TWÓRCZOŚĆ FILMOWA AGNIESZKI HOLLAND.
Sławomir BOBOWSKI
Twórczość filmowa Agnieszki Holland
Wydanie: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego
2001
Liczba stron: 317
Agnieszka Holland
W 1971 ukończyła FAMU, szkołę filmową w Pradze. Po studiach powróciła do Polski, pracowała jako asystent reżysera przy filmie Krzysztofa Zanussiego Iluminacja, później przy Listach naszych czytelników Stanisława Latałły. Związana z zespołem filmowym "X" kierowanym przez Andrzeja Wajdę. Debiutowała filmem telewizyjnym Wieczór u Abdona, debiutem pełnometrażowym był film Aktorzy prowincjonalni, jeden ze sztandarowych obrazów tzw. kina moralnego niepokoju. Reżyserowała także sztuki teatralne (niekiedy z mężem Laco Adamikiem). Sukcesem był film Gorączka z 1980, emisję nakręconej rok później i krytykującej polską współczesność Kobiety samotnej władze wstrzymywały, film był dostępny jedynie na nielegalnych kopiach na prywatnych i półprywatnych pokazach. Przebywająca na zachodzie Holland w roku 1981 na wieść o wprowadzeniu stanu wojennego podjęła decyzję o emigracji. Kolejne jej filmy powstały za granicą. W 2001 została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla kultury polskiej, w 2002 Nagrodą Specjalną "Orzeł" za realizację drogi twórczej w Polsce i za granicą. Za całokształt twórczości zastała także uhonorowana w 1999 na Festiwalu Filmowym w Las Vegas.
Po pierwszych poetyckich, nieco surrealistycznych w formie próbach (Grzech Boga, Wieczór u Abdona), które szybko porzuciła, w sferze formalnej Agnieszka Holland korzystała z doświadczeń kina czeskiego, z jego ironicznym, ale ciepłym stosunkiem do bohatera, specyficznym, bliskim filmowi dokumentalnemu realizmem (szczególnie Dziewczyna i 'Akwarius' oraz Niedzielne dzieci), szacunkiem dla szczegółu bliskim stylowi cinéma-vérité, niespieszną akcją. Sama Holland powiedziała, że urzekła ją "zgrzebna metafizyka" czeskiego kina ("Kino" 4/1991).
W zdjęcich próbnych oczywisty jest wpływ Konkursu Milosa Formana. Kobieta samotna, ostatni film zrealizowany przed emigracją kończył w jej twórczości pewien okres poszukiwań. Do tego czasu, jak pisze Mariola Jankun-Dopartowa ("Gorzkie kino Agnieszki Holland", 2000), kino Holland bez wątpienia było "czującym zwierciadłem" odbijającym węzłowe problemy tej części Europy, której kultura i realia ją ukształtowały. W późniejszej, emigracyjnej twórczości reżyserka sięgała już po inne środki wyrazu, inny język filmowy. Tworząc, jak to ujął inny badacz jej twórczości Sławomir Bobowski ("W poszukiwaniu siebie: twórczość filmowa Agnieszki Holland", 2001), filmy "atrakcyjniejsze fabularnie" a zarazem bardziej odległe od rzeczywistości. "W warunkach wolności twórczej można by rzec - pisał on - pragnienie opisywania rzeczywistości w szczegółach słabnie".
Przywoływani badacze, a także Stanisław Zawiśliński ("Reżyseria Agnieszki Holland", 1995), wskazując na niejednolitość formalną i tematyczną poszczególnych filmów, w całej twórczości polskiej reżyserki, odnajdują jednak pewną nić powiązań w wyborze tematów i sposobie kreowania bohaterów. Jest to, najogólniej mówiąc, wizja świata jako pułapki, w którym człowiek bezskutecznie walczy o nadanie sensu swemu istnieniu, będąc jedynie zabawką we władzy bezdusznego losu, czy kapryśnego Boga. Tę pułapkę, z której nie ma ucieczki, zwą "kunderowską", wykazując pokrewieństwo filmów Holland z prozą Milana Kundery. (Agnieszka Holland zetknęła się z nim podczas studiów w Pradze, w latach 80. przetłumaczyła na polski jego Nieznośną lekkość bytu, zamierzała przenieść na ekran Walc pożegnalny.)
Podejmowane tematy
"Dla jej bohaterów - pisze Bobowski - nie ma szczęścia, pełni egzystencji, spełnienia, jak nie ma ich dla bohaterów Kundery." Istotnie, wizja świata, który jest potrzaskiem, pojawia się już w nakręconym w Pradze poetyckim filmie dyplomowym Grzech Boga, a z całą pewnością w późniejszych, należących do nurtu moralnego niepokoju, Zdjęciach próbnych, Niedzielnych dzieciach, a przede wszystkim w Aktorach prowincjonalnych. Choć film ten, jak inne dzieła tego nurtu, ma wyraźny ton publicystyczny skierowany przeciwko ówczesnej władzy i kreowanej przez propagandę PRL-u wizji rzeczywistości, to jego uniwersalizm w ujęciu tematu egzystencjalnego sprawia, że jeszcze dziś zachował aktualność.
Gorzki ton i wizję świata jako pułapki można odnaleźć także w Gorączce, a szczególnie w Kobiecie samotnej. W filmach tworzonych na Zachodzie temat świata jako pułapki pozostaje, a ich autorka wciąż portretuje ludzi szukających wyjścia, dążących do samorealizacji, goniących za szczęściem i ponoszących klęskę, lub zmuszonych zadowolić się bardzo dyskusyjnym zwycięstwem, jak w Placu Waszyngtona, czy okupionym przytłaczająco wysoką ceną, jak w Europa, Europa. Reżyserka pozostaje przy swoich psychologicznych penetracjach, egzystencjalnych parabolach, zadając pytanie, jak sama to określa "gombrowiczowskie", o to, na ile jesteśmy tym kim jesteśmy, a na ile istniejemy tylko przez spojrzenie innego.
Wydaje się problematyczne, czy podejmowanie przez Agnieszkę Holland tematów, w gruncie rzeczy dość uniwersalnych i nierzadko spotykanych w dziełach innych twórców, może stanowić wystarczający wyróżnik, by mówić o jakimś charakterystycznym rysie autorskim. Niewątpliwie jednak można mówić o określonym kręgu jej twórczych zainteresowań.
Późniejsze filmy
Od pewnego czasu w filmach Holland obok zawsze obecnych zainteresowań reżyserki egzystencjalnym wymiarem życia, widoczna jest także fascynacja tematami metafizycznymi. O pierwszym "muśnięciu metafizycznym" ("Kino" 11/1999) sama reżyserka wspominała przy okazji filmu Olivier Olivier. W trzecim cudzie i w najnowszym Julia wraca do domu jest to już fascynacja postawą religijną i zjawiskami niewytłumaczalnymi racjonalnie, nadprzyrodzonymi. (Sygnałem tych zainteresowań była realizacja w Polsce w Teatrze Telewizji sztuki Szymona Anskiego Dybuk.)
W wydanej niedawno monografii Agnieszka Holland (Warszawa 2009) autorka, Katarzyna Mąka-Malatyńska, podkreśla, że w większości filmów reżyserka tak konstruuje fabułę, że postaci i świat przedstawiony, jej filmów "otwierają się na doświadczenie metafizyczne", i że na tym polega wyjątkowość jej filmów. Przy czym stawiając pytania metafizyczne, reżyserka unika jednoznacznych odpowiedzi.
Osobną sprawą jest nowy język filmowy, styl mówienia o rzeczywistości jakim posługuje się reżyserka. Nie ulega wątpliwości, że filmy Holland dryfują coraz wyraźniej w kierunku kina popularnego. Dla polskich widzów szczególnym zaskoczeniem był już jej film Zabić księdza.
Akcja umiejscowiona została w Polsce w latach stanu wojennego i dotyczyła głośnego mordu politycznego dokonanego na księdzu Jerzym Popiełuszce, ale obraz polskiego społeczeństwa z tamtego czasu i psychologiczne analizy zachowań bohaterów, uwzględniające, jak pisała krytyka (np. Tadeusz Lubelski w "Filmie na Świecie" 1989), "poetykę thrillera" skażone były schematyzmem. Jankun-Dopartowa wyraża jednak pogląd, że utrzymana w poetyce kiczu sztuczność tego filmu jest zamierzona. Według niej Zabić księdza jest ponurym dramatem psychologicznym w jednej warstwie, w drugiej zaś analizą powstawania kiczu politycznego i religijnego. Użycie poetyki kiczu byłoby więc zabiegiem świadomym.
Pisząc o kolejnych obrazach Agnieszki Holland (Całkowite zaćmienie, Plac Waszyngtona, Trzeci cud, Strzał w serce), wielu krytyków sceptycznie odnosi się do użytego w nich języka kina popularnego, Mariola Jankun-Dopartowa zaś dostrzega w tym konsekwentnie realizowany zamysł. O Całkowitym zaćmieniu pisze m.in., że w filmie tym Holland posługuje się językiem kiczu, ale traktuje go jak Kundera, podobnie jak u niego kicz jest tu "kategorią egzystencjalną" (dodajmy: niszczącą) a Holland "należy do tej samej co Kundera formacji". "Estetyka kiczu zaproponowana przez Holland w tym filmie osiąga doskonałość" - pisze Jankun-Dopartowa, usatysfakcjonowany ma być zdaniem badaczki i widz nawykły do kultury masowej, i odbiorca głębszych myśli, "ale czasem - przyznaje - obaj są zawiedzeni".
Janosik
Bez wątpienia Agnieszka Holland ryzykowną grę o tzw. szeroką widownię, podjęła świadomie. Deklaruje ("Rzeczpospolita" 8.06.2000), że chce robić "kino środka", zrozumiałe dla przeciętnego widza, ale "o pewnej skali złożoności, zawierające jakiś przekaz intelektualny". Takie są bez wątpienia jej ostanie filmy Kopia mistrza (Copying Beethoven) i wyreżyserowany wspólnie z córką Kasią Adamik Janosik. W Kopii mistrza Holland stworzyłą fikcyjną postać Anny Holtz, której kazała w świecie przedstawionym swego filmu pomagać Beethovenowi przy pracy na Dziewiątą Symfonią. Zafascynowana muzyką mistrza uczennica marzy o tym, by z nim pracować. Zostaje kopistką, ale jednocześnie ma własne ambicje i znosząc cierpliwie jego grubiaństwo, czeka stosownego momentu, by pokazać mu własną kompozycję. Zawiedzie się, zostanie wyśmiana, a mimo to pozostanie przy Beethovenie, bo mimo wszystko warto.
To że Agnieszka Holland i jej córka sięgnęły po biografię legendarnego zbójnika Janosika, świadczy w sposób najbardziej widomy, że kinem popularnym nie gardzą. Film ma przygodowo-kostiumowy charakter