ZE STUDIÓW NAD FITONIMAMI RĘKOPIŚMIENNYCH ZIELNIKÓW WSCHODNIOSŁOWIAŃSKICH XVII - XVIII WIEKU
Halina Chodurska
rok wydania 2003
400 stron
OPIS
Rozprawa Haliny Chodurskiej to świetnie napisane studium nad bardzo licznymi nazwami roślin we wschodniosłowiariskich zielnikach i „trawnikach", nazwami nierzadko dotychczas w nauce nieobecnymi, wydobytymi przez Autorkę z rękopiśmiennych, niepublikowanych zabytków. W opracowaniu konsekwentnie zastosowano metody analizy tekstowych opisów poszczególnych roślin w zielnikach oraz konfrontację fitonimów w zielnikach z nazewnictwem roślin na obszarze wschodniosłowiańskim (częściowo także na pozostałych obszarach słowiańskich) do identyfikacji zielnikowych (lekarskich i magicznych) roślin i ustalania ich współczesnej nazwy w systematyce botanicznej. Jednocześnie mamy tu ważne, wszechstronne badania olbrzymiej ilości fitonimów „ruskich" właściwych ekscerpowanym tekstom i językowi ludowemu, po części również wyrazów występujących w dawniejszej i współczesnej terminologii botanicznej. Publikacja ta jest bardzo ważnym przyczynkiem do znajomości wschodniosłowiariskiej fitonimii, jej historii i genezy.
Opracowanie ma charakter interdyscyplinarny. Autorka obok wiodącej problematyki językoznawczej porusza w nim szereg zagadnień z dziedziny historii kultury i przyrodoznawstwa (botaniki).
Zawarte w nim obserwacje i ustalenia nie tylko wzbogacają wydatnie naszą dotychczasową wiedzę w zakresie fitonimii słowiańskiej (bo nie tylko wschodniosłowiańskiej), ale też wytyczają dalsze kierunki badań w tej dziedzinie.
SPIS TREŚCI:
1. Wstęp
2. Nazwy roślin notowane w różnych typach zielników
2.1. Fitonimy przypisywane tym samym desygnatom
2.1.1. БОГОРОДСКАЯ ТРАВА 21
2.1.2. БРОНЕЦ 27
2.1.3. ДЕВЯСИЛ 34
2.1.4. ДЕВЕТЬ БРАТОВ 41
2.1.5. ДУРМАН 43
2.1.6. КОСАТИК 46
2.1.7. КУПЕНА 49
2.1.8. ЛАПУШНИК 52
2.1.9. ЛЮБИСТ 56
2.1.10. ЛЮТИК 64
2.1.11. МАТЬ-МАЧИХА 70
2.1.12. ПЛАКУН 77
2.1.13. ПОВЕЛИЦА 85
2.1.14. ПОПУТНИК 88
2.1.15. ПРОСТРЕЛ 94
2.1.16. ДИКАЯ РЯБИНКА 101
2.1.17. УЖЕВНИК 103
2.2. Fitonimy charakteryzujące się odmiennymi odniesieniami 108
2.2.1. ДЯТЛОВИНА 108
2.2.2. ЗВЕРОБОЙ 110
2.2.3. МАТОЧНИК 115
2.2.4. ОСОТ 120
2.2.5. ПЕРЕЛОМ 124
2.2.6. ПЕТРОВ КРЕСТ 126
2.2.7. РАСТ 132
2.2.8. СОЛНЕЧНИК 134
2.2.9. СОРОБРАТОВ 139
3. Nazwy roślin notowane w zielnikach magicznych i znane Słowianom wschodnim do dnia dzisiejszego
3.1. Fitonimy stosowane niegdyś i dziś w odniesieniu do tych samych roślin
3.1.1. БЕЛЬ 142
3.1.2. ТРАВА ВАРАХИЯ 145
3.1.3. ВОЛЧЬЯ 147
3.1.4. ZIPEMA 148
3.1.4. ДРЕМА 148
3.1.5. ДЯТЛИНА 151
3.1.6. БАГРОВОЙ ЖАБРЕЙ 155
3.1.7. ТРАВА ЗАЯЦ 157
3.1.8. ЗМЕЙКА 158
3.1.9. ЗОЛОТУХА 161
3.1.10. ЗОЛОТУЧНАЯ 167
3.1.11. КЛОПОВНИК 169
3.1.12. КОКУЙ 172
3.1.13. КРОВАВИК, КРОВОВИК 174
3.1.14. ЛАСЬ 179
3.1.15. ЛИСА 180
3.1.16. ОДОЛЕН, ОДОЛЕНЬ 182
3.1.17. ПАРАМОН 190
3.1.18. ПРЫГУН 192
3.1.19. РЕВЕКА 194
3.1.20. РЯБИНКА 197
3.1.21. РЯСКА 199
3.1.22. СИНЕВОРОТ 202
3.1.23. СОБАКА 205
3.1.24. СОРОЧКА 206
3.1.25. ТАТАРИН 208
3.1.26. УРОШНАЯ ТРАВА 210
3.1.27. ЧЕРТОПОЛОХ 211
3.1.28. ЧИСТИК 216
3.2. Fitonimy używane niegdyś w innych odniesieniach 221
3.2.1. ЦАРЬ АРХИЛИН 221
3.2.2. ИВАН, ИВАН-ТРАВА 225
3.2.3. ИЗМОЯДНИК 229
3.2.4. МАРОВА 231
3.2.5. МЕДВЕТЬ 234
3.2.6. МОГИЛЬНАЯ 236
3.2.7. МОЛЧАН 238
3.2.8. НАСОН 239
3.2.9. ОВСЕЦ 242
3.2.10. ПЕРЕНОС 242
3.2.11. НУП ВОДЯНОЙ 247
3.2.12. РОЗРЫВ (РАЗРЫВ) 248
3.2.13. ТАЙНИК 254
4. Nazwy roślin poświadczone w zielnikach magicznych, nie notowane współcześnie na obszarze Słowiańszczyny wschodniej
4.1. Fitonimy o znaczeniu możliwym do ustalenia
4.1.1. ВЕРБА ПЧЕЛЬНАЯ МАТКА 256
4.1.2. ГНИДА 258
4.1.3. ЗЛАТНИЦА 261
4.1.4. ЗЛАТОУСТОВЫ РУЧКИ 262
4.1.5. КИШЕЧКА 263
4.1.6. КЛИКУН 264
4.1.7. МАСЛУХА 266
4.1.8. МЕДВЕЖЬЯ 268
4.1.9. ОРЕШИК 269
4.1.10. ПОРАЛИЗА 271
4.1.11. СИЛОВОРОД 272
4.1.12. СИНЕЙ ВОРОН 273
4.1.13. УШКА 274
4.1.14. ЯРУН 275
4.2. Fitonimy o niejasnych odniesieniach 279
4.2.1. ТРАВА БЕЛ СОПЕЦ 279
4.2.2. БЕС 282
4.2.3. ГОВОРОК 283
4.2.4. ТРАВА ЛИВАН 284
4.2.5. ПОГИБЕЛЬНИК 285
4.2.6. ПУХ ВОДЯНОЙ 286
4.2.7. ПЫРЕЕЦ 287
4.2.8. РАЗМЫК 291
4.2.9. СКУП 291
4.2.10. СОНВОРОТ 293
4.2.11. СТРАШЛИВЕЦ 294
4.2.12. СТРЕЖНИК 296
4.2.13. СУПРОТИВНИК 297 4.2.14.ТКЕ2Ж)8Т 298
4.2.15. ТОБЫЛЬ 299
4.2.16. ЧЕТВЕРНИК 300
4.2.17. ЦАРЬ СИМ 302
5. Nazwy roślin notowane w zielnikach naukowych (aneks) 307
5.1.1. СОБАЧКА 307
5.1.2. СОЛОНОВОРОТ 309
6. Podsumowanie i wnioski 312
Wykorzystana literatura 345
Rękopisy 345
Starodruki i inkunabuły 346
Słowniki 346
Opracowania 350
Indeks nazw roślin 376
— wschodnioslowiańskich 376
— polskich 387
— niemieckich 389
— innych 393 
