Wykład podstaw naukowych polityki i reglamentacji ekonomicznej między Tiar octowego transportu lotniczego. Omówienie funkcji i efektywności ekonomicznej transportu lotniczego oraz charakterystyka rynku międzynarodowych przewozów lotniczych. Określenie kryteriów równowagi korzyści oraz czynników kształtujących zagraniczną politykę lotniczą. Podstawy ustroju prawnego i źródła prawa w zakresie międzynarodowego transportu lotniczego. Szczegółowe omówienie przywilejów (wolności) lotniczych, zdolności przewozowej i rozliczeń handlowych, warunków wykonywania przewozów, taryf lotniczych oraz ułatwień dla międzynarodowego transportu lotniczego. Bogaty materiał dokumentacyjny i bibliograficzny.

Odbiorcy: pracownicy naukowo-badawczy oraz studenci wydziałów ekonomiki transportu i międzynarodowego prawa transportowego, pracownicy lotnictwa cywilnego i innych instytucji komunikacyjnych oraz korzystających z usług transportu lotniczego (turystyka, handel zagraniczny).

Wstęp.................. 13

Część pierwsza — Pojęcia ogólne i ekonomiczne podstawy polityki . 25

1. Pojęcia ogólne............... 25

1.1. Transport lotniczy............. 25

1.2. Pojęcia związane z transportem lotniczym...... 26

1.3. Rodzaje transportu lotniczego.......... 32

1.3.1. Podział według rodzaju służb........ 33

1.3.2. Podział według trasy przewozu....... 34

1.3.3. Podział według przedmiotu przewozu...... 39

1.3.4. Podział na przewozy płatne i bezpłatne..... 40

1.3.5. Podział ze względu na typ umowy stron..... 41

1.4. Międzynarodowy transport lotniczy........ 43

1.5. Międzynarodowa regularna i nieregularna służba powietrzna . 44

1.6. Międzynarodowy obrót lotniczy......... 45

2. Znaczenie i funkcja ekonomiczna międzynarodowego transportu lotniczego................ 46

2.1. Ogólne znaczenie ekonomiczne......... 46

2.2. Podwójna funkcja ekonomiczna......... 48

2.2.1. Funkcja instrumentalna......... 48

2.2.2. Samodzielna funkcja zarobkowa....... 56

3. Efektywność ekonomiczna międzynarodowego transportu lotniczego 58

3.1. Sytuacja ekonomiczna światowego transportu lotniczego . . 58

3.2. Kryteria oceny efektywności w warunkach gospodarki socjalistycznej ............... 62

3.2.1. Wpływ międzynarodowego transportu lotniczego na bilans płatniczy kraju.......... 62

3.2.2. Bilans własnej działalności zagranicznej przedsiębiorstwa .............. 67

3.2.3. Kurs wynikowy netto.......... 75

3.2.4. Wskaźniki efektywności inwestycji...... 77

3.2.5. Zysk z działalności zagranicznej przedsiębiorstwa . . 81

3.3. Efektywność międzynarodowego transportu lotniczego w Polsce................ 83

3.3.1. Dotychczasowe wyniki i tendencje...... 83

3.3.2. Wyniki PLL LOT na tle wyników światowych ... 85

3.3.3. Ogólna ocena i wnioski.......... 86

4. Rynek międzynarodowego transportu lotniczego...... 91

4.1. Ogólna charakterystyka........... 91

4.2. Struktura rynku i kryteria roszczeń do rynku..... 92

4.2.1. Koncepcje przynależności rynku według pochodzenia przewozu i pokrycia kosztów........ 93

4.2.2. Koncepcje przynależności rynku według trasy przewozu 95

4.2.3. Koncepcje wolnego rynku......... 98

4.3. Rynek dostępny dla polskiego przewoźnika lotniczego ... 98

5. Równowaga korzyści w międzynarodowym obrocie lotniczym . . 102

5.1. Pojęcie i rodzaje równowagi......... 102

5.1.1. Pojęcie równowagi........... 102

5.1.2. Statyczne i dynamiczne pojmowanie równowagi korzyści 104

5.1.3. Równość szans i gwarancje równowagi..... 104

5.1.4. RówTność praw i równowaga korzyści — formalna i materialna .............. 105

5.2. Kryteria równowagi formalnej......... 106

5.2.1. Klauzule mające zapewnić równowagę formalną . . . 106

5.2.2. Podobieństwo specyfikacji służb powietrznych . . . 108

5.3. Kryteria równowagi materialnej......... 109

5.3.1. Równowaga płatności.......... 109

5.3.2. Równowaga udziałów w eksploatacji umownych służb powietrznych............ 110

5.3.3. Równowaga udziałów w całym rynku kontrolowanym przez strony............. 111

5.3.4. Równowaga udostępnionych potencjałów rynkowych . 112

5.3.5. Równowaga dodatkowych zysków....... 115

5.4. Ogólna ocena kryteriów równowagi korzyści..... 116

6. Zagraniczna polityka lotnicza........... 117

6.1. Cele polityki.............. 117

6.2. Czynniki określające zagraniczną politykę lotniczą .... 119

6.2.1. Czynniki ogólnogospodarcze, polityczne i militarne . . 119

6.2.2. Czynniki geograficzne.......... 121

6.2.3. Potencjał rynkowy........... 125

6.2.4. Potencjał przewozowy.......... 126

6.2.5. Czynniki subiektywne . •........ 128

6.3. liberalizm i kierunki przeciwne w zagranicznej polityce lotniczej ................ 129

