PRZEDMOWA 9

7. Rurociągi 11

7.1. Wstęp 11
7.1.1. Przeznaczenie rurociągów 11
7.1.2. Podział rurociągów 13

7.2. Funkcje i ogólna konstrukcja rurociągów 14
7.2.1. Rurociągi strony tłocznej 14
7.2.1.1. Przewód tłoczny sprężarka - odolejacz 14
7.2.1.2. Przewód powrotu oleju z odolejacza do sprężarki 14
7.2.1.3. Przewód tłoczny od odolejacza do skraplacza 15
7.2.1.4. Przewody wypływu skroplin ze skraplacza 19
7.2.1.5. Przewody ciekłego czynnika chłodniczego (przewody zasilające) 27
7.2.1.6. Przewody do odszraniania chłodnic powietrza 30
7.2.2. Rurociągi strony ssawnej 32
7.2.2.1. Przewód od zaworu rozprężnego do parownika 32
7.2.2.2. Przewody ssawne pary suchej 32
7.2.2.3. Specyfika przewodów w obiegach pompowych 38

7.3. Spadek ciśnienia jako podstawa doboru średnic przewodów 42
7.3.1. Obliczenie spadku ciśnienia w przewodach z przepływem jednofazowym 42
7.3.1.1. Współczynnik oporów liniowych f 45
7.3.1.2. Współczynniki oporów miejscowych 54
7.3.1.3. Obliczenie spadku ciśnienia wybranego rurociągu 60
7.3.2. Obliczenie spadku ciśnienia w przewodach ssawnych obiegów pompowych (przepływ dwufazowy) 69
7.3.3. Wpływ spadku ciśnienia w rurociągach na wydajność sprężarek chłodniczych i ich sprawność energetyczną 77

7.4. Uproszczony dobór średnicy rurociągów 82
Literatura do rozdziału 7 93

8. Aparaty systemów pomocniczych obiegu amoniaku oraz armatura 94

8.1. Obieg oleju i odolejacze 94
8.1.1. Zamknięty obieg oleju w urządzeniu chłodniczym 94
8.1.1.1. Obiegi chłodnicze z olejami nie rozpuszczalnymi 95
8.1.1.2. Obiegi chłodnicze z olejami rozpuszczalnymi 99
8.1.1.3. Modele obiegu oleju w amoniakalnych urządzeniach chłodniczych 103
8.1.2. Odolejacze 104
8.1.2.1. Zasada działania 104
8.1.2.2. Specyfika odolejaczy do sprężarek śrubowych 107
8.1.2.4 Temperatura oleju w odolejaczu podczas postoju sprężarek 108

8.2 Obieg cieczy i zjawiska fizyczne zachodzące w zbiornikach z ciekłym amoniakiem 109
8.2.1. Równowaga termodynamiczna czynnika chłodniczego w zbiornikach cieczy 109
8.2.2. Wypływ ciekłego czynnika chłodniczego ze zbiorników 112
8.2.3. Bilans cieczy w urządzeniu chłodniczym i wielkość zbiornika 116

8.3. Oddzielacze cieczy 125
8.3.1. Praca mokra i zapobieganie zalewaniu sprężarek 125
8.3.2. Rodzaje oddzielaczy cieczy 126
8.3.2.1. Oddzielacze cieczy do osuszania par zasysanych przez sprężarki 126
8.3.2.2. Oddzielacze przeznaczone do osuszania par oraz do grawitacyjnego i pompowego zasilania parownika ciekłym amoniakiem 127

8.4. Aparaty pomocnicze poprawiające sprawność obiegu chłodniczego 127
8.4.1. Aparaty do dochładzania wodą 127
8.4.2. Chłodnice międzystopniowe i ekonomizery 129

8.5. Zawory 131
8.5.1. Przeznaczenie i konstrukcja 131
8.5.2. Rodzaje zaworów 134

8.6. Filtry i osadniki. Zatrzymywanie zanieczyszczeń 140

8.7. Wpływ obecności wody na pracę amoniakalnego obiegu chłodniczego 143
8.7.1. Woda w amoniakalnym obiegu chłodniczym 143
8.7.2. Aparaty do osuszania amoniaku 147

8.8. Stosowanie i osadzenie przyrządów pomiarowych na aparatach i rurociągach 149
8.8.1. Przyrządy do wskazywania oraz pomiaru poziomu cieczy 150
8.7.1. Przyrządy do pomiaru temperatury 153
8.7.2. Przyrządy do pomiaru ciśnienia 154
Literatura do rozdziału 8 159

9. Bezpieczeństwo amoniakalnych urządzeń chłodniczych 161

9.1. Informacje ogólne 161
9.1.1. Przepisy, nadzór 161
9.1.2. Źródła zagrożenia i wymogi bezpieczeństwa 161
9.1.2.1. Właściwości amoniaku istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa 165

9.2. Ciśnienie i temperatura jako źródła zagrożenia 168
9.2.1. Wpływ ciśnienia i temperatury na bezpieczeństwo 168
9.2.1.1. Podstawowe pojęcia umowne dotyczące ciśnienia 169
9.2.1.2. Źródła ciśnienia 171
9.2.1.3. Urządzenia ciśnieniowe 172
9.2.2. Wpływ ciśnienia i temperatury na wytrzymałość powłok ciśnieniowych 174
9.2.2.1. Wpływ temperatury na własności wytrzymałościowe stali 174
9.2.2.2. Ciśnienie obliczeniowe i temperatura obliczeniowa 176
9.2.2.3. Naprężenia dopuszczalne i zasada obliczania grubości ścianek 179
9.2.3. Zabezpieczenia przed niedopuszczalnym wzrostem ciśnienia 181
9.2.3.1. Przyrządy zabezpieczające 181
9.2.3.2. Dobór zaworów bezpieczeństwa do zbiorników ciśnieniowych 182
9.2.3.3. Zabezpieczenie sprężarek przed nadmiernym wzrostem ciśnienia 188
9.2.3.4. Płytki bezpieczeństwa 191
9.2.3.5. Zabezpieczenia rurociągów i aparatów przed skutkami rozszerzalności zamkniętej w nich cieczy 192
9.2.3.6. Niektóre szczegółowe zasady stosowania i użytkowania zaworów bezpieczeństwa 195
9.2.3.7. Instalacja zrzutowa z zaworów bezpieczeństwa 196

9.3. Wycieki amoniaku jako czynnik zagrożenia pożarem, wybuchem i zatruciem 198
9.3.1. Wycieki amoniaku i bezpieczeństwo 198
9.3.2. Wycieki eksploatacyjne amoniaku 198
9.3.3. Wycieki awaryjne amoniaku 200
9.3.4. Kałuże oraz "chmury" zawierające amoniak 203
9.3.5. Zagrożenie wywołane przez pary amoniaku na wolnej przestrzeni i w pomieszczeniach zamkniętych 207
9.3.6. Palność i wybuchowość amoniaku 207
9.3.6.1. Ogólne informacje o palności i wybuchowości 207
9.3.5.2. Palenie się amoniaku parowego 209
9.3.5.3. Palenie się amoniaku ciekłego 211
9.3.5.4. Wybuchowość amoniaku 212
9.3.6. Toksyczność amoniaku, negatywne oddziaływanie na zdrowie i zatrucia 214

9.4. Ochrona pomieszczeń w których istnieje zagrożenie wycieku amoniaku 216
9.4.1. Klasyfikacja czynników chłodniczych ze względu na zagrożenia 216
9.4.2. Stężenie amoniaku w pomieszczeniu wentylowanym 218
9.4.3. Instalacje wykrywania amoniaku w powietrzu 222
9.4.4. Masa amoniaku i bezpieczeństwo pomieszczeń 224
9.4.5. Kategorie pomieszczeń i warunki stosowania amoniaku 224
9.4.6. Maszynownie amoniakalne 227

9.5. Obciążenia mechaniczne zagrażające bezpieczeństwu 233
9.5.1. Elastyczność rurociągu 233
9.5.2. Rozszerzalność cieplna rurociągu 235
9.5.3. Zjawiska dynamiczne w rurociągach 238
9.5.3.1. Uderzenia hydrauliczne 238
9.5.3.2. Zjawiska dynamiczne podczas odszraniania parowników gorącą parą 241
9.5.3.3. Drgania rurociągów 242

9.6. Przykłady wypadków z amoniakiem 244
Literatura do rozdziału 9 246

10. Wykonanie urządzenia chłodniczego 249

10.1. Elementy składowe 249
10.1.1. Produkcja sprężarek, aparatów i armatury oraz prefabrykacja 249
10.1.2. Wykonanie urządzenia chłodniczego 250

