Zdzisław Kuksewicz

Albertyzm i tomizm w XV wieku w Krakowie i Kolonii

Ossolineum 1973

308 s., 24 cm

stan dobry (wykas. stempel i sygn. bibl.)

SPIS RZECZY
Wstęp ...................... 5

I. Historyczne źródła sporu albertyzmu i tomizmu ...................... 7
A. Tomizm ...................... 11
1. Tomasz z Akwinu ...................... 11
a. Natura duszy ...................... 11
b. Dusza a władze ...................... 13
c. Władze umysłowe ...................... 13
d. Przedmiot i sposób poznania umysłowego ...................... 14
2. Idzi Rzymianin ...................... 17
a. Natura duszy ...................... 17
b. Dusza a władze ...................... 25
c. Władze umysłowe ...................... 26
d. Przedmiot i sposób poznania umysłowego ...................... 29
3 Jan Wersor ...................... 35
a. Natura duszy ...................... 35
b. Dusza a władze ...................... 38
c. Władze umysłowe ...................... 38
d. Przedmiot i sposób poznania umysłowego ...................... 39
B. Albertyzm ...................... 43
1. Albert Wielki ...................... 43
a. Natura duszy ...................... 43
b. Dusza a władze ...................... 45
c. Władze umysłowe ...................... 46
d. Przedmiot i sposób poznania umysłowego ...................... 46
2 Hugon ze Strasburga ...................... 48
a. Natura duszy ...................... 49
b. Dusza a władze ...................... 50
c. Władze umysłowe ...................... 51
d. Przedmiot i sposób poznania umysłowego ...................... 52

II. Albertyzm i tomizm koloński ...................... 56
1. Heymeryk de Campo ...................... 58
Compendium divinorum ...................... 58
a. Natura duszy i jej geneza ...................... 58
b. Władze umysłowe i ich poznanie ...................... 59 Tractatus problematicus ...................... 60
c. Sposób poznania substancji oddzielonych przez intelekt człowieka ...................... 60
d. Istnienie sprawności w duszy i inne zagadnienia..... 62
2. Gerard de Monte ...................... 63
a. Sposób, poznania substancji duchowych przez człowieka ...................... 64
b. Istnienie sprawności w duszy i powstawanie duszy ludzkiej ...................... 64
3. Lambertus de Monte............ . .68
a. Natura duszy................68
b. Dusza a władze...............75
c. Władze umysłowe.............77
d. Przedmiot i .sposób poznania umysłowego.......78
4. Jan z Malines................84
a. Natura duszy................84
b. Dusza a władze...............89
c. Władze umysłowe..............90
d. Przedmiot i sposób poznania umysłowego.......94

III. Albertyzm i tomizm w Krakowie...........100
A. Tomizm....... ..........109
1. Maciej 7. Szydłowca ... ........109
a. Przedmiot nauki o duszy............109
b. Inne zagadnienia: podmiot władz i operacji psychicznych...........111
2. Kwestia anonimowa z rkp, BJ 2118.......113
a. Poznanie substancji niematerialnych.........113
b. Inne zagadnienia: natura duszy, przedmiot i sposób poznania umysłowego..........................115
3. Wawrzyniec Grodziski z Poznania........................117
a. Natura duszy................117
b. Inne zagadnienia: dusza a władze, samoistność duszy, sposób po­znania umysłowego..............119
4. Piotr Aurifaber.............121
a. Przedmiot nauki o duszy ........................122
b. Natura duszy .............................122
c. Dusza a władze.........................127
5. Michał Falkener z Wrocławia....................129
a. Natura duszy ...........................130
b. Dusza a władze....................133
c. Władze umysłowe.....................134
d. Przedmiot i sposób poznania umysłowego...................136
6. Tomiści krakowscy........................140
B. Albertyzm ...................... 146
1. Jan z Głogowa ...................... 146
a. Natura duszy ...................... 146
b. Dusza a władze ...................... 155
c. Władze umysłowe ...................... 158
d. Przedmiot i sposób poznania umysłowego ...................... 160
2. Jakub z Gostynina ...................... 170
a. Natura duszy ...................... 170
b. Dusza a władze ...................... 181
c. Władze umysłowe ...................... 184
d. Przedmiot i sposób poznania umysłowego ...................... 187
e. Poznanie zdarzeń przyszłych — wartość astrologii ...................... 193
3. Albertyści krakowscy ...................... 199

Zakończenie ...................... 206
Przypisy ...................... 219
Indeks nazwisk ...................... 304


WSTĘP

Via antiqua pojawia się w Krakowie w drugiej połowie XV wieku a reprezentują ją głównie tomizm i albertyzm. Pierwszą datą, która świadczy o zainteresowaniach środowiska krakowskiego nową orientacją jest rok 1461, w którym to roku sprowadzony jest do Krakowa komentarz do De anima tomisty paryskiego Jana Wersora i skopiowany jego komentarz do Fizyki. Przed rokiem 1476 powstają już własne dzieła krakowskich tomistów i zapewne wkrótce potem — albertystów. W chwili zaś gdy via antiąua wchodzi na katedry krakowskiego Uniwersytetu, panująca w poprzedniej połowie wieku via modernorum odchodzi, jeszcze na początku notuje się powstawanie skrótów nominalistycznych komentarzy Benedykta Hessego, ale wkrótce w ogóle zabraknie dzieł poświęconych doktrynie psychologicznej a wywodzących się z kręgu nominalistycznego. Zapanowuje, w zakresie teorii duszy, via antiąua, tomizm i albertyzm, a pod koniec wieku pojawia się także szkotyzm.
To zjawisko opanowywania Krakowa przez via antiąua, zaznaczające się na obszarze całej filozofii, nie tylko teorii duszy, jest częścią ogólnego procesu zachodzącego w każdym razie w zachodniej i środkowej Europie. Rozpoczyna się ta fala realizmu od Paryża, w którym po opuszczeniu Uniwersytetu w końcu XIV i początku XV wieku przez nominalistów w istniejącą próżnię wchodzą albertyści opanowujący katedry uniwersyteckie. Zintensyfikowanie życia umysłowego w tym Uniwersytecie następuje jednak dopiero po reformie kardynała d'Estouville'a w 1452 roku. Na Uniwersytecie panuje nadal albertyzm, ale także tomizm, którego przedstawicielem jest płodny autor Jan Wersor. Prawie w tym samym czasie, bo już w latach dwudziestych, pojawią się tomizm i albertyzm w Uniwersytecie w Kolonii, a następnie w Lowanium, Lipsku i innych uniwersytetach środkowej Europy.
Faktem jest zatem, iż chociaż inwazja realizmu w Krakowie jest częścią szerszego procesu, to jednak następuje ona w czasie późniejszym niż w innych uniwersytetach na zachód od Krakowa — w Paryżu, Kolonii, Lowanium, Lipsku. Toteż w naturalny sposób zjawią się pytania o źrodła krakowskiego tomizmu i albertyzmu, o ośrodki, które dały im inspirację.
Znane są związki Krakowa z Kolonią, faktem, który dobitnie mówi o najbardziej nas tutaj interesującym charakterze tych związków, jest, iż szereg tekstów albertystycznych i tomistycznych kolońskich znanych było w Krakowie. Wiadomo także co prawda i o kontaktach Krakowa z Paryżem i nie jest rzeczą wykluczoną, iż albertyzm krakowski jest właśnie paryskiej proweniencji, ale ze względu i na szczególnie bliskie związki Krakowa i Kolonii, i na zaświadczoną w źródłach pokaźną liczbę tekstów kolońskich w zbiorach Uniwersytetu Krakowskiego i jego mistrzów wydaje się, iż na szczególną uwagę zasługuje podjęcie zagadnienia relacji tomistycznej i albertystycznej doktryny duszy w rozwijających się na terenie tych dwóch uniwersytetów kierunkach.
To też zagadnienie znajduje się u źródeł prezentowanej niniejszym pracy. Z jednej strony przedstawienie doktryny psychologicznej tomizmu i albertyzmu kolońskiego, z drugiej strony — krakowskiego, i określenie ich wzajemnego stosunku. Chociaż więc szkoły kolońska i krakowska figurują w tytule niniejszej pracy niejako na równych prawach, skoro punktem wyjścia był tomizm i albertyzm krakowski, im poświęcimy więcej uwagi, traktując właściwie część mówiącą o Kolonii jako rozbudowany znacznie, ale w każdym razie wstęp prezentujący tło tomizmu i albertyzmu krakowskiego. W ten sam sposób potraktowana też będzie wcześniejsza tradycja tomistycznej i albertystycznej linii, tradycja, która wszakże silnie zaważyła na formowaniu się fizjonomii doktryny psychologicznej tomizmu i albertyzmu w XV wieku w ogóle.