejmowanej w tym miejscu refleksji, skłaniając mnie do poszukiwania adekwatnych rozwiązań metodologicznych w rozmaitych dziedzinach współczesnej humanistyki, od socjologii i etnologii, przez literaturoznawstwo i historię, na psychologii i naukach kognitywnych kończąc. Literatura i nierozum, jak sugeruje sam tytuł, zawdzięcza wiele myśli Michela Foucault, ale również studiom Zygmunta Freuda, Pierre'a Bourdieu i Jacques'a Lacana, nie czyniąc jednak koncepcji naukowych i filozoficznych żadnego z nich całkowicie odpowiedzialnymi za ostateczny kształt prezentowanych tu rozważań, traktując je raczej jako źródło inspiracji oraz pretekst do krytycznego namysłu nad rozważanym problemem.

__________________Spis treści__________________

Wstęp

I.

Archeologia literackiej fantastyki, czyli wprowadzenie metodologiczne

II.

Narodziny fantastyki w królestwie nierozumu

1. Krajobraz mentalny doby oświecenia albo fantastyczność skowana

2. Zbliżenie pierwsze: Schematy poznawcze i praktyki pedagogiczne

3. Zbliżenie drugie: Obłęd - krawędź rozumu

4. Szczelina antropologiczna albo reglamentacja nierozumu

III.

„Niesamowite" albo „powrót wypartego". Psychoanalityczne koncepcje fantastyki i fantastyczności

1. Dzieje pewnego pojęcia

2. „Niemożliwe", czyli „Realne"

3. Literacka psychoanaliza przesądu?

IV.

Konfrontacja z „niemożliwym" jako obraz i doświadczenie

1. Historia i semantyka pewnego gestu

2. Praktyki narracyjne i granice nierozumu

3. Katastrofa semiotyczna czy wtargnięcie „niemożliwego"?

4. Model poznawczy konfrontacji z „niemożliwym"

5. Bliźniacze doświadczenie szaleństwa i narkotyku..., czyli raz jeszcze o racjonalizacji

V.

Zamiast epilogu, albo o fantastyce raz jeszcze

VI.

Aneks. Więzienia wyobraźni i kaprysy rozumu. O fantastyczności rycin Goi i Piranesiego

VII.

Bibliografia

Indeks osób

The literature and non-reason. Anthropology of horror story. Summary