10.2. Montaż agregatów sprężarkowych 251
10.3. Montaż aparatów 253

10.4. Montaż rurociągów 254
10.4.1. Rodzaje rur 254
10.4.1.1. Rury ze stali węglowej 254
10.4.1.2. Rury z innych metali 260
10.4.1.3. Kształtki rurowe 260
10.4.2. Połączenia w rurociągach 261
10.4.2.1. Połączenia nierozłączne (spawane) 261
10.4.2.2. Połączenia rozłączne (kołnierze i złącza śrubowe) 262
10.4.2.3. Łączniki elastyczne 264
10.4.3. Zamocowanie rurociągów 266
10.4.3.1. Zamocowania 266
10.4.3.2. Uchwyty rurowe 267
10.4.4. Przejścia rur przez przegrody budowlane 269
10.4.5. Ogólne zasady wykonania rurociągów 270
10.4.6.Próby ciśnieniowe oraz sprawdzanie szczelności i suchości 272
10.4.6.1. Zasady ogólne 272
10.4.6.2. Próby ciśnieniowe w zakładzie wytwórczym 275
10.4.6.3. Próba ciśnieniowa po montażu na miejscu użytkowania urządzenia 277
10.4.7. Osuszenie instalacji oraz podciśnieniowa próba szczelności 283
10.4.7.1. Wytworzenie podciśnienia 283
10.4.7.2. Próba podciśnieniowa szczelności 285
10.4.7.3. Doprowadzenie wnętrza instalacji do stanu umożliwiającego wprowadzenie amoniaku 285

10.5. Zabezpieczenie instalacji chłodniczej przed korozją 292
10.5.1. Korozja materiałów konstrukcyjnych 292
10.5.2. Zabezpieczenie przed korozją wewnętrznych powierzchni instalacji 293
10.5.3. Zabezpieczenie przed korozją zewnętrznych powierzchni instalacji 294

10.6. Izolowanie zimnochronne rurociągów i aparatów 295
10.6.1 .Materiały i wykonanie izolacji 295
10.6.2. Wyznaczenie grubości izolacji rur 299

10.7. Prace wykończeniowe 302

10.8. Napełnienie amoniakiem i rozruch urządzenia chłodniczego 302
10.8.1. Przechowywanie i przewożenie amoniaku 302
10.8.2. Napełnienie urządzenia chłodniczego amoniakiem 303

10.10.2. Podstawowe czynności po rozruchu 305
Literatura do rozdziału 10 309

11. Użytkowanie amoniakalnych urządzeń chłodniczych 311

11.1. Ogólne zasady użytkowania urządzenia chłodniczego 311

11.2. Praca urządzenia chłodniczego 314
11.2.1. Podstawowe objawy prawidłowej pracy urządzenia chłodniczego 314
11.2.2. Rola temperatur i ciśnień w określaniu prawidłowej pracy urządzenia chłodniczego 318
11.2.3. Diagnozowanie pracy urządzenia chłodniczego oraz usuwanie usterek 323

11.3. Charakterystyczne czynności obsługowe i naprawcze 328
11.3.1. Zapewnienie czystości urządzenia chłodniczego w okresie jego eksploatacji 328
11.3.1.1. Czystość zewnętrzna 328
11.3.1.2. Czystość wewnętrzna 329
11.3.1.3. Warunki zachowania czystości wewnętrznej urządzenia 330
11.3.2. Zapewnienie szczelności urządzenia chłodniczego 331
11.3.3. Ogólne zasady ruchu urządzenia chłodniczego 334
11.3.3.1. Wyłączenie urządzenia chłodniczego na krótki czas 334
11.3.3.2. Wyłączenie urządzenia chłodniczego na długi czas 334
11.3.3.3. Uruchamianie urządzenia chłodniczego po jego postoju 336
11.3.4. Czynności pomocnicze 337
11.3.4.1. Korekta napełnienia urządzenia chłodniczego amoniakiem 337
11.3.4.2. Wymiana oleju w sprężarkach oraz jego spust z odstojników 337
11.3.4.3. Odpowietrzanie ręczne 339

11.4. Wymiana części, naprawy, przeglądy, konserwacja i remonty 342
11.4.1. Czynności wymagające otwarcia urządzenia chłodniczego 342
11.4.2. Zasady przeprowadzania prac wymagających otwarcia urządzenia 342
11.4.3. Przeglądy oraz konserwacja urządzenia chłodniczego 344
11.4.3.1. Zakres przeglądów 344
11.4.3.2. Główne czynności związane z przeglądami i konserwacją okresową 345
11.4.3.2. Przeglądy okresowe, naprawy i remonty sprężarek 347

