Teoria apokatastazy - "wiecznego powrotu", przywrócenia pierwotnego, idealnego stanu rzeczywistości, po raz pierwszy pojawia się u jońskich filozofów natury, Heraklita i Empedoklesa, a za pośrednictwem filozofii greckiej z czasem zostaje przeniesiona również na grunt myśli chrześcijańskiej. W eschatologii chrześcijańskiej jest ona teorią uniwersalnego zakresu zbawienia, koncepcją powrotu wszystkich istot ludzkich do stanu sprzed upadku pierwszych ludzi. W spójny system myślowy ujął ją po raz pierwszy Orygenes w III wieku, a w sposób znaczący rozwinął Grzegorz z Nyssy w wieku IV. Teoria apokatastazy jako niezgodna z ortodoksją Kościoła została odrzucona przez II Sobór Konstantynopolitański w 553 r., jednak do dzisiaj jej wątki i różne postaci można odnaleźć u myślicieli chrześcijańskich różnych tradycji - protestanckiej, prawosławnej, katolickiej.