|
Józef Biniszkiewicz (ur. 9 marca 1875 r. w Czempinie w Wielkopolsce, zm. 1940 w Auschwitz-Birkenau), śląski polityk lewicowy, poseł i wicemarszałek Sejmu Śląskiego w latach 1922-29
Osierocony we wczesnej młodości przez rodziców pobierał nauki jako szewc. W 1891 roku wyjechał do Berlina, gdzie po czterech latach zaangażował się w działalność niemieckiego oddziału PPS.
Został redaktorem odpowiedzialnym "Gazety Robotniczej" (organu lewicy zaboru pruskiego), ze względu na poglądy polityczne szykanowany przez władze niemieckie.
W 1906 roku osiadł na Górnym Śląsku, gdzie objął kierownictwo "Gazety Robotniczej" i lokalnego oddziału PPS. Wypowiadał się przeciw ścisłej współpracy PPS z SPD, krytykując podejście niemieckich socjalistów do spraw narodowych.
Na krótko przed wybuchem wojny 1914 roku był jednym z organizatorów niezależnych związków zawodowych CZZP (Centralny Związek Zawodowy Polski) na zjeździe w Oświęcimiu.
W latach 1918-21 wraz z J. Czaplą organizował polskie rady ludowe w rejencji opolskiej. Podczas plebiscytu był zastępcą Wojciecha Korfantego w Polskim Komisariacie Plebiscytowym.
Podczas pierwszego powstania musiał uchodzić za granicę. Krótko przed trzecim powstaniem wyruszył na polecenie rządu polskiego w misji dyplomatycznej do Rzymu w sprawie Górnego Śląska. Na wieść o wybuchu III powstania powrócił na Śląsk, gdzie został członkiem najwyższej władzy powstańczej.
W 1922 roku wybrany posłem do Sejmu Śląskiego oraz Sejmu RP z okręgu Katowice. W regionalnym sejmie I kadencji (1922-29) wybrano go wicemarszałkiem.
Zginął w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu w 1940 r.
Arkadiusz Bożek szerzej znany jako Arka Bożek (ur. 12 stycznia 1899 w Raciborzu-Markowicach, zm. 28 listopada 1954) ? trybun ludowy i działacz polski na Śląsku Opolskim.
Grób Arki Bożka
Urodził się w rodzinie chłopskiej jako syn Karola i Bernardyny ze Sławików. W dzieciństwie mówił po czesku i po polsku, ukończył niemiecką szkołę podstawową, dokształcał się w szkole wieczorowej. Przebudzenie narodowe miało u niego miejsce dzięki lekturze powieści "Krzyżacy" Henryka Sienkiewicza w języku niemieckim i wizycie na odsłonięciu Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie w 1910 roku.
W latach I wojny światowej walczył jako ochotnik w wojsku niemieckim we Francji i Włoszech. Na froncie zachodnim został czterokrotnie ranny, za odwagę awansował do stopnia sierżanta i w kontaktach z socjalistami nabrał lewicowych przekonań. Gdy powrócił do rodzinnych Markowic, przejął po rodzicach 9-hektarowe gospodarstwo, ożenił się z Jadwigą Komor, organizował spółdzielczość oraz zajął się działalnością polityczną.
Początkowo interesował się Związkiem Spartakusa kierowanym w Raciborzu przez Tomasza Pilarskiego, ale zerwał z nim w związku ze stanowiskiem organizacji na sprawy narodowe. Następnie związał się z polskim ruchem narodowym. W 1919 roku został polskim radnym gminy Markowice.
Dzięki Sylwestrowi Janoszy wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska i został dowódcą 2 kompanii 4 pułku raciborskiego. W czasie I powstania śląskiego w porozumieniu z POW Górnego Śląska, wysadził strategiczny most na Odrze. W dniu 2 maja 1920 roku walczył z niemieckimi bojówkami w Raciborzu.
Uczestniczył w przygotowaniach do plebiscytu w 1921 roku. W III powstaniu śląskim był łącznikiem z aliancką Komisją Międzysojuszniczą.
Michał Grażyński, właśc. Michał Kurzydło (ur. 12 marca lub 12 maja 1890 Gdów, zm. 10 grudnia 1965 Londyn) ? działacz wojskowy, społeczny, polityczny i harcerski, doktor filozofii i prawa.
Po przewrocie majowym został z poparcia Piłsudskiego wojewodą śląskim. Jako wojewoda szczególną wagę przykładał do rozwoju szkolnictwa będąc jednocześnie kuratorem szkolnym nadzorującym Wydział Oświecenia Publicznego. W związku z tym, popierał budowę nowych gmachów szkolnych, których powstało w tym czasie ok. 100. Starał się, bez powodzenia, doprowadzić do utworzenia na Górnym Śląsku uczelni wyższej o profilu technicznym. Udało mu się jednak wpłynąć na utworzenie w województwie: Instytutu Pedagogicznego (w zamyśle zalążka przyszłego uniwersytetu) z wykładowcami w większości pracownikami UJ a także Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych (ponad średniej uczelni technicznej) oraz Wyższego Studium Nauk Społeczno-Gospodarczych. Prowadził politykę etatystyczną, dążył do ograniczenia wpływów mniejszości niemieckiej w województwie.
Grażyński poparł inicjatywę utworzenia Muzeum Śląskiego, które dzięki jego poparciu rozpoczęło działalność naukową i propagandową w pół roku od wydania decyzji o powołaniu (zajęło V piętro Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach). Przy jego wsparciu doprowadzono prawie do końca budowę najnowocześniejszego gmachu muzealnego w Europie, w którym Muzeum Śląskie miało mieć swoją siedzibę (gmach zburzyli Niemcy w roku 1940). Jako wojewoda wspierał też m.in. Teatr Polski, teatry ludowe, Towarzystwo Przyjaciół Nauk na Śląsku, Polskie Radio (w nowej siedzibie od 1937 roku). Przyczynił się także do powstania Archiwum Akt Dawnych Województwa Śląskiego. Był mecenasem artystów, m.in. wspierał twórczość Stanisława Szukalskiego, który ozdobił płaskorzeźbami m.in. Ślązaków gmach Muzeum Śląskiego oraz niektóre budynki w stolicy województwa. Podczas gdy wojewodą był Grażyński, zbudowano nową dzielnicę w Katowicach zabudowaną nowoczesnymi budynkami w stylu modernistycznym jak np. wieżowiec przy ul. Żwirki i Wigury, zabudowa ulic PCK, Skłodowskiej, kościół garnizonowy oraz osiedle w Ligocie i wiele innych.
Grażyński był także przewodniczącym Oddziału Śląskiego ZHP. Był działaczem, ale nie instruktorem harcerskim. Inicjował i wspierał zakładanie harcerskich ośrodków na Buczu i w Górkach Wielkich. W latach 1931?1939 przewodniczący ZHP. W latach 1934?1936 przewodniczący Biura Skautów Słowiańskich. Michał Grażyński związał się na dłużej ze Śląskiem, przepracował na nim ponad 14 lat, dlatego pisał o sobie, że jest szczerze oddanym synem ziemi śląskiej, bo wspólnie przelana tu krew jest ważniejsza niż urodzenie.
Wojciech Korfanty (ur. jako Adalbert Korfanty 20 kwietnia 1873 w osadzie Sadzawka (obecnie Siemianowice Śląskie), zm. 17 sierpnia 1939 w Warszawie) ? polski przywódca narodowy Górnego Śląska, związany z Chrześcijańską Demokracją.
W latach 1901 - 1908 członek Ligi Narodowej, w ramach której współpracował z Romanem Dmowskim. Od 1901 r. redaktor naczelny Górnoślązaka. W 1902 przebywał w więzieniu we Wronkach za publikację artykułów pt. Do Niemców i Do moich braci Górnoślązaków. W latach 1[zasłonięte]903-19 i 1918 poseł do Reichstagu oraz pruskiego Landtagu (1[zasłonięte]903-19), gdzie reprezentował Koło Polskie. Stanowiło to wyłom w dotychczasowej tradycji, gdyż dotąd śląscy Polacy reprezentowali katolicką partię Centrum. 25 października 1918 wystąpił w Reichstagu z głośnym żądaniem przyłączenia do państwa polskiego wszystkich ziem polskich zaboru pruskiego oraz Górnego Śląska. W latach 1[zasłonięte]918-19 był członkiem Naczelnej Rady Ludowej stanowiącej rząd Wielkopolski podczas powstania.
W 1920 r. Polski Komisarz Plebiscytowy na Górnym Śląsku. Po niekorzystnej dla Polaków interpretacji wyników plebiscytu, przeprowadzonego zresztą w atmosferze wzajemnego zastraszenia, terroru oraz obustronnej manipulacji (np. po stronie niemieckiej sprowadzenie 180 000 wyborców niezwiązanych bezpośrednio ze Śląskiem), proklamował i stanął na czele III powstania śląskiego. W tym momencie pojawiają się pierwsze poważniejsze kontrowersje związane z jego osobą. Albowiem Korfanty nie wierzył w szanse powodzenia powstania, widząc w nim jedynie zbrojną manifestację ludu górnośląskiego, która miała polegać na zwróceniu uwagi Komisji Międzysojuszniczej mającej dokonać podziału terenu plebiscytowego między Polskę a Niemcy. Dlatego też zarządził wstrzymanie walk jeszcze w czasie, gdy inicjatywa na froncie należała do Polaków. Obrońcy Korfantego wskazują, że Polacy mieli przewagę w starciach z nacjonalistycznymi bojówkami, ale nie mieliby żadnych szans z regularną armią niemiecką, zaś ostateczną decyzję w sprawie Śląska i tak podjęła Komisja Międzysojusznicza niezależnie od wyniku walk, które mogły stanowić jedynie posiłkowy argument. Jednak utrata inicjatywy powstańców na froncie nastąpiła dopiero po decyzjach dyktatora. W lipcu 1921 r. opuścił Śląsk, desygnując na stanowisko swego następcy Józefa Rymera który wkrótce został przewodniczącym Naczelnej Rady Ludowej na Górnym Śląsku.
W odrodzonej Polsce w latach 1[zasłonięte]922-19 poseł na Sejm związany z Chrześcijańską Demokracją (ChD). W obliczu niepowodzenia misji stworzenia gabinetu Artura Śliwińskiego, 14 lipca został desygnowany przez Komisję Główną Sejmu RP na premiera rządu. Jednak wobec protestu swojego przeciwnika, naczelnika państwa Józefa Piłsudskiego i groźby przeprowadzenia strajku generalnego przez PPS, nie rozpoczął formowania rządu, a 29 lipca komisja wycofała jego desygnację.
Od października do grudnia 1923 wicepremier w rządzie Wincentego Witosa i jego doradca z ramienia ChD. Od 1924 wydawca dzienników "Rzeczpospolita" i "Polonia".
Stanisław Ligoń, znany pod pseudonimem Karlik z Kocyndra (ur. 27 lipca 1879 w Królewskiej Hucie, zm. 17 marca 1954 w Katowicach) ? śląski pisarz, malarz, ilustrator, działacz kulturalny i narodowy, reżyser, aktor. Potomek rodu Ligoniów, którego protoplastą był poeta śląski Juliusz Ligoń.
Był synem maszynisty kopalnianego, działacza i poety - Jana Ligonia i Reginy z Podstawów, a wnukiem kowala-poety Juliusza Ligonia. Ojciec i dziadek Stanisława Ligonia dobrze zapisali się w historii Śląska pracą literacką i rozwojem patriotycznych tradycji.
Po ukończeniu szkoły podstawowej, pracował jako goniec w księgarni, a następnie w zakładzie malarskim. W późniejszym okresie uczęszczał do krakowskiej szkoły artystyczno-przemysłowej, a w roku 1900 rozpoczął studia malarskie w Berlinie, połączone z pracą kulturalno-społeczną wśród Polonii. Po powrocie na Śląsk zaczął pracować jako malarz-ilustrator. Zbliżył się do ruchu teatrów amatorskich. Reżyserował, grał, projektował dekoracje, organizował wieczory artystyczne. W 1911 roku przeniósł się do Krakowa na dalsze studia na Akademii Sztuk Pięknych.
W latach 1[zasłonięte]914-19 Stanisław Ligoń przebywał w Truskolasach. Namalował polichromię w Kościele św. Mikołaja. Założył także polską szkołę, w której nauczał razem z żoną. W 1917 roku został wcielony do niemieckiego wojska i skierowany do Flandrii.
Po wojnie pisał i rysował w polityczno-satyrycznym piśmie Kocynder, używając pseudonimu Karlik. W 1921 roku działał w Polskim Komisariacie Plebiscytowym w Bytomiu. Po podziale Śląska Ligoń przeniósł się do Katowic i w latach 1[zasłonięte]923-19 był nauczycielem rysunku w gimnazjum im. Adama Mickiewicza. Jednocześnie współpracował jako scenograf z Teatrem w Katowicach i w tym okresie napisał głośne widowisko regionalne Wesele na Górnym Śląsku. Jako kierownik Związku Śląskich Teatrów Ludowych zorganizował wojewódzką kostiumernię i bibliotekę teatralną, otoczył opieką terenowe sceny teatralne, teatry lalkowe.
Stanisław Ligoń był prezesem Związku Zawodowego Artystów Plastyków w Katowicach, działał w Radzie Muzealniczej przy tworzącym się Muzeum Śląskim.
Był aktywnym radiowcem. Po raz pierwszy stanął przed mikrofonem 25 grudnia 1927 roku. Prowadził stałe audycje: Bery i bojki, Przy sobocie po robocie, Co niedziela u Karlika brzmi pieśniczka, gro kapela. Kontynuacją tych audycji w latach 50. była Radiowa czelodka. Posługiwał się spolszczoną gwarą śląską. W styczniu 1934 roku został dyrektorem katowickiej rozgłośni Polskiego Radia. Koncentrował się na audycjach regionalnych i satyryczno-politycznych skierowanych przeciwko hitlerowskiej propagandzie.
1 września 1939 roku wyjechał do Warszawy, stamtąd do Lublina i wraz z falą odwrotową kierował się do granicy węgierskiej. Poprzez Węgry, Jugosławię, Cypr i Turcję dotarł do Palestyny i zamieszkał w Jerozolimie. Działał tam na rzecz żołnierzy polskich i uchodźców cywilnych na Bliskim Wschodzie. Pisał, prowadził audycje radiowe, wydał skróconą edycję "Berów i bojek" oraz szkice "Śląska Ojczyzna".
Zmarł w Katowicach 17 marca 1954 roku. Jego pogrzeb stał się manifestacją dziesiątków tysięcy mieszkańców Śląska.
W 1981 roku "Bery i bojki śląskie" doczekały się wydania książkowego.
Józef Wieczorek pseud. Ryszard (ur. 10 września 1893 w Świętochłowicach-Lipinach, zm. 1944 w Auschwitz-Birkenau) - śląski działacz komunistyczny, powstaniec, poseł na Sejm Śląski II kadencji, współzałożyciel PPR.
Urodził się w rodzinie robotniczej. Podjął pracę jako górnik w kopalni "Giesche" - dzisiejszej kopalni "Wieczorek" i zamieszkał w Giszowcu. Był organizatorem rewolucyjnego ruchu robotniczego oraz członkiem "Spartakusa" w 1918 roku.
Kierował robotniczymi strajkami na Śląsku. Został jednym z czołowych działaczy komunistycznych na Górnym Śląsku. Uczestniczył w III powstaniu śląskim. Był jednym z twórców i przywódców Komunistycznej Partii Górnego Śląska, pod jego przewodnictwem powstał Centralny Komitet Akcji Górnego Śląska (tzw. Komitet 21).
11 maja 1930 w okręgu katowickim został wybrany posłem do Sejmu Śląskiego II kadencji. Mandat sprawował do listopada 1930 roku, kiedy został aresztowany przez policję. W wyniku ucieczki znalazł się w Niemczech, a później ZSRR.
W 1934 roku wrócił do Polski, został aresztowany i osadzony w więzieniu, z którego zwolniono go w maju 1939 roku.
Jesienią 1939 roku ponownie znalazł się w ZSRR. W 1942 roku został członkiem Grupy Inicjatywnej PPR, przerzucono go do kraju, gdzie znalazł się w KC PPR.
W lipcu 1943 został aresztowany przez Niemców, zginął w obozie w Oświęcimiu.
|