11.5. Zasady ekonomicznie efektywnej eksploatacji urządzeń chłodniczych 348
11.5.1. Zasady ogólne 348
11.5.2. Energetycznie efektywne użytkowanie urządzenia chłodniczego 352
11.5.2.1. Energia pobierana przez sprężarki 354
11.5.2.2. Wpływ automatyzacji sprężarek na efektywność energetyczną ich działania 255
11.5.2.3. Energia pobierana przez wentylatory 361
11.5.2.4. Energia pobierana przez pompy 361
11.5.2.5. Ograniczanie energii pobieranej przy odszranianiu 362

11.6. Badanie urządzeń chłodniczych 363
11.6.1. Zasady ogólne 363
11.6.2. Zasady ustalenia charakterystyki sprężarek 364

11.7. Ochrona osobista i postępowanie w przypadku wycieku amoniaku 367
11.7.1. Środki ochrony osobistej i awaryjnej 367
11.7.2. Zasady postępowania na wypadek awaryjnego wypływu amoniaku 369

11.8. Likwidowanie amoniakalnych urządzeń chłodniczych 371
11.8.1. Wyłączenie urządzenia chłodniczego celem jego likwidacji 371
11.8.3. Usunięcie amoniaku z urządzenia chłodniczego 372
11.8.4. Niszczenie amoniaku 373
11.8.4.1. Rozpuszczanie amoniaku w wodzie 373
11.8.4.2. Absorpcja amoniaku przez inne substancje 375
11.8.4.3. Spalanie amoniaku 375
Literatura do rozdziału 11 377

12. Zastosowanie amoniaku na tle innych czynników chłodniczych 379

12.1. Małe indywidualne urządzenia chłodnicze 382
12.1.1. Urządzenia hermetyczne 382
12.1.2. Małe urządzenia niehermetyczne 383

12.2. Urządzenia chłodnicze w supermarketach 384

12.3. Urządzenia chłodnicze w klimatyzacji 386
12.3.1. Klimatyzacja komfortowa i przemysłowa 386
12.3.2. Chłodzenie powietrza i wody do celów klimatyzacyjnych 388
12.3.3. Urządzenia chłodnicze do chłodzenia powietrza w kopalniach 392

12.4. Urządzenia chłodnicze w browarnictwie 394
12.4.1. Schładzanie brzeczki 394
12.4.2. Schładzanie piwa 395
12.4.3. Wykonanie urządzeń chłodniczych 396

12.5. Urządzenie chłodnicze w zamrażalniach owocowo-warzywnych 398

12.6. Urządzenie chłodnicze w przetwórstwie mleczarskim 401
12.6.1. Chłodzenie mleka 401
12.6.2. Chłodzenie, zamrażanie i składowanie produktów mleczarskich 402
12.6.3. Produkcja margaryny 404
12.6.4. Produkcja lodów spożywczych 405

12.7. Chłodnictwo w przetwórstwie mięsa 408
12.7.1. Schładzanie i zamrażanie mięsa 409
12.7.1.1. Schładzanie wieprzowiny i wołowiny 409
12.7.1.2. Zamrażanie owiewowe mięsa wieprzowego i wołowego 412
12.7.1.3. Schładzanie i zamrażanie drobiu 413
12.7.1.4. Urządzenia chłodnicze do schładzania i zamrażania mięsa 415

12.8. Urządzenia chłodnicze w przetwórstwie rybnym 418
12.8.1. Przetwórstwo rybne na statkach i na lądzie 418
12.8.2. Chłodzenie ryb, produkcja lodu i zamrażanie ryb na lądzie 419
12.8.3 Rozwój urządzeń chłodniczych na dalekomorskich statkach rybackich 422
12.8.3. Współczesne trendy w rozwiązywaniu urządzeń chłodniczych na statkach - zamrażalniach 424
12.9. Urządzenia chłodnicze w chłodniach składowych 427

12.10. Amoniakalne urządzenia chłodnicze na morskich statkach transportowych 431
12.10.1. Zadania i cechy urządzenia chłodniczego na chłodniowcach 431
12.10.2. Wymagania dotyczące bezpiecznego stosowania amoniakalnych urządzeń chłodniczych na statkach morskich 434

12.11. Urządzenia chłodnicze w sporcie i rekreacji 436
12.11.1. Płyta lodowiska 436
12.11.2. Obieg chłodniczy 438

12.12. Rozwój amoniakalnych urządzeń chłodniczych 440
12.12.1. Zastosowanie obiegów z chłodzeniem bezpośrednim 441
12.12.2. Stosowanie i optymalizacja obiegów z chłodzeniem pośrednim 442
Literatura do rozdziału 12 446