Przedstawiamy Czytelnikom książkę, będącą propozycją swoistej mapy paradygmatycznej. Ma ona charakter dezaktualizacji i aktualizacji kluczowych dla pedagogiki specjalnej zagadnień, a jej konstrukcja wyznacza autorską wizję rozwoju naukowego tej dyscypliny. Subiektywizm prezentowanego modelu związany jest głównie z wyborami, jakich autor musiał dokonać w książce. Ów problem podjął od podstaw, próbując ustalić czym jest paradygmat i jakim ulega zmianom, przy jednoczesnym uwzględnieniu odmienności znaczenia tego terminu w innych subdyscyplinach edukacji.
W prezentowanej publikacji autor odniósł się do dorobku wspomnianych subdyscyplin. Podjął zadanie określenia miejsca i istoty paradygmatu w naukach humanistycznych. Odwołał się do poglądów Thomasa S. Kuhna, będącego inicjatorem dyskusji paradygmatycznej, a także do prac Zbigniewa Kwiecińskiego, Bogusława Śliwerskiego, Lecha Witkowskiego, Teresy Hejnickiej-Bezwińskiej, Bogusława Milerskiego, Joanny Rutkowiak, Krzysztofa Rubachy.
Autor musiał dokonać wyborów również w analizach dotyczących pedagogiki specjalnej. Wynikało to z tego, iż paradygmaty naukowe nie zawsze znajdują odzwierciedlenie w rzeczywistości rehabilitacyjnej lub mają w niej inny zakres, są inaczej określane lub rozumiane. Amadeusz Krause podjął się pewnego uporządkowania teoretycznego tych kategorii.
Treść książki przedstawiona została w trzech częściach zawierających po cztery rozdziały. Autor w części I przedstawia tło przeobrażeń paradygmatycznych związanych z niepełnosprawnością, w części II rozważa o ryzyku i dylematach tworzenia paradygmatów w pedagogice specjalnej, w części III najbardziej obszerniej treściowo ukazuje przemiany paradygmatyczne w pedagogice specjalnej, aktualne (nowe) paradygmaty upowszechniane w tej nauce i ich społeczne konsekwencje.
Treść książki zamyka zakończenie w którym Autor stara się odpowiedzieć na pytanie: co zmieniają paradygmaty w pedagogice specjalnej?
Książka jest teoretyczną monografią współczesnych paradygmatów pedagogiki specjalnej.
Spis treści:
Od autora
Wprowadzenie 1
Pedagogika specjalna w procesie zmiany – od Historii szaleństwa
Michela Foucaulta do Końca człowieka Francisa Fukuyamy
• pytanie o potencjał transformacyjny pedagogiki specjalnej • zmiany w europejskiej
i polskiej pedagogice specjalnej • od niechcianych szaleńców po eugenikę luksusu
i postępu – ważne pytania na bliższą i dalszą przyszłość •
Wprowadzenie 2
Ku paradygmatyczności dyscyplin naukowych
• wokół teorii Thomasa S. Kuhna – kłopot z paradygmatami w naukach społecznych
• konsensus paradygmatyczny • paradygmaty w pedagogice • uspołecznienie paradygmatu
• ryzyko fundamentalizmu paradygmatycznego • po co pedagogice wielość
paradygmatów? •
Część 1
Tło przeobrażeń paradygmatycznych związanych z niepełnosprawnością
Rozdział 1
Rehabilitacja człowieka niepełnosprawnego
• rewalidacja – rehabilitacja • ewolucja filozofii rewalidacyjnej • polskie zmiany „od
góry” i „od dołu” • opieka w dorosłości jako „odkrycie rewalidacyjne” XXI wieku •
pomiędzy teorią a praktyką rewalidacyjną • rehabilitacja kontra nauka • od instrumentalizmu
rewalidacyjnego ku rehabilitacji funkcjonalnej •
Rozdział 2
Szkoła w dynamicznej fazie przejścia – zaniechania i absurdy
• w cieniu transformacji ustrojowej • problemy zmian w środowisku nauczycielskim
• nauczyciel – ofiara patologii akademickiej? • o oświacie z urzędu • niefortunność
reform • dydaktyka „na usługach” • profesjonalizacja niekompetencji
Rozdział 3
Dziecko niepełnosprawne w integracji szkolnej
• aktualizacja pojęcia integracji szkolnej • podstawy zmiany koncepcji edukacyjnej
dzieci niepełnosprawnych • rekonstrukcja koncepcji ochronnych • zarys reformy
szkolnictwa specjalnego w Polsce • powrót do nierozwiązanych dylematów • instrumentalizm
dydaktyczny w pedagogice specjalnej •
Rozdział 4
Wychowanie – pedagogika specjalna w odwrocie?
