AUTOREM KSIĄZKI JEST ZYGMUNT ŚWIECHOWSKI.

PRZEDMOWA:

Architektura cysterska była w ostatnim pięćdziesięcioleciu przedmiotem licznych i wielostronniych opracowań badaczy rozmaitych narodowości. Okres powojenny przyniósł nowe syntetyczne ujęcia dla krajów, w których powstały przodujące jej pomniki. Specjalne znaczenie mają źródłowe publikacje Auberta, Dimiera i Eydoux *. Zawarty w nich bogaty materiał z obszaru macierzystego zakonu nieznany dotychczas, bądź też rozproszony po trudno dostępnych dziełach, stwarza tertium oompara-tionis nieodzowne przy rozpatrywaniu budownictwa, zależnego w większym stopniu od ośrodków dyspozycyjnych, aniżeli działalność na tym polu innych organizacji kościelnych.
Tym bardziej staje się więc dziś palącą sprawa poddania metodycz^ nym badaniom architektury polskich cystersów, niewątpliwie najważniejszego rozdziału w żywo pulsującej twórczości artystycznej naszego XIII.
Dotychczasowe poszukiwania przypadły w przeważającej większości jeszcze na wiek XIX i były dziełem jednego człowieka, a mianowicie Władysława Łuszczkiewicza. Wszystko co później na ten temat napisano, raczej zaciemniło stworzony przez niego obiaz, a w każdym razie niewiele nowych myśli wniosło, z wyjątkiem paru drobnych, lecz niezwykle ważkich przez swą problematykę studiów Jana Zachwatowicza 2.
Naszkicowany stan badań uzasadnia potrzebę podejmowania prac, nawet tak cząstkowych jak niniejsze studium poświęcone rozwojowi budowlanemu opactwa sulejowskiego. Studium to opiera się przede wszystkim na dłuższej autopsji3, do której okazji dostarczyła inwentaryzacja opactwa, przeprowadzona w ramach akcji zbierania materiałów do inwentarza topograficznego powiatu opoczyńskiego. Punkt wyjściowy stanowi rzetelne opracowanie Władysława Łuszczkiewicza z ubiegłego wieku które dziś wobec zaszłych zmian, budowlanych ma w pewnych wypadkach wartość dokumentarną. Zasłużony badacz zaznaczył w końcowym zdaniu swoich dociekań, że „dostarcza materiału dla przyszłego historyka sztuki". Zdanie to, świadczące o trzeźwym spojrzeniu i skromności, wyznaczyło zarazem typ pracy, jaka po latach siedemdziesięciu czekała na następnego monografa. Praca taka musiała zastosować cały aparat metod badawczych z zakresu architektury, jakie w międzyczasie narosły, ażeby mieć w ogóle rację bytu.
Zawężenie problematyki studium do zagadnień wyłącznie architektonicznych nie jest wynikiem nieświadomości istnienia szerszych możliwości interpretacyjnych. Powodem tego zawężenia jest niechęć do robienia ekskursów na tematy poruszone w niedawnych cennych rozprawach T. Manteuffla5, które zwalniają historyka sztuki od obowiązku niefachowego „podmalowywania tła historycznego". Z drugiej strony monografia opactwa sulejowskiego jest pomyślana jako element przyszłego syntetycznego opracowania całokształtu zagadnień budownictwa cysterskiego w Polsce, które stworzy dogodniejsze pole dla rozważań matury ogólnej, tutaj nazbyt łatwo mogących robić wrażenie nieorganicznego narostu. Jako niezwykle sprzyjającą okoliczność, która podjęcie zagadnienia wydatnie ułatwiła, należy podkreślić ukazanie się wyczerpującej monografii historycznej J. Mitkowskiego6, dającej pełny zestaw źródeł do dziejów opactwa w XIII w. i rzucającej światło na rozwój jego uposażeń w tym czasie, tak istotny dla równolegle prowadzonych monumentalnych przedsięwzięć budowlanych. Drugim momentem przyspieszającym „diojrza-łość" tematu do powtórnego opracowania były niedawno przeprowadzone roboty konserwatorskie, które przyczyniły się do odsłonięcia niezmanych szczegółów w najwartościowszych budowlach tego wyjątkowego zespołu. Fakt, że studium napisane jako praca doktorska przy katedrze Historii Sztuki Uniwersytetu Poznańskiego dochodzi w obecnej postaci do rąk czytelnika, zawdzięczam cennym uwagom skreślonym na jego marginesie ręką ks. prof. dra Szczęsnego Dettloffa i wskazówkom znakomitego znawcy architektury cysterskiej prof. dra Jana Zachwatowicza, który nadto udostępnił tak istotne dla publikacji pomiary opactwa wykonane przez Zakład Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej. Niemniejsza wdzięczność należna jest Poznańskiemu Towarzystwu Przyjaciół Nauk, które umożliwiło publikację opracowania wraz z całą dokumentacją ilustracyjną.




II
SYTUACJA OPACTWA


Dawne opactwo cystersów położone jest w odległości około 1 km na północny-zachód od miasteczka Sulejowa w zakolu rzeki Pilicy, na jej łagodnie opadającym tarasie l. Między miasteczkiem a opactwem, około 100 m od jego murów, przepływa strumień Radonka, znajdujący opodal ujście w Pilicy. Zabudowania opactwa, pochodzące z rozmaitych okresów budowlanych, tworzą nieregularny wielobok, poprzerywany basztami i wieżami bramnymi. W jego obrębie wznosi się kościół wraz z przylegającą pozostałością klasztoru. Sytuacja opactwa i miasta pozostała bez zmian w przeciągu wieków. Wysunięte ostatnio przez Mitkowskiego twierdzeinće, jakoby ,,Pierwotna wieś Sulejów rozciągała się w pobliżu starego, murowanego, romańskiego kościółka (św. Błażeja?) ... na którego miejscu stanął później istniejący do dziś kościół klasztorny", nie znajduje potwierdzenia w .analizie układu elementów geo graf iczno-ur bani -stycznych2. Z przebiegu szlaku handlowego od Wolborza i dobrze zachowanego układu najdawniejszej osady sulejowskiej wynika, że przeprawa przez Pilicę musiała się znajdować w obrębie dzisiejszego miasteczka.
Kształty jego planu wskazują niesymetrycznym rozłożeniem zabudowy dokoła placu targowego na pochodzenie z okresu przedlokacyjnego, tzn. sprzed roku 1292s. Te same względy, co w wypadku osiedla sulejow-skiego nie pozwalają przypuszczać istnienia na miejscu opactwa gródka książęcego, o którym zresztą źródła nic nie wspominają. Najważniejszym zadaniem takiego gródka mogło być tylko strzeżenie przeprawy, a więc musiałby się on wznosić w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Wykorzystanie zabudowań gródka przez pierwszych cystersów, o którym uporczywie mówią wszystkie prawie dotychczasowe opracowania dotyczące Sulejowa 4, należy zatem uznać za pozbawione podstaw.


SPIS TREŚCI,ważniejsze daty z historii opactwa+spis ilustracji:

Str.
Przedmowa............. 1
ii. Ważniejsze daty z historii opactwa...... 3
II. Sytuacja opactwa.......... 3
III. Kościół............ 4
Analiza układu przestrzennego...... 4
.Sklepienia ........... 7
System ipodziału ścian......... 10
Elewacja zachodnia ......... 11
. Portal główny.......... 14
Rozeta............ 14
Elewacja wschodnia......... 18
Elewacje boczne.......... 18
Miara i zasady konstrukcji geometrycznej..... 17
Ornamentacja detalu architektonicznego..... 19
Profile ............ 22
Tympanon portalu .bocznego elewacji zachodniej . . .23
Piscina............ 23
Materiał............ 28
Konstrukcja muru.......... 30
Budowla kościoła poklasztornego w Sulejowie na tle pokrewnych budowli cysterskich w Polsce..... 32
Wnioski ogólne .......... 34
IV. Klasztor............ 34
Zagadnienia planistyczne........ 34
Kapitularz ........... 46
Krużganek ........... 52
-. _ V. Sulejowski obwód warowny........ 54
Spis tablic ............ 59
Streszczenie francuskie (Resume)........ 62
Tables.............. 67
Fotografie i pomiary (88 tablic)




WAŻNIEJSZE DATY Z HISTORII OPACTWA
Pośród wielu dat i związanych z nimi wydarzeń dotyczących opactwa sulejowskiego, bardzo mało jest takich, które by miały znaczenie dla jego historii budowlanej. Oto one:


1176— ks. Kazimierz Sprawiedliwy funduje opactwo cystersów w Su-jowie 1.
1177— Pierwszy konwent przybywa z Morimond.
1232— Arcybiskup Pełka konsekruje kościół klasztorny pod wezwaniem Najśw. Marii Panny i św. Tomasza Becketa.
1259— Spalenie klasztoru przez Tatarów.
1285— Konwent sulejowski zostaje przesiedlony do Byszyny.
1431— Spalenie klasztoru przez Tatarów 2.
1790— Pożar kościoła i klasztoru 3.
1819— Kasata klasztoru, przejęcie opactwa przez władze parafialne i rządowe.
1847— Pożar kościoła i klasztoru.
1852—61 Prace przy odbudowie.
1875— Kapitularz znajduje się w stanie ruiny.
1875—91 Okres urzędowania ks. J. Szylińskiego, który odnowił kapitularz, usuwając przylegające do niego od południa pomieszczenia.
1914— Drobne uszkodzenia skutkiem działań wojennych.
1923— Pożar kościoła.
1923—25 Prace konserwatorskie.
1939— Drobne uszkodzenia skutkiem działań wojennych.
1946—50 Prace konserwatorskie.


SPIS ILUSTRACJI:


1. Mapa Perthesa z 1787 r. (wycinek), ok. 1 :200.000
2. Sytuacja opactwa z 1832 r.
3. Plan ogólny opactwa (przyziemie) w 1822 r.
4. Plan ogólny opactwa (1. piętro) w 1822 r.
5. Widok ogólny (od strony poł.-wschodniej)
6. 1. Widok ogólny (od strony poł.-wschodniej) przed 1847 r. 2. Widok ogólny (od strony południowej) przed 1847 r.
7. 1. Widok ogólny (od strony poł.-wschodniej) przed 1923 r. 2. Widok ogólny (model)
8. Kościół, fasada przed 1847 r.
9. Kościół, fasada
10. Kościół, ściana wschodnia prezbiterium
11. Kościół, widok od półn.-zachodu
12. Kościół, nawa główna, widok na prezbiterium
13. Kościół, nawa widok na chór organowy
14. Kościół, południowe ramię transeptu
15. Kościół, nawa główna, widok ze skrzyżowania na półn.-zachód
16. Kościół, kaplica półn. ramienia trangeptu
17. Kościół, nawa półn. ku w.
18. Kościół, sklepienie nawy głównej
19. Kościół, filar widziany z nawy południowej
20. Kościół, portal fasady
21. Kościół, portal fasady
22. 1. Kościół portal od strony krużganku
2. Kościół, piscina w kaplicy płd. ramienia transeptu
23. Kościół, tympanon portalu bocznego fasady
24. Kościół, głowica portalu fasady
25. 1. Kościół, głowica portalu fasady 2. Kościół, głowica portalu fasady
26. 1. Kościół, głowica poł.-wschodniego filaru skrzyżowania 2. Kościół, głowica półn.-wschodniego filaru skrzyżowania
27. 1. Kościół, głowica półn.-zachodniego filaru skrzyżowania 2. Kościół, głowica poł.-zachodniego filaru skrzyżowania
26. 1. Kościół, głowica w nawie głównej 2. Kościół, głowica w nawie głównej
29. 1. Kościół, głowica w nawie głównej 12. Kościół, głowica w nawie głównej
30. 1. Kościół, głowica w nawie głównej
9 TCninińł jrłnwifa tur nnwip nnłiiHninturpi
31. 1. Kościół, głowica w nawie południowej 2. Kościół, głowica w nawie północnej
32. 1. Kościół, zwornik w nawie północnej
2. Kościół, zwornik w nawie południowej
33. 1. KościóJ, zwornik kaplicy północnej
2. Kościół, zwornik w nawie północnej
3. Kościół, zwornik w nawie południowej
34. Kościół, zwornik skrzyżowania
35. 1. Kościół, wspornik nawy północnej
2. Kościół, wspornik nawy głównej
3. Kościół, wspornik w kaplicy północnej
36. 1. Kapitularz, baza kolumienki przeźrocza
'2. Kościół, fragment fryzu podokapowego nawy głównej
37. 1. Kościół, okno fasady
2. Kościół, wstek muru prezbiterium
38. Krużganek, przeźrocze kapitularza, wieże obronne ok. r. 1870
39. Kapitularz, widok na krużganek
40. 1. Kapitularz od strony krużganku przed 1847 r. 2. Wnętrze kapitularza przed 1847 r.
41. Kapitularz, widok na krużganek
42. 1. Kapitularz, zwornik
.2. Kapitularz, głowica kolumny
43. Kapitularz, kolumna środkowa
44. 1, Kapitularz, zwornik 2, Kapitularz, zwornik
45. Kapitularz, zwornik
46. 1. Kapitularz, wspornik gurtu sklepionego 2 i 3. Kapitularz, wsporniki żeber
47. Kapitularz, przeźrocze (kolumienki z końca XIX w.)
48. Krużganek, skrzydło wschodnie
49. T Krużganek, zwornik 2. Krużganek, zwornik
50. 1. Krużganek (?) fragment archiwolty 2. Krużganek, zwornik
51. 1. Krużganek, wspornik
2. 3. Krużganek, wsporniki
52. ł. Refektarz, ściana południowa (kolumienki rekonstruowane) 2. Refektarz, ściana południowa (kolumienki rekonstruowane)
53. 1. Refektarz, konsola 2. Refektarz, konsola
54. Obwód warowny od strony poł,-zachodniej
55. Obwód warowny od strony północnej
56. 1. Wieża w narożniku poł.-zach. obwodu warownego 2. Wieża bramna zachodnia
57. Obwód warowny od strony północnej
58. Wieża w narożniku poł.-zach. obwodu warownego
59. Wieża w części wschodniej obwodu warownego
60. Wieża w narożniku póln.-wschodniego obwodu
61. Sytuacja opactwa 1 :2000
62. Etapy rozbudowy opactwa
63. Rzut poziomy kościoła i kapitularza
64. Rzut poziomy kościoła na wysokości sklepień nawy głównej
65. Elewacja wschodnia kościoła i kapitularza
66. Elewacja zachodnia kościoła i kapitularza
67. Elewacja północna kościoła
68. Elewacja południowa kościoła i przekrój przez kapitularz
69. Przekrój podłużny kościoła
70. Przekrój poprzeczny przez nawą
- 71. Przekrój przez transept i kapitularz
72. Wykres proporcji korpusu nawowego
73. Wykres proporcji portalu głównego fasady
74. Portal główny fasady: 1. widok, 2. rzut poziomy, 3. przekrój
75. Portal w ścianie nawy południowej: 1. [przekrój, 2. widok, 3. rzut poziomy
76. Piscina w kaplicy południowej: 1. widok, 2. przekrój
77. 1, 2 Półkolumny w nawie południowej 1 :15
78. Przekrój filaru
79. 1, 2, 3, 4 Głowice nawy południowej
80. 1. Profil głowicy półkolumny we wschodnim przęśle nawy południowej. Wspor-
niki: 2—13 w zachodnim przęśle nawy główiej, 4. w kaplicy południowej
81. 1. Przekrój wspornika w zachodnim przęśle nawy głównej 2. Konstrukcja muru w kaplicy południowej
82. Profile żeber: 1. kościół, 2. kapitularz, 3—4 krużganek. Profile gzymsów impo-stowych: 5. kościół, nawa północna, 6. kościół, kaplica południowa, 7. kolumna środkowa kapitularza. Bazy: 8. kościół, filar pcłudniowo-zachodni skrzyżowania, 9. kapitularz, kolumna środkowa
83. Obwód warowny: 1. odcinek zachodni, elewacja, 2. odcinek zachodni, rzut poziomy, 3. odcinek północny, rzut poziomy
84. Obwód warowny: 1. odcinek południowo-zachodni, rzut poziomy górny 2. odcinek południowo-zachodni, rzut poziomy dolny
85. Obwód warowny: Odcinek południowo-zachodni, elewacja wewnętrzna &6. Obwód warowjny: Odcinek południowo-zachodni, elewacja1 zewnętrzna
87. Obwód warowny: 1. Wieża bramna odcinka północnego (krakowska) 2—3. Wieża odcinka południowo-zachodniego (maurytańska)
88. Obwód warowny: wieża odcinka wschodniego (opacka)


Wielkość 24,5X17,5CM,TWARDA OKŁADKA,liczy 70 stron+88 tablic /TABLICE 62-88 TO DUŻE ROZKŁADANE PLANY/.

STAN:OKŁADKA DB,KILKA PIERWSZYCH KARTEK MA POŻÓŁKŁE ZAPLAMIENIA,POZA TYM STAN W ŚRODKU DB/DB+.

Koszt wysyłki wynosi 8,00zł - płatne przelewem.

WYDAWNICTWO PWN POZNAŃ,nakład 3500 egz.!!!.

Informacje dotyczące realizacji aukcji,nr konta bankowego itp.znajdują się na stronie "o mnie" oraz dołączone są do powiadomienia o wygraniu aukcji.

Przed złożeniem oferty kupna proszę zapoznać się z warunkami sprzedaży przedstawionymi na stronie "o mnie".

Nie odwołuję ofert kupna!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE