Książka jest pierwszą, szeroko zakrojoną rekonstrukcją racjonalistycznych idei, obecnych w literaturze baroku. Poezja, proza i aforystyka tego okresu, rozpatrywane na tle rozległej panoramy ówczesnej myśli europejskiej, ukazane zostały jako dziedziny pogłębionej i wieloaspektowej refleksji o ludzkim rozumie. Rozważania podejmowane przez polskich pisarzy dotyczyły metod prawidłowego kierowania rozumem, rozumnego dążenia do szczęścia, kompetencji i ograniczeń rozumu w wyjaśnianiu tajemnic wiary, sztuki racjonalnego rządzenia państwem. Pisarze epoki poszukiwali też obrazowych ujęć rozumu, opisywanego jako "światło przyrodzone", którego najważniejsze cechy uchwycić można przez analogię do zjawiska iluminacji oraz procesu widzenia.