6.3.1. Liberalizm............. 129

6.3.2. Kierunki stanowiące zaprzeczenie liberalizmu ... 131

6.3.3. Elastyczność polityki państw . ...... 135

6.4. Środki zagranicznej polityki lotniczej....... 137

6.5. Zagraniczna polityka lotnicza i prawo....... 138

6.5.1. Prawo jako instrument zagranicznej polityki lotniczej . 138

6.5.2. Prawo jako czynnik ograniczający swobodę zagranicznej polityki lotniczej........... 139

Część druga — Podstawy ustroju prawnego........ 141

7. Zasady i normy powszechnie obowiązującego prawa .... 141

7.1. Uwagi ogólne.............. 141

7.2. Koncepcja wolności żeglugi powietrznej na tle teorii wolności obrotu międzynarodowego.......... 142

7.3. Zwierzchnictwo państw w przestrzeni powietrznej .... 144

7.4. Przynależność państwowa statków powietrznych .... 147

7.5. Przynależność państwowa przedsiębiorstw transportu lotniczego................ 148

7.G. Charakter prawny tzw. wolności lotniczych. Przywileje i immunitety lotnicze............. 149

8. Międzynarodowe umowy lotnicze.......... 151

8.1. Umowy o zasięgu światowym.......... 151

8.1.1. Konwencja paryska z 1919 r......... 151

8.1.2. Umowy chicagowskie z 1944 r......... 153

8.1.3. Inne umowy międzynarodowe z zakresu prawa publicznego . ........... 158

8.1.4. Konwencja warszawska z 1929 r. i inne umowy między- . narodowe z zakresu prywatnego prawa lotniczego . . 161

8.2. Umowy o zasięgu regionalnym......... 166

8.2.1. Konwencja ibero-amerykańska z 1926 r...... 166

8.2.2. Konwencja hawańska z 1928 r. i inne porozumienia państw amerykańskich......... 167

8.2.3. Umowy europejskie.......... 168

8.2.4. Umowy północnoatlantyckie........ 169

8.2.5. Umowy afrykańskie.......... 170

8.2.6. Porozumienia państw arabskich....... 170

8.2.7. Porozumienia państw RWPG........ 171

8.3. Klauzule lotnicze w traktatach politycznych i międzyalianckich porozumieniach dotyczących Niemiec....... 171

8.4. Umowy dwustronne............ 173

8.4.1. Rodzaje dwustronnych umów lotniczych i ich stosunek

do umów wielostronnych......... 173

8.4.2. Wzory umów o regularnych służbach powietrznych . . 175 {S.4.3. Umowy zawarte przez Polskę........ 180

8.5. Tendencje rozwoju międzynarodowych umów lotniczych . . 181

9. Wewnętrzne prawo lotnicze i normy kolizyjne...... 182

9.1. Wzajemny stosunek międzynarodowego i wewnętrznego prawa lotniczego.............. 182

9.2. Polskie prawo wewnętrzne normujące międzynarodowy obrót lotniczy ............... 185

9.2.1. Ogólna charakterystyka......... 185

9.2.2. Przepisy o międzynarodowym transporcie lotniczym . 188

9.3. Normy kolizyjne............. 190

Część trzecia — Przywileje, immunitety i warunki ich wykonywania . 198

10. Wymiana przywilejów lotniczych i uprawnione przedsiębiorstwa 198

10.1. Ogólna charakterystyka przywilejów....... 193

10.1.1. Treść przywilejów lotniczych....... 198

10.1.2. Kryteria przyznawania przywilejów lotniczych . . 199

10.1.3. Forma przywilejów.......... 200

10.2. Uprawnione przedsiębiorstwa transportu lotniczego . . . 201

10.2.1. Ogólne wymagania.......... 201

10.2.2. Własność i kontrola przedsiębiorstw..... 202

10.2.3. Przedsiębiorstwa międzynarodowe...... 203

10.3. Wyznaczanie przedsiębiorstw, zezwolenia eksploatacyjne i ogólne warunki wykonywania przywilejów..... 204

10.3.1. Wyznaczanie przedsiębiorstw....... 204

10.3.2. Zezwolenia eksploatacyjne........ 205

10.3.3. Warunki uruchomienia uzgodnionych służb . . . 207

10.3.4. Cofnięcie, zawieszenie lub ograniczenie wykonywania przywilejów............ 207

11. Terytorialny zakres przywilejów i system wolności lotniczych . 203

11.1. Uwagi ogólne.............. 208

11.2. Wolności lotnicze dla służb regularnych...... 208

11.2.1. Wolność pierwsza — przelot bez lądowania . . . 210

11.2.2. Wolność druga — lądowanie techniczne; zagadnienie lądowań półhandlowych......... 211

11.2.3. Wolność trzecia — przywożenie ładunku z kraju przynależności statku powietrznego lub przedsiębiorstwa . 213

11.2.4. Wolność czwarta — zabieranie ładunku do kraju przynależności statku powietrznego lub przedsiębiorstwa . 213

11.2.5. Wolność piąta — zabieranie ładunku do krajów trzecich i przywożenie ładunku z tych krajów .... 214

11.2.6. Wolność szósta — przewóz pomiędzy dwoma krajami obcymi ze zmianą służby w kraju przynależności statku powietrznego lub przedsiębiorstwa .... 216

11.2.7. Wolność siódma — eksploatacja służb powietrznych pozakrajowych........... 217

11.2.8. Wolność ósma — kabotaż lotniczy...... 218

11.2.9. Próby dalszego różnicowania wolności lotniczych — przykład kabotażu regionalnego....... 221

11.3. Wolności lotnicze dla służb nieregularnych..... 223

12. Zdolność przewozowa i eksploatacja handlowa międzynarodowych służb powietrznych.............. 227

12.1. Zasady ogólne.............. 227

12.2. Zdolność przewozowa i ilościowe normowanie przewozów regularnych.............. 228

12.2.1. Zdolność przewozowa i częstotliwość lotów . . . 230

12.2.2. Zasady określania zdolności przewozowej .... 230

12.2.3. Ograniczenia zdolności przewozowej i przewozów . . 234

12.2.4. Podział zdolności przewozowej i przewozów . . . 235

12.2.5. Typowe systemy przyjęte w umowach dwustronnych . 235

12.3. Formy eksploatacji handlowej służb regularnych .... 239

12.3.1. Eksploatacja indywidualna........ 239

12.3.2. Eksploatacja konkurencyjna........ 239

12.3.3. Eksploatacja wspólna......... 240

12.4. Służby nieregularne............ 244

12.5. Eksploatacja zamienna statków powietrznych i załóg . . . 246

13. Międzynarodowe taryfy lotnicze.......... 247

13.1. Ogólna charakterystyka systemu........ 247

13.2. Ustalanie i kontrolowanie taryf przez państwa..... 250

13.2.1. Umowy wielostronne o zasięgu regionalnym . . . 250

13.2.2. Umowy dwustronne.......... 250

13.2.3. Akty prawa wewnętrznego........ 252

13.3. Ustalanie i wydawanie taryf przez przedsiębiorstwa . . . 254

13.3.1. Taryfy przedsiębiorstw......... 255

13.3.2. Porozumienia i Konsultacje przedsiębiorstw . . . 256

13.3.3. Uchwały konferencji przewozowych IATA .... 256

13.4. Opłaty za przewozy czarterowe......... 260

14. Szczególne obciążenia i immunitety ekonomiczne..... 262

14.1. Działalność handlowa obcych przedsiębiorstw transportu lotniczego ............... 262

14.1.1. Organizacja sprzedaży usług i przedstawicielstwa . . 263

14.1.2. Ograniczenia korzystania z usług obcych .... 264

14.2. Opłaty za korzystanie z lotnisk i udogodnień..... 265

14.3. Cła i podobne opłaty............ 267

14.4. Podatki............... 270

14.5. Dysponowanie nadwyżkami wpływów....... 270

14.6. Odpowiedzialność cywilna i ubezpieczenia..... 271

14.7. Obciążenia pośrednie i akcja ułatwień — FAL .... 276

Zakończenie ................ 277

Źródła i literatura............... 285

I. Źródła oficjalne............. 285

A. Umowy międzynarodowe o zasięgu światowym .... 285

B. Umowy międzynarodowe o zasięgu regionalnym . . . 286

C. Traktaty polityczne zawierające klauzule lotnicze . . . 287

D. Dwustronne międzynarodowe umowy lotnicze .... 283

a. Umowy zawarte przez Polskę przed pierwszą wojną światową............. 283

b. Umowy zawarte przez Polskę po drugiej wojnie światowej .............. 289

c. Umowy zawarte pomiędzy państwami trzecimi . . . 290

d. Zbiory umów o służbach powietrznych..... 291

E. Akty polskiego prawa wewnętrznego...... 291

F. Porozumienia uzupełniające, zezwolenia i koncesje . . 292

G. Inne dokumenty oficjalne.......... 293

II. Literatura............... 297