Niedokrwistość zakaźna koni jest chorobą zajmującą niewątpliwie wyjątkowe miejsce wśród zakaźnych schorzeń zwierząt koniowatych. Nie jest więc sprawą przypadku, że pomimo upływu ponad pięćdziesięciu lat od daty stwierdzenia przez Valleego i Carrego (1904) wirusowego charakteru niedokrwistości zakaźnej koni i systematycznego kontynuowania wszechstronnych badań nad tą chorobą, po dzień dzisiejszy problem ten jest ciągle jeszcze aktualny. Zdawało się, że odkrycie zarazka, który wykazuje szczególną zdolność przystosowania się do warunków środowiskowych każdej szerokości geograficznej, co umożliwia badanie jego w różnych warunkach ekologicznych, pozwoli na szybkie rozwiązanie wszystkich zagadnień, które mają przyczynić się do poznania tej jednostki chorobowej. Niestety, okazało się jednak, że trudności, jakie napotyka badacz pragnący wszechstronnie poznać niedokrwistość zakaźną, jeszcze obecnie przerastają nasze wiadomości dotyczące istotnych zagadnień tego ciekawego schorzenia.

Tak więc, chociaż wolno przypuszczać, że wszystkie najważniejsze zagadnienia były już przedmiotem szeregu badań, jednak ciągle jeszcze, nasuwają się wątpliwości niepokojące badaczy i skłaniające ich do podejmowania dalszych żmudnych i coraz to wnikliwszych badań.

To wyjątkowe znaczenie niedokrwistości zakaźnej koni wśród szeregu chorób zakaźnych jest wynikiem przede wszystkim niedokładnego jeszcze poznania biologii zarazka i jego stosunku do ustroju żywiciela. Dotychczasowe badania przekonują, że stosunek ten różni się od spotykanego w przebiegu innych chorób zakaźnych. Na szczególne podkreślenie zasługuje tu występujące w przebiegu schorzenia okresowe zrównoważenie sil obronnych organizmu z czynnikiem chorobotwórczym, prowadzące nie tylko do osłabienia objawów chorobowych, lecz nawet do stanu pozornego wyzdrowienia i długoletniego utajonego okresu choroby, następnie współistnienie wtórnych stanów alergicznych, brak czynnej odporności, jak również brak pewnej metody rozpoznawczej oraz skutecznego środka leczniczego. Jest więc oczywiste, że momenty te wysuwają niedokrwis-

tość zakaźną koni na jedno z pierwszych miejsc w hierarchii zagadnień

epizootiologicznych, które oczekują wyjaśnienia.

Niedókrwistość zakaźna koni nie jest jednak tylko problemem naukowym. Jak dowodzą dotychczasowe spostrzeżenia epizootiologiczne, dokonane w różnych krajach i cząściach świata, niedókrwistość zakaźna ma doniosłe znaczenie gospodarcze. Przyczyną tego jest przede wszystkim wyjątkowo duża chorobotwórczość zarazka, niedostatecznie jeszcze poznane drogi szerzenia się zarazy, niemożność pewnego rozpoznania choroby, zwłaszcza w jej bezobjawowym przebiegu, brak swoistego środka zapobiegającego zakażeniu, mola skuteczność metod zapobiegających rozprzestrzenianiu się zarazy, wreszcie nieuleczalność choroby. Przytoczone okoliczności wykluczają ekonomiczne zwalczanie zarazy, zmuszając do zastosowania jedynej skutecznej metody tłumienia jej, u mianowicie do likwidacji chorych i podejrzanych o chorobą zwierząt. Względy gospodarcze nie zawsze jednak pozwalają na zastosowanie tej radykalnej metody, zwłaszcza w tych krajach, w których niedókrwistość zakaźna koni panuje enzootycznie, gdyż zlikwidować należałoby jednorazowo zbyt dużą liczbą zwierząt, za które państwo płaci odszkodowanie. Stąd też w przepisach administracyjnych o ziuulczaniu nie-dokrwistości zakaźnej w różnych państwach, uznających zasadą zabijania koni chorych i podejrzanych o niedókrwistość zakaźną, względy ekonomiczne skłaniają do mniej bezwzględnego postępowania, dopuszczając •możliwość zachowania zwierząt jeszcze przez pewien czas przy życiu i stopniowej ich likwidacji. Straty zatem z powodu niedokrwistości zakaźnej spowodowane są nie tylko przez padnięcie lub zabicie chorych koni. Zachowanie bowiem pewnej ich liczby przy życiu zmusza do terytorialnego ograniczenia ich użytkowania, tworzenia izolatoriów lub całych obszarów izolowanych, ciągłej czujności, co — przy nieekonomicznym w takich okolicznościach użytkowaniu zwierząt — nie chroni przed •możliwością rozprzestrzenienia się zarazy, prowadząc do wzrostu strat

i kosztów.

Gospodarcze rozwiązanie ¦problemu niedokrwistości zakaźnej koni zależy niewątpliwie od wyników badań naukowych, od których oczekuje się rozwiązania jeszcze wielu nieznanych lub wątpliwych zagadnień.

W dotychczasowych osiągnięciach naukowo-badawczych nad niedo-krwistością zakaźną koni można rozróżnić dwa zasadnicze etapy, dla których przełomową datą jest rok 1904. W pierwszym etapie, tj. od chwili stwierdzenia przesączalnego charakteru zarazka, badania nad- nie-dckrwistością zakaźną koni zapoczątkowane w 1843 r. (hignee) były raczej dorywcze, błędnie lub niezdecydowanie wyjaśniały przyczyną choroby, jednak ustaliły podstawowe objawy kliniczne i zaraźliwość schorzenia.

Dopiero w okresie drugim (Vallee i Carre) mnożą się poparte doświadczeniami prace naukowe kontynuowane do dnia dzisiejszego, a zmierzające do wszechstronnego poznania niedokrwistości zakaźnej. Pozwoliły one Frohnerowi na ustalenie nazwy nowej jednostki chorobowej (dotychczas różnie nazywanej) — anaemia infectiosa eąuorum.

Dotychczasowe osiągnięcia badań nad niedokrwistością zakaźną koni są niewątpliwie doniosłe, lecz w każdym ogniwie jeszcze niedomówione i chociaż zbliżają one do rozwiązania problemu niedokrwistości zakaźnej, to jednak również niewątpliwy jest fakt, że kres tych badań nie jest jeszcze bliski. Niewątpliwe sukcesy poznawcze święci wirusologia, anatomia patologiczna i histopatologia, klinika i epizootiologia, hematologia i serologia, coraz bliższe prawdy zdaje się być tłumaczenie patogenezy choroby, lecz biała pozostaje nadal karta osiągnięć immunologicznych i terapeutycznych.

Cały szereg problemów oraz wątpliwości, jakie nasuwają się w związku z omawianiem niedokrwistości zakaźnej koni, skłoniły autorów niniejszej monografii do szerszego omówienia pewnych zagadnień ogólnych dotyczących zarazków przesączalnych i metod badawczych stosowanych w wirusologii. Autorzy bowiem brali pod uwagę to, że w języku polskim dotychczas nie było podręcznika z wirusologii weterynaryjnej.

Tak więc niniejsza monografia, omawiająca klasyczną chorobę wirusową, jaką jest niedókrwistość zakaźna koni, powinna stać się poniekąd również źródłem wiadomości z zakresu wirusologii, mogących nasunąć Czytelnikowi szereg koncepcji naukowych lub praktycznych, których zrealizowanie przyczyni sią do całkowitego wyjaśnienia istoty niedokrwistości zakaźnej oraz skutecznej z nią walki. Z pewnością zachęci to większość lekarzy wet. i studentów do bliższego zapoznania się z treścią tej pracy.

Przedmowa (T. Żuliński)............... 3

Wirus niedokrwistości zakaźnej koni (L, Zebrowski)........ 7

Wielkość wirusa niedokrwistości zakaźnej koni....... 11

Wpływ czynników fizycznych i chemicznych na wirus niedokrwistości zakaźnej koni .... ............ 14

Przechowywanie wirusa niedokrwistości zakaźnej koni w warunkach laboratoryjnych ................ 16

Naturalne i sztuczne źródła wirusa niedokrwistości zakaźnej koni . . 17 Próby adaptacji wirusa niedokrwistości zakaźnej koni do innych żywicieli 18 Hodowla wirusa niedokrwistości zakaźnej koni na zarodkach kurzych 21 Hodowla wirusa niedokrwistości zakaźnej koni na kulturach tkankowych 25 Właściwości chorobotwórcze i tropizm wirusa niedokrwistości zakaźnej koni 26 Właściwości immunologiczne, serologiczne oraz szczepy wirusa niedokrwistości zakaźnej koni............. 28

Literatura.................. 31

Epizootiologia niedokrwistości zakaźnej koni (L. Zebrowski)...... 34

Historia i ogólna charakterystyka badań epizootiologicznych nad nzk . 34

Rozprzestrzenienie niedokrwistości zakaźnej koni w świecie .... 36

Epizootiologiczna koncepcj a niedokrwistości zakaźnej koni .... 41

Zarazek ................. 44

Ekspozycja ................ 47

Dyspozycja i wpływ czynników zewnętrznych na występowanie nzk 57

Wpływ żywienia............... 59

Eksploatacja koni, warunki higieniczne i inne czynniki dyspozycji . 65

Zakażenie wtórne................ 66

Źródło i ognisko zakażenia............. 67

Potencjał i wskaźnik epizootyczny........... 69

Literatura.................. 71

Fizjopatologia niedokrwistości zakaźnej koni (T. Żuliński)...... 76

Patogeneza.................. 80

Postać ostra niedokrwistości zakaźnej koni........ 84

Postać podostra i przewlekła niedokrwistości zakaźnej koni .... 86

Pcstać utajona niedokrwistości zakaźnej koni........ 87

Przebieg niedokrwistości zakaźnej........... 88

Literatura.................. 90

Diagnostyka przyżyciowa niedokrwistości zakaźnej koni (L. Zebrowski) . . 93

Metody hematologiczne .............. 94

Liczba krwinek czerwonych............ 94

Poziom hemoglobiny i wskaźnik hemoglobiny....... 96

Szybkość opadania krwinek............ 98

Wartość hematokrytowa krwinek czerwonych.......100

Wskaźnik objętości czerwonych krwinek........ 103

Liczba białych krwinek............. 105

Badanie morfologiczne krwi obwodowej ........ 106

Badanie bioptyczne szpiku kostnego ......... 111

Badania serologiczne............... 113

Odczyn wiązania dopełniacza........... 114

Odczyn hemaglutynacji............. 119

Odczyn zimnej hemaglutynacji........... 123

Odczyn Coombsa............... 127

Próby flokulacyjne............... 128

Uwagi ogólne o dotychczasowych badaniach serologicznych stosowanych w rozpoznawaniu nzk........... 130

Próby alergiczne................ 133

Metody biochemiczne............... 135

Próby stabilności koloidów............. 136

Próby sprawności wątroby.............. 137

Stosunek albumin do globulin (a/g) w surowicy krwi...... 139

Produkty rozpadu hemoglobiny............ 140

Uwagi ogólne o diagnostyce laboratoryjnej i jej perspektywach . . . 143

Badania kliniczne................ I47

Postać ostra................. 147

Postać podostra .............• i49

Postać przewlekła............... 150

Postać utajona................ 151

Zakażenia mieszane.............. I52

Próba biologiczna................ 153

Literatura.................. 157

Diagnostyka pośmiertna niedokrwistości zakaźnej koni (T. Żuliński) .... 163

Niedokrwistości pokrwotoczne ............ 164

Niedokrwistości spowodowane jadami bakteryjnymi...... 164

Niedokrwistości wywołane przez pasożyty . ¦..... 166

Niedokrwistości wywołane substancjami chemicznymi...... 169

Niedokrwistości wywołane nieodpowiednimi warunkami chowu i nieodpowiednim żywieniem.............. 16"

Niedokrwistość zakaźna koni............. 170

Ocena wartości diagnostyki sekcyjnej przy nzk...... 174

Zmiany histopatologiczne............. 1™

Wartość diagnostyczna badań histopatologicznych...... 189

Literatura.................. 195

Próby leczenia i zapobiegania niedokrwistości zakaźnej koni (L. Zebrowski) . 198

Literatura.................. 208

Zwalczanie niedokrwistości zakaźnej koni (T. Żuliński)....... 210

Postępowanie w zagrodzie zapowietrzonej......... 212

nie

Okręg zagrożony................ ¦ax*)

Dezynfekcja i dezynsekcja.............. 215

Zwalczanie niedokrwistości zakaźnej koni z urzędu....... 21'

Literatura.................. 220

Skorowidz rzeczowy nazw polskich i łacińskich........

Skorowidz nazwisk................