Podręcznik ten jest kontynuacją wydań ukazujących się w poprzednich latach pod redakcją Witolda Sylwanowicza, Aleksandra Michajlika i Witolda Ramotowskiego. Obejmuje podstawowe wiadomości dotyczące budowy i czynności organizmu ludzkiego.Obecne wydanie książki zostało poprawione i uzupełnione zgodnie z postępem wiedzy. Wprowadzono w nim zmiany dotyczące przede wszystkim fizjologii. Gruntownie zmieniono rozdziały poświęcone krwi i gruczołom dokrewnym. Fizjologię układu trawiennego wzbogacono o omówienie regulacji hormonalnej i nerwowo-mięśniowej przewodu pokarmowego. Duża liczba rycin uatrakcyjnia materiał i ułatwia jego przyswajanie. Podręcznik przeznaczony jest dla uczniów szkół medycznych, studentów, a także wszystkich tych, którzy chcą poszerzyć wiedzę z tego tematu.

WIADOMOŚCI OGÓLNE
Komórka
Jądro komórkowe
Błona komórkowa
- Białka błony komórkowej
Podział komórki (mitoza)
Podział redukcyjny (mejoza)
Rozwój organizmu człowieka
Komórki macierzyste
Tkanki
Tkanka nabłonkowa
Tkanka łączna
Tkanka mięśniowa
- Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana (szkieletowa)
- Tkanka mięśnia sercowego
- Tkanka mięśniowa gładka
Tkanka nerwowa
Proporcje ciała ludzkiego i ich zmiany w ciągu życia
Różnice konstytucyjne budowy ciała
Postać człowieka jako całość
Okolice ciała
Narządy. Układy narządów
UKŁAD NARZĄDÓW RUCHU
Układ kostny - osteologia
Dane ogólne
Okostna
Czynności kości
Rozwój i wzrost kości
Osteologia szczegółowa
Kręgosłup
Szkielet klatki piersiowej
Kości kończyny górnej
- Kości obręczy kończyny górnej
- Kości kończyny górnej wolnej
Kości kończyny dolnej
- Kości obręczy kończyny dolnej
- Kości kończyny dolnej wolnej
Kości głowy
- Dane ogólne
- Dół czaszkowy przedni
- Dół czaszkowy środkowy
- Dół czaszkowy tylny
- Trzewna część czaszki
- Czaszka noworodka
Układ więzadłowy - syndesmologia
Połączenia kręgów
- Czynność kręgosłupa
Połączenia żeber
- Klatka piersiowa jako całość
Połączenia kończyny górnej
- Staw mostkowo-obojczykowy
- Staw barkowo-obojczykowy
- Staw ramienny
- Staw łokciowy
- Staw promieniowo-nadgarstkowy
- Stawy ręki
- Ręka jako całość
Połączenia kończyny dolnej
- Połączenia obręczy kończyny dolnej
- Staw krzyżowo-biodrowy
- Spojenie łonowe
- Miednica jako całość
Połączenia kończyny dolnej wolnej
- Staw biodrowy
- Staw kolanowy
- Połączenia kości goleni
- Staw skokowo-goleniowy
- Stawy stopy
- Stopa jako całość
Połączenia kości czaszki
- Staw skroniowo-żuchwowy
Układ mięśniowy - miologia
Wstęp
Budowa mięśni
Miologia szczegółowa
- Mięśnie tułowia
- Mięśnie klatki piersiowej
- Mięśnie brzucha
- Mięśnie grzbietu
- Mięśnie szyi i głowy
- Mięśnie głowy
- Mięśnie kończyny górnej
- Mięśnie obręczy kończyny górnej
- Mięśnie kończyny górnej wolnej
- Mięśnie kończyny dolnej
- Mięśnie obręczy kończyny dolnej
- Mięśnie kończyny dolnej wolnej
* Powięzie uda
* Mięśnie goleni
* Powięzie goleni
* Mięśnie stopy
* Czynność mięśni goleni i stopy
Fizjologia mięśni
Dane ogólne
Mechanizmy skurczu mięśnia
Siateczka sarkoplazmatyczna
Generacja siły mięśni
- Źródła energii dla skurczu mięśniowego
- Glukoza jako źródło energii dla mięśni
- Kwasy tłuszczowe jako źródło energii dla mięśni
Mechanizm działania ATP
Zasada 'wszystko lub nic'
Skurcz tężcowy
Regulacja siły mięśniowej w organizmie człowieka
Miomechanika
Wstęp
Siła mięśni
Siła skurczu a długość mięśnia
- Siła skurczu izometrycznego
- Siła skurczu izotonicznego
Praca mięśnia
Siła mięśnia a szybkość skurczu
Siła bezwzględna a siła użyteczna mięśnia
Energia mięśni
Przemiana energii
Fizjologia mięśni gładkich
- Rozciąganie mięśni gładkich
UKŁAD TRAWIENNY
Budowa ścian przewodu pokarmowego
Jama ustna
Podniebienie
Zęby
Język
Błona śluzowa języka
Mięśnie języka
Gruczoły ślinowe
Ślinianka przyuszna
Ślinianka podżuchwowa
Ślinianka podjęzykowa
Gardło
Część nosowa gardła
Część ustna gardła
Część krtaniowa gardła
Budowa ściany gardła
Trawienie pokarmu w jamie ustnej
Połykanie
Przełyk
Żołądek
Budowa ściany żołądka
Trawienie pokarmu w żołądku
Sok żołądkowy
- Czynnik wewnętrzny
Regulacja sekrecji żołądkowej
Wymioty
Jelito
Jelito cienkie
- Budowa jelita cienkiego
- Gruczoły jelita cienkiego
- Dwunastnica
- Jelito cienkie krezkowe (jelito czcze i jelito kręte)
Jelito grube
- Jelito ślepe i wyrostek robaczkowy
- Okrężnica
- Odbytnica
Wielkie gruczoły trawienne
Wątroba
- Budowa wątroby
- Budowa mikroskopowa wątroby
- Drogi żółciowe i pęcherzyk żółciowy
- Czynności wątroby
Trzustka
- Budowa wewnętrzna trzustki
- Czynności trzustki
Otrzewna
Trawienie pokarmów w jelicie cienkim
Ruchy jelita cienkiego
Motoryka jelita cienkiego
Międzytrawienny wędrujący kompleks mioelektryczny (MMC)
Żołądkowo-jelitowy układ nerwowy
Układ dokrewny przewodu pokarmowego
- Gastryna
- Cholecystokinina
- Sekretyna
- Motylina
- Polipeptyd hamujący czynność żołądka
Układ immunologiczny przewodu pokarmowego
Trawienie chemiczne w jelicie cienkim
Sekrecja trzustki
Sekrecja żółci
Wchłanianie
Trawienie pokarmów w jelicie grubym
Flora bakteryjna przewodu pokarmowego
Kał
Defekacja
Przemiana materii i energii. Odżywianie
Krótki przegląd chemii pokarmu
Białka
Lipidy (tłuszczowce)
Węglowodany
Monosacharydy
Dwusacharydy
Przemiana białka
Przemiana węglowodanów
- Regulacja stężenia glukozy we krwi
Przemiana tłuszczów
Cholesterol
Włókna pokarmowe
Przemiana wody i soli mineralnych
- Przemiana sodu
- Przemiana potasu
- Przemiana wapnia
- Regulacja przemiany wapniowej
- Przemiana fosforu
- Przemiana magnezu
Mikroelementy
Witaminy
Przemiana energii
- Pomiary przemiany energii
- Idealna masa ciała
- Bilans cieplny i regulacja temperatury ciała
- Oddawanie ciepła
- Gorączka
UKŁAD ODDECHOWY
Drogi oddechowe
Nos i jama nosowa
Krtań
- Chrząstki krtani
- Więzadła krtani
- Mięśnie krtani
- Jama krtani
Tchawica
Oskrzela
Płuca
- Topografia płuc
- Budowa oskrzeli i płuc
- Unaczynienie i unerwienie płuc
Opłucna
Śródpiersie
Fizjologia układu oddechowego
Oddychanie płucne
- Mechanika oddychania
- Czynniki wpływające na ciśnienie w jamie opłucnej
Wentylacja płucna
- Wentylacja pęcherzykowa
Wymiana gazów
- Dyfuzja pęcherzykowa
Transport gazów
- Transport tlenu i dwutlenku węgla przez krew
- Ciśnienie cząstkowe (parcjalne gazów)
- Zawartość tlenu
- Pojemność tlenowa
- Wysycenie tlenem
- Dyfuzja tlenu z pęcherzyków płucnych do krwi żylnej w naczyniach włosowatych
- Dysocjacja oksyhemoglobiny
- Dwutlenek węgla
- Rola dwutlenku węgla w regulacji równowagi kwasowo-zasadowej
- Kontrola nerwowa oddychania
Oddychanie tkankowe
UKŁAD MOCZOWY
Budowa nerki
Czynność nerek
Pojęcie klirensu
Transport w kanalikach (sekrecja i reabsorpcja)
Regulacja równowagi kwasowo-zasadowej
Regulacja gospodarki wodnej przez nerki
Wchłanianie zwrotne wody
Mocz (urina)
Moczowód (ureter)
Pęcherz moczowy (vesica urinaria)
Oddawanie moczu
Cewka moczowa
UKŁAD PŁCIOWY
Narządy płciowe męskie
Narządy płciowe męskie wewnętrzne
- Jądro
- Tkanka śródmiąższowa i wydzielanie wewnętrzne jądra
- Najądrze
- Nasieniowód
- Gruczoł krokowy
- Gruczoły opuszkowo-cewkowe
- Powrózek nasienny
- Przewody wytryskowe
Narządy płciowe męskie zewnętrzne
- Prącie
- Wzwód prącia
- Moszna
Narządy płciowe żeńskie
Narządy płciowe żeńskie wewnętrzne
- Jajnik
- Hormony płciowe żeńskie
- Jajowód
- Macica
- Pochwa
Zewnętrzne części płciowe żeńskie
- Wzgórek łonowy
- Wargi sromowe większe
- Wargi sromowe mniejsze
- Przedsionek pochwy
- Błona dziewicza
- Łechtaczka
- Opuszki przedsionka
- Gruczoły przedsionkowe większe
- Sutek
Akt płciowy, spółkowanie (coitus)
Zapłodnienie, ciąża, poród
Implantacja
Ciąża
- Zmiany fizjologiczne związane z ciążą
- Zmiany w układzie pokarmowym
Poród
- Mechanizm porodowy
- Termin porodu
Klonowanie
UKŁAD KRĄŻENIA
Serce
Kształt serca
Przedsionek prawy
Komora prawa
Przedsionek lewy
Komora lewa
Budowa serca
Worek osierdziowy
Położenie serca
Unaczynienie i unerwienie serca
Naczynia krwionośne
Tętnice
Żyły
Naczynia włosowate
Naczynia tętnicze krążenia wielkiego
- Tętnica główna (aorta)
- Gałęzie łuku aorty
- Gałęzie aorty zstępującej
- Gałęzie aorty brzusznej
- Tętnice goleni i stopy
Naczynia żylne krążenia wielkiego
- Żyła główna górna
- Żyła nieparzysta krótka
- Żyły ramienno-głowowe
- Żyły głowy i szyi
- Żyły kończyny górnej
- Żyły powierzchowne kończyny górnej
- Żyły głębokie kończyny górnej
- Żyła główna dolna
- Dopływy ścienne żyły głównej dolnej
- Dopływy trzewne żyły głównej dolnej
- Żyły biodrowe wspólne
- Żyły kończyny dolnej
- Układ żyły wrotnej
- Połączenia żyły wrotnej z układami żyły głównej górnej i dolnej
Naczynia krążenia małego
Krążenie płodowe
Układ chłonny
Naczynia i węzły chłonne kończyny dolnej
Naczynia i węzły chłonne jamy brzusznej i miednicy mniejszej
Naczynia i węzły chłonne klatki piersiowej
Naczynia i węzły chłonne głowy i szyi
Naczynia i węzły chłonne kończyny górnej
Śledziona
- Budowa śledziony
- Czynność śledziony
Fizjologia układu krążenia
Wiadomości ogólne
Cykl pracy serca
- Skurcz przedsionków
- Skurcz komór
- Rozkurcz komór
- Regulacja cyklu sercowego
- Uderzenie koniuszkowe i tony serca
- Funkcjonalne możliwości serca
- Mechanizmy pobudzenia i skurczu serca
- Automatyzm serca
- Powstawanie i rozprzestrzenianie się potencjału czynnościowego
- Elektrokardiografia
- Czynność serca
- Czynniki regulujące pojemność wyrzutową serca
- Ultrasonografia serca (echokardiografia)
- Praca serca
- Objętość minutowa
- Regulacja czynności serca
Czynność układu naczyniowego
- Fizyczne podstawy hydrodynamiki
- Typy przepływu krwi
- Rola naczyń w procesie krążenia
- Ciśnienie krwi
- Pomiar ciśnienia krwi
- Tętno
- Krążenie krwi w tkankach
- Regulacja przepływu tkankowego krwi
- Baroreceptory
- Stężenie CO₂
- Stężenie O₂
- Nerwy czuciowe
- Ośrodkowy układ nerwowy
- Inne czynniki regulujące objętość łożyska naczyniowego
- Płyn tkankowy i chłonka
- Powstawanie i resorpcja płynu tkankowego
- Obrzęk
- Krążenie płucne
KREW
Osocze krwi
Odczyn krwi
Krzepnięcie krwi
- Środki przeciwkrzepliwe
Chłonka
Elementy upostaciowane krwi
Krwinki czerwone (erytrocyty)
Hematokryt
- Wskaźniki czerwonokrwinkowe
Transport tlenu
Transport dwutlenku węgla
Krwinki płytkowe (płytki krwi, trombocyty)
Szpik kostny
Krwinki białe (leukocyty)
Limfocyty
Monocyty
Granulocyty obojętnochłonne (neutrofile)
Granulocyty kwasochłonne (eozynofile)
Granulocyty zasadochłonne (bazofile)
Płytki krwi (trombocyty)
Układ siateczkowo-śródbłonkowy
Mechanizmy obronne krwi
Antygeny
Przeciwciała
Grupy krwi
- Układ Rh
Genetyczny typ dziedziczenia
Przetaczanie krwi (transfuzja)
UKŁAD NERWOWY
Neuron
Ciało (soma) neuronu
Akson
Dendryty
Osłonka mielinowa
Synapsy
- Synapsy elektryczne
- Synapsy chemiczne
Synapsy nerwowo-mięśniowe
Glej
Rdzeń kręgowy
Ośrodki i drogi nerwowe rdzenia kręgowego
- Funkcje rdzenia kręgowego
- Drogi czuciowe
- Drogi ruchowe
Odruchy
Opony rdzenia kręgowego
Opony mózgowia
Opona twarda mózgowia
Pajęczynówka mózgowia
Opona miękka mózgowia
Płyn mózgowo-rdzeniowy
Mózgowie
Rdzeń przedłużony
Tyłomózgowie wtórne
Śródmózgowie
Międzymózgowie i jądra podkorowe kresomózgowia
Kresomózgowie
Półkule mózgowe
- Kora mózgu
- Komory boczne półkul mózgowych
- Węchomózgowie
- Ośrodki korowe
- Pamięć
- Mowa
Elektroencefalografia
Odruchy warunkowe
Sen i czuwanie
Układ limbiczny
Twór siatkowaty
Nerwy czaszkowe
Nerwy węchowe (I)
Nerw wzrokowy (II)
Nerw okoruchowy (III)
Nerw bloczkowy (IV)
Nerw trójdzielny (V)
Nerw odwodzący (VI)
Nerw twarzowy (VII)
Nerw przedsionkowo-ślimakowy (VIII)
Nerw językowo-gardłowy (IX)
Nerw błędny (X)
Nerw dodatkowy (XI)
Nerw podjęzykowy (XII)
Nerwy rdzeniowe
Gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych
Gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych
Splot szyjny
Splot ramienny
Nerwy międzyżebrowe
Splot lędźwiowy
Splot krzyżowy
Splot sromowy
Splot guziczny
Układ nerwowy autonomiczny
Zwoje autonomiczne
Część współczulna układu autonomicznego
Część przywspółczulna układu autonomicznego
Autonomiczne unerwienie narządów i tkanek
UKŁAD NARZĄDÓW ZMYSŁÓW
Narząd smaku
Narząd powonienia
Narząd przedsionkowo-ślimakowy
Ucho zewnętrzne
- Błona bębenkowa
Ucho środkowe
- Jama bębenkowa
- Kosteczki słuchowe
- Trąbka słuchowa (Eustachiusza)
Ucho wewnętrzne
Narząd przedsionkowy
Narząd wzroku
Twardówka
Rogówka
Błona naczyniowa gałki ocznej
- Naczyniówka
- Ciało rzęskowe
- Tęczówka
- Soczewka
- Akomodacja
Ciało szkliste
Komory oka
Siatkówka
- Percepcja i transformacja sygnałów świetlnych w siatkówce
Nerw wzrokowy
- Adaptacja
- Krótkowzroczność
- Dalekowzroczność
- Astygmatyzm
- Aberracja sferyczna
- Aberracja chromatyczna
Aparat ruchowy gałki ocznej
Aparat ochronny oka
- Spojówka
Narząd łzowy
Naczynia krwionośne i nerwy gałki ocznej
Skóra jako narząd zmysłu
Mechanoreceptory
- Propriorecepcja
- Termorecepcja
- Czucie bólu
POWŁOKA WSPÓLNA
Budowa szczegółowa skóry
Skóra właściwa
Twory nabłonkowe skóry
Włosy
Paznokcie
Gruczoły skóry
- Gruczoły łojowe
- Gruczoły potowe
GRUCZOŁY DOKREWNE
Mechanizm działania hormonów
Działanie hormonów na komórki docelowe
Przysadka
Hormony podwzgórza i przysadki .
- Hormon wzrostowy (somatotropina)
- Wpływ na wzrost
- Wpływ na metabolizm
- Hormon tyreotropowy (tyreotropina)
- Gonadotropiny: hormon luteinizujący i hormon pobudzający pęcherzyki
- Hormon adrenokortykotropowy (ACTH)
- Prolaktyna
- Hormon antydiuretyczny (wazopresyna)
- Oksytocyna
Gruczoł tarczowy (tarczyca)
Hormony tarczycy
- Synteza i wydzielanie hormonów tarczycy
- Wpływ na metabolizm
- Wpływ na inne narządy
- Kalcytonina
Gruczoły przytarczyczne
Hormon gruczołów przytarczycznych (parathormon)
Grasica
Gruczoły nadnerczowe
Hormony istoty rdzeniowej nadnerczy
Hormony kory nadnerczy (steroidy nadnerczowe)
Mineralokortykosteroidy
Glikokortykosteroidy
- Fizjologiczne działanie glikokortykosteroidów
- Wpływ na stany zapalne i działanie immunologiczne
- Regulacja wydzielania kortyzolu
Aparat wysepkowy trzustki
Fizjologiczne działanie insuliny
Insulina i przemiana węglowodanowa
Rola insuliny w przemianie lipidowej
Niedobór i nadmiar insuliny
Gruczoły płciowe jako gruczoły dokrewne
Jajnik
Jądro
Szyszynka
Eikozanoidy
Leptyna
SKOROWIDZ