Tytuł
|
Wybrane zagadnienia ekologiczne
|
Autor
|
J.
Stawicka, M. Szymczak – Piątek, J. Wieczorek
|
Wydawca |
SGGW
|
Rok
wydania |
2010, wydanie 3
poprawione i uzupełnione
|
Liczba stron |
290
|
Wymiary |
170x240mm |
Okładka |
miękka |
ISBN
|
83-7244-784-5 |
Ekologia w naszych czasach
stała się modna. Może temu właśnie należy przypisać wiele jej definicji, przy
czym nie wszystkie traktują ją jako dziedzinę nauk biologicznych. Szczególnie w
ostatnich latach ekologia zaczęła być rozumiana jako światopogląd, czyli zespół
wiedzy, przekonań i preferencji dotyczących harmonijnego współżycia z
otoczeniem. Ekocentryzm, jako światopogląd, próbuje zastąpić dominujący
antropocentryzm. Etyka ekologiczna, ze swoją najważniejszą tezą, określaną jako
zasada poszanowania życia i wewnętrznej wartości bytów, powinna stanowić główny
kierunek rozwoju naszej cywilizacji. Ludzie i pozaludzkie istoty żywe,
ekosystemy, krajobrazy, ziemia jako całość muszą więc być traktowane nie jako
rzeczy i środki prowadzące do celu, ale jako cele same w sobie.
Ekologia często utożsamiana
jest z całokształtem wiedzy, działań i narzędzi związanych z ochroną przyrody i
środowiska. Nic więc dziwnego, że odróżnienie ekologii od sozologii (ochrony
środowiska) sprawia wielu osobom kłopot. A przecież ekologia jest rym dla
sozologii, czym fizyka dla inżyniera albo fizjologia dla lekarza: podstawą, bez
której nie można określić rozmiaru przemian środowiska przyrodniczego i wskazać
kierunku działań zmierzających do poprawy istniejącego stanu, uznając za wzór
sprawnie funkcjonujące układy ekologiczne, których opisywaniem funkcjonowania
zajmuje się właśnie ekologia.
I tu musi pojawić się
definicja ekologii jako nauki biologicznej. Najpierw ta pierwsza, zaproponowana
przez E. Haeckela w 1869 roku: całokształt oddziaływań między zwierzętami a
środowiskiem ożywionym i nieożywionym. Jak widać - niepełna, bo skupiająca się
tylko na przedstawicielach królestwa zwierząt. Współcześnie chętnie sięgamy po
inną definicję, zaproponowaną przez Ch.J. Kresa (1996): jest to nauka o
zależnościach decydujących o liczebności i rozmieszczeniu organizmów (dlaczego
właśnie tu i dlaczego właśnie tyle). Podkreśla ona hierarchiczną budowę
opisywanych układów ekologicznych, uznając szczególne znaczenie najniższej
jednostki ekologicznej - populacji. Nawet badania obejmujące krajobrazy czy
biosferę za punkt wyjścia muszą przyjąć ten najniższy poziom, który przejmuje na
siebie ciężar przeprowadzania wszelkich procesów istotnych dla życia na Ziemi.
Wskazanie populacji, jako
najniższego poziomu organizacji materii, jakim zajmuje się ekologia, czyni z
niej podstawę wszelkich rozważań na temat funkcjonowania układów przyrodniczych.
Zespół populacji różnych gatunków, wzajemnie na siebie oddziałujących, tworzy
biocenozę. Ta zaś z zajmowanym przez nią biotopem określana jest mianem
ekosystemu, definiowanego za A.G. Tansley'em (1948) jako zintegrowany układ
elementów biotycznych i abiotycznych, w którym wszystkie poziomy troficzne
(pokarmowe) zawierają komplet gatunków zabezpieczających realizację obiegu
materii i przepływu energii. Jest to modelowa jednostka ekologiczna, w której
spotykają się dwa rodzaje elementów: ożywione, czyli biotyczne, i nieożywione
(abiotyczne). Ekosystemy łączą się w wyższe jednostki, występujące na obszarach
o wspólnym klimacie i jednakowej budowie geologicznej, czyli fizjocenozy
(krajobrazy). Te zaś tworzą sferę życia, czyli biosferę.
W przygotowanym przez nas
opracowaniu przy przedstawianiu wybranych zagadnień ekologicznych został
zachowany właśnie taki porządek prezentacji. Poziom najniższy reprezentują
tematy zawarte w rozdziale I, w którym zostaną omówione wybrane aspekty
organizacji socjalnej populacji, i w II - przystosowania organizmów do
środowiska. Zagadnienia związane z biocenozą dotyczą tematów zawartych w
następnych dwóch rozdziałach, opisujących zależności między populacjami,
określane mianem interakcji, ze szczególnym uwzględnieniem jednej z nich -
allelopatii, o czym można przeczytać w rozdziale IV. Zagadnienia dotyczące
następnego poziomu ekologicznego koncentrują się przede wszystkim na problemach
funkcjonowania ekosystemów antropogenicznych: miasta i agroekosystemów. W
kolejnych rozdziałach (V i VI) prezentowane są ekologiczne i konwencjonalne
sposoby upraw rolniczych razem z biologicznymi metodami ochrony roślin. Ostatnie
trzy prezentowane zagadnienia są próbą opisu zjawisk związanych z najwyższym
poziomem ekologicznym, czyli z biosferą. Wprowadzaj ą one Czytelników w
zagadnienia różnorodności biologicznej, a także w problemy ochrony zagrożonych
oraz ginących gatunków roślin i zwierząt. Opracowanie kończy rozdział
przedstawiający wybrane katastrofy ekologiczne, które mają decydujący wpływ na
życie wszystkich istot na naszej planecie.
Każdy z dziewięciu rozdziałów
jest odrębną całością. Ich zbiór stanowi zespół tych zagadnień, które uznałyśmy
za interesujące, aktualne, przydatne w nauczaniu przedmiotów ekologia oraz
ekologia i ochrona środowiska. Przedstawione zagadnienia przygotowywałyśmy z
myślą o studentach Wydziału Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu (studiów
dziennych, wieczorowych i zaocznych) oraz Międzywydziałowego Studium
Towaroznawstwa, ale mogą okazać się przydatne również na zajęciach z ekologii na
innych wydziałach SGGW, a także w innych uczelniach.
Jeden z uroków badań
biologicznych polega na tym, że wszyscy możemy mieć własne zdanie w odniesieniu
do wielu zagadnień. I nie chodzi tu o podawanie w wątpliwość praw ważnych i
udowodnionych, ale o wyrabianie sobie własnych poglądów, opartych na rzetelnych
podstawach naukowych. Wybrane zagadnienia ekologiczne mają być dla Czytelników
inspiracją i z założenia mają pozostawić uczucie niedosytu. Zebrana literatura
stanowi ważne uzupełnienie tych tematów, które ze względu na ograniczony zakres
opracowania zostały zaprezentowane skrótowo. Mimo tego mamy nadzieję, że lektura
tej pracy pozwoli stworzyć obraz zawiłych zależności występujących w przyrodzie
i uważny Czytelnik dostrzeże związki, jakie rządzą naszą biosferą.
Zacytowane na wstępie zdanie
wypowiedziane przez Edwarda Wilsona jest pewnego rodzaju ostrzeżeniem,
nawiązującym do wszelkiej działalności ludzkiej w środowisku przyrodniczym.
Jest też przesłaniem skierowanym do wszystkich zdobywających wiedzę na temat
otaczającego nas świata. Trzeba uczynić wszystko, żeby nasz ludzki, jednorazowy
eksperyment na żywym organizmie, jakim jest biosfera, nie zakończył się totalną
katastrofą...