• czy mamy kryzys wychowania? • media – niebezpieczny sprzymierzeniec w wychowaniu
• specyfika wychowania po wielkiej zmianie • Szkoła a kryzys wychowania
• wychowanie a nauczanie • wychowanie w pedagogice specjalnej – specyfika i pochodne
kryzysu • dziecko niepełnosprawne w procesie wychowania – błędy zaniechania
Część 2
Pedagogika specjalna i ryzyko paradygmatycznych uzgodnień
Rozdział 1
Terminologiczna reprezentacja paradygmatów pedagogiki specjalnej
• pojęcia a paradygmaty • obieg pojęć naznaczających • dziecko specjalnej troski •
upośledzenie umysłowe • umysł kontra intelekt • terminologia a reprezentacja paradygmatu
– uwagi końcowe •
Rozdział 2
Zdiagnozowana odmienność jako podłoże konstrukcyjne paradygmatu
• diagnoza jako reprezentacja paradygmatu • diagnostyczne dylematy • diagnoza
niepełnosprawności w pedagogice specjalnej •
Rozdział 3
Paradygmaty a uzgodnienia społeczne na temat niepełnosprawności
• paradygmaty a obiektywizacja wiedzy potocznej • stereotyp niepełnosprawności •
inny w środowisku – hipoteza „złotego podziału” • tło i figura – społeczna lokalizacja
niepełnosprawności • przeciwdziałanie stygmatyzacji •
Rozdział 4
Ryzyko konstruowania wiedzy o osobach niepełnosprawnych w pedagogice specjalnej
• upośledzona dorosłość – wątki zaniedbane • instytucjonalne ujednolicenie dorosłości
• infantylizacja jako silne uzgodnienie paradygmatyczne • niepełnosprawność
i specjaliści • koniec dyskryminacji podpartej naukową argumentacją? • paradygmatyczne
konsekwencje uzgodnień •
Część 3
Paradygmaty pedagogiki specjalnej
Rozdział 1
Paradygmatyczne poszukiwania w pedagogice specjalnej
• od praktyki do nauki • w poszukiwaniu pierwszego paradygmatu • trudności identyfikacji paradygmatycznej • uwagi do koncepcji paradygmatów Ireny Obuchowskiej
Rozdział 2
Paradygmatyczne dezaktualizacje – biologizm i rehabilitacja
• dlaczego dezaktualizacja? • medyczny rodowód pedagogiki specjalnej • biologizm
a społeczne postrzeganie niepełnosprawności • ukryta doktryna PRL• nowoczesny
powrót do medykalizacji? • dlaczego paradygmat biologiczny był szkodliwy • od
biologizmu ku paradygmatowi rehabilitacyjnemu • następstwa dominacji filozofii
rewalidacyjnej •
Rozdział 3
Paradygmatyczny kłopot z integracją
• od postulatu do paradygmatu integracyjnego • specyfika zmiany paradygmatycznej
a integracja • konsekwencje przyjętego paradygmatu – modele integracji • słuszna
koncepcja – niesłuszne interpretacje? • integracja jako źródło dominacji i selekcji
społecznej • jeśli nie paradygmat, to co z tą integracją?
Rozdział 4
Paradygmatyczne aktualizacje w pedagogice specjalnej
4.1. Paradygmat humanistyczny i jego pochodne
• istota paradygmatu humanistycznego • źródła oporu wobec paradygmatu humanistycznego
w pedagogice specjalnej • przesłanki zmiany humanistycznej w pedagogice
specjalnej • paradygmat humanistyczny w pedagogice specjalnej i jego konsekwencje
4.2. Paradygmat społeczny niepełnosprawności
• istota społecznego paradygmatu niepełnosprawności • humanistyczny rodowód
modelu niepełnosprawności • pomiędzy paradygmatem a modelem • następstwa
społecznego paradygmatu niepełnosprawności •
4.3. Paradygmat normalizacji środowiska
• wątpliwości pojęciowe normy i normalności • niepełnosprawność – ryzyko zakwalifikowania do grupy „nienormalnych” • norma w działaniach pedagogiki specjalnej
• trudne początki procesu normalizacyjnego w Polsce • istota paradygmatu normalizacyjnego
i jego konsekwencje •
4.4. Paradygmat emancypacyjny (podmiotowości i autonomii)
• od „przedmiotowości” do podmiotowości osoby niepełnosprawnej • autonomia
i jej ponowne odkrycie • od autonomii i podmiotowości do specjalnej pedagogiki
emancypacyjnej • ku paradygmatowi emancypacyjnemu •
Zakończenie
Pedagogika specjalna w zmianie paradygmatycznej
• zmiana zmianie nierówna • pomiędzy tradycjonalizmem a humanizmem • co
zmieniają paradygmaty w pedagogice specjalnej? •
Bibliografia
