| Opis | Edward Alfred Mierzwa
ANGLIA A POLSKA W OKRESIE REWOLUCJI PURYTAŃSKIEJ I RESTAURACJI
2001, 340 stron
Niniejsza książka jest uzupełnieniem moich wieloletnich badań nad problemem związków polsko-angielskich w XVII wieku. Konstatacja, że taki temat jest potrzebny, była dla mnie oczywista od początku, ponieważ w polskiej literaturze historycznej brak jest opracowań tego zagadnienia, a kontakty polsko-angielskie w okresie rewolucji purytańskiej i w czasach restauracji Stuartów były „białą plamą" zarówno w polskiej jak i angielskiej historiografii .
Ramy chronologiczne odpowiadają założeniom sformułowanym w tytule i dotyczą lat 1[zasłonięte]640-16. Jedynym odstępstwem było przesunięcie granicy końcowej na rok 1680 przy analizie handlu angielsko-polskiego, a uczyniłem to z uwagi na wymagania przyjętej przeze mnie metody statystycznej - narzucającej konieczność operowania przekrojami dziesięcioletnimi.
Konstrukcję pracy stanowią cztery rozdziały. Rozdział I - analiza handlu angielskiego z Rzeczypospolitą została poprzedzona rozważaniami o XVII--wiecznej gospodarce angielskiej. Były one niezbędne dla wyjaśnienia spadku dynamiki handlu angielskiego z Bałtykiem i odpowiedzi na pytanie dlaczego mimo ujemnego salda handlu angielskiego z krajami nadbałtyckimi na przestrzeni XVII w., sięgającego od kilkudziesięciu tysięcy do kilkuset tysięcy ówczesnych funtów angielskich, nie można mówić o kryzysie gospodarki angielskiej. Ten fenomen można zrozumieć, jeśli będziemy śledzić zarówno wymianę bałtycką, jak i stale rosnąc obroty handlowe z krajami zaoceanicznymi. Analiza wymiany handlowej Anglii z Rzeczypospolitą stanowi punkt wyjścia dla ogólniejszych refleksji o nadrzędnej roli interesów ekonomicznych w angielskiej rzeczywistości, którym podporządkowane były posunięcia dyplomacji i polityki, gdzie wobec żeglugi i handlu służebną rolę pełniła zarówno angielska polityka, jak i nauka.
Ta zależność jest bardziej widoczna, gdy patrzymy na relacje handel - polityka na przestrzeni całego XVII w. O ile jeszcze Jakub I szukał w Zygmuncie III oparcia dla swej polityki na kontynencie, zabezpieczając jednocześnie interesy angielskiego kupiectwa na Bałtyku, o tyle od rewolucji purytańskiej w kontaktach polsko-angielskich zaczynają dominować wyłącznie interesy gospodarcze.
Rozważania niniejsze są zatem próbą przedstawienia szerokiej panoramy stosunków polsko-angielskich w wymiarze politycznym, gospodarczym i kulturalnym oraz roli, jaką w kształtowaniu tych relacji odegrał handel i interes gospodarczy Anglii. Rynek polski miał w połowie XVII w. już nie podstawowe, ale jeszcze dość duże znaczenie dla dynamiki rozwoju przemysłowego na wyspach. Jego wagę doceniali ówcześni Anglicy w stopniu daleko wyższym, niż leżało to w świadomości Polaków. W tym konkretnym przypadku takie twierdzenie nie ma nic wspólnego z jakimkolwiek polonocentryzmem, taka była rzeczywistość wynikająca z faktów. Dla wiodącej gałęzi przemysłu angielskiego -sukiennictwa, jeszcze w połowie XVII w. polski rynek był nieodzowny. Sukno stanowiło monetę, za którą Anglicy nabywali towary okrętowe, potaż, popiół, reeksportowane przez Gdańsk szwedzkie żelazo, płótna żaglowe, len i konopie. Polskie zboże w znacznym stopniu wspierało angielski handel śródziemnomorski, gdzie było towarem wymiennym za towary Wschodu. Rozwój angielskiej floty i przemyski stoczniowego w ponad 50% oparty był na dostawach polskich towarów okrętowych, Anglia bowiem nie dysponowała wówczas alternatywnym rynkiem surowcowym o takim potencjale i skali co polski; bo nie można za taki uznać jeszcze ani Norwegii z jej rosnącymi dostawami drewna, ani Moskwy, która początkowo przez Narwę, a potem Rygę i Archangielsk eksportowała towary leśne i konopie do Anglii.
W rozdziale drugim omówiony został poziom wiedzy przeciętnie wykształconego Anglika o Polsce, a także mechanizmy kształtowania wiedzy o Polsce wśród wykształconej części angielskiego społeczeństwa. Czytelnik znajdzie tam także próbę odpowiedzi na pytanie o to, co interesowało Anglików w kraju, z którym byli powiązani ścisłymi więzami gospodarczymi? Starałem się także podkreślić obecność w świadomości angielskiej osiągnięć nauki polskiej tego okresu, która w wielu aspektach odegrała rolę inspirującą na gruncie angielskini, co podkreślają nieliczni wprawdzie, ale rdzenni Anglicy. Przez długi czas Anglicy nie dysponowali własnymi oryginalnymi źródłami informacji poza korespondencjami gdańskich i elbląskich agentów handlowych, których interesowały towary, przeliczniki monetarne, ceny, koszta frachtów itp. W tym okresie informacje na temat naszego kraju pochodziły albo z szesnastowiecznych publikacji Marcina Kromera, wydawanych w Europie Zachodniej, lub z tłumaczeń dzieł obcych: Jeana Bodina, Giovanniego Bottero i in. Sytuacja zmienia się pod koniec pierwszej połowy XVII w., kiedy w Anglii rośnie zainteresowanie teorią Mikołaja Kopernika, odkryciami Jana Heweliusza, dokonaniami Michała Sędzi-woja i kiedy rynek informacji zaczyna opanowywać nowy środek przekazu - gazeta, a w literaturze naukowej pojawiają się: słownik i encyklopedia. W tym rozdziale nie udało mi się uniknąć pewnego rodzaju autoplagiatu, bowiem musiałem omawić niektóre publikacje angielskie z połowy XVII stulecia, o których kilkanaście lat wcześniej pisałem w pracy Anglia a Polska w I połowie XVII wieku. Przedstawiając obraz wiedzy Anglika o Polsce w tym okresie nie mogłem odesłać czytelnika do pracy dawno opublikowanej i nie funkcjonującej na rynku.
Kolejny rozdział ukazuje chronologicznie najistotniejszą faktografię stosunków polsko-angielskich w okresie rewolucji i protektoratu. Sarałem się przedstawić je dość szczegółowo z uwagi na to, że problemy tego okresu nie były dotychczas przedmiotem badań historyków. Okres rewolucji i protektoratu Cromwella charakteryzowało zawieszenie angielsko-polskich kontaktów politycznych i zahamowanie wymiany handlowej. Cromwell nawiązał bliskie kontakty z Karolem X Gustawem i aspirował do miana obrońcy polskich innowierców, inicjując zbiórkę pieniędzy dla protestantów Leszna i innych miast wielkopolskich.
Ostatni obszerny rozdział traktuje o kontaktach polsko-angielskich za panowania Karola II do momentu wstąpienia na tron Jana III Sobieskiego. W stosunkach polsko-angielskich był to okres kurtuazyjnych, nic nie znaczących gestów, w rodzaju nieefektywnego, nieformalnego poparcia roszczeń Jana Kazimierza do korony szwedzkiej, czy poselstwa Petera Wyche na dwór Michała Korybuta Wiśniowieckiego i bezowocnych prób angielskiego posła doprowadzenia do pacyfikacji polsko-tureckiego zarzewia przed pokojem w Buczaczu. Ostatni okres to także zahamowanie dotychczasowych żywych polsko--angielskich kontaktów handlowych, których znaczącą cezurą była likwidacja na Bałtyku w 1673 r., po blisko stuletniej działalności, monopolu Eastland Company. Gospodarka angielska w coraz większym stopniu przestawiała się na obsługę rynków zaoceanicznych i eksploatację kolonialnych zasobów surowcowych, co dla Polski oznaczało utratę dotychczasowej pozycji w handlu bałtyckim, a wraz z nią podstawowego źródła wpływów. Niestety, Polacy nie rozumieli znaczenia morza i roli jaką ono odgrywa w gospodarce nowoczesnych, rozwijających się państw.
SPIS TREŚCI
Wykaz skrótów
Wstęp
Rozdział I Angielski handel bałtycki z Rzeczypospolitąw połowie XVII wieku
1. Angielski handel bałtycki
2. Miary i wagi XVII-wiecznego handlu angielskiego
3. Angielski eksport towarów na Bałtyk
4. Angielski import towarów z Bałtyku w XVII w
5. Bilans angielskiego handlu bałtyckiego w latach 1[zasłonięte]641-16.
6. Sytuacja kupiectwa angielskiego w Polsce w połowie XVII w.
Rozdział II. Znajomość Polski w Anglii w połowie XVII wieku
1. Literatura podróżnicza
2. Wydawnictwa słownikowe i kartograficzne
3. Pisma religijne, polemiczne i polityczne
4. Nauka polska na gruncie angielskim
5. Literatura piękna
6. Prasa angielska i „The London Gazette"
Rozdział III. Okres rewolucji i protektoratu
Rozdział IV. Po restauracji Stuartów
Misja Sir Petera Wyche'a
Zakończenie
Bibliografia
1. Źródła rękopiśmienne
2. Starodruki
3. Wydawnictwa źródłowe
4. Opracowania
Spis tabel i wykresów .
Indeks .. |