Spis treści
PRZEDMOWA
ROZDZIAŁ I
ORGANIZACJA SOCJALNA
POPULACJI - ALTRUIZM
1.1. Filozofowie o altruizmie
1.2. Zasady organizacji
struktury socjalnej
1.3. Dobór grupowy
1.4. Dobór naturalny
1.5. Ewolucja kooperacji
1.6. Teoria gier
1.7. Dobór krewniaczy
1.8. Rodzaje altruizmu według
socjobiologów
1.9. Poziomy naturalnej
selekcji
1.10. Teoria samolubnego genu
1.11. Miary-jednostki
informacji
ROZDZIAŁ II
PRZYSTOSOWANIA
ORGANIZMÓW DO ŚRODOWISKA
2.1. Istota adaptacji
2.2. Powstawanie nowych
gatunków
2.3. Adaptacja motorem
ewolucji
2.4. Działanie doboru
naturalnego
2.5. Mechanizmy zmian
adaptacyjnych
2.6. Strategie adaptacyjne
2.7. Charakter i sposoby
adaptacji
2.8. Reguły ekogeograficzne
2.9. Wpływ czynników
środowiskowych na przystosowania organizmów
2.10. Przystosowanie
organizmów do warunków miejskich
ROZDZIAŁ III
ZALEŻNOŚCI
MIĘDZYPOPULACYJNE W BIOCENOZIE
3.1. Najważniejsze rodzaje
interakcji między gatunkowych
3.2. Konkurencja
międzygatunkowa
3.3. Niesymetryczne
interakcje między gatunkowe - drapieżnictwo
3.4. Związki symbiotyczne -
mutualizm i protokooperacja
3.5. Komensalizm
3.6. Amensalizm
ROZDZIAŁ IV
CHEMICZNE
ODDZIAŁYWANIA MIĘDZY ORGANIZMAMI W BIOCENOZIE
4.1. Rys historyczny
4.2. Rodzaje związków
allelopatycznych
4.3. Źródła związków
allelopatycznych
4.4. Uwalnianie związków
allelopatycznych do środowiska
4.5. Wpływ związków
allelopatycznych na rośliny
4.6. Allelopatia a koewolucja
4.7. Wykorzystanie
allelopatii w praktyce
ROZDZIAŁ V
FUNKCJONOWANIE
EKOSYSTEMÓW ANTROPOGENICZNYCH
5.1. Status ekologiczny
miasta
5.2. Specyfika środowiska
miejskiego
5.3. Klimat miasta
5.4. Warunki glebowe miasta
5.5. Środowisko biotyczne
miasta
5.6. Ekologiczne i
konwencjonalne sposoby upraw rolniczych
5.7. Rolnictwo konwencjonalne
- uprzemysłowione
5.8. Rolnictwo ekologiczne
5.9. Rolnictwo biodynamiczne
ROZDZIAŁ VI
BIOLOGICZNE METODY
OCHRONY ROŚLIN
6.1. Istota biologicznej
metody ochrony
6.2. Sposoby wykorzystania
organizmów do walki ze szkodnikami
6.3. Pożyteczne organizmy
ważne w biologicznym zwalczaniu szkodników
6.4. Przykłady innych
zabiegów „niechemicznych", które ściśle wiążą się z metodami biologicznymi
ROZDZIAŁ VII
RÓŻNORODNOŚĆ
BIOLOGICZNA
7.1. Istota bioróżnorodności
7.2. Różnicowanie się
gatunków
7.3. Bogactwo gatunków w
biosferze
7.4. Co wpływa na
różnorodność gatunkową?
7.5. Zmienność geograficzna
bogactwa gatunków na Ziemi
7.6. Związek produktywności
układów ekologicznych i bioróżnorodności
7.7. Różnorodność biologiczna
wywołana zaburzeniami środowiska
7.8. Sposoby mierzenia
różnorodności gatunkowej
7.9. Różnorodność biologiczna
a stabilność ekosystemów
7.10. Różnorodność a
synantropizacja
7.11. Znaczenie różnorodności
biologicznej
7.12. Zagrożenie
różnorodności biologicznej
7.13. Ochrona konserwatorska
populacji
7.14. Dlaczego chronić
bioróżnorodność?
ROZDZIAŁ VIII
PROBLEMY OCHRONY
ZAGROŻONYCH I GINĄCYCH GATUNKÓW ROŚLIN I ZWIERZĄT
8.1. Wymieranie gatunków,
gatunki rzadkie, ginące i zagrożone
8.2. Przyczyny wymierania
gatunków
8.3. Działania ochronne
zmierzające do powstrzymania wymierania gatunków
ROZDZIAŁ IX
KATASTROFY
EKOLOGICZNE
9.1. Globalne ocieplenie
9.2. Dziura ozonowa
9.3. Zagłada lasów
tropikalnych
LITERATURA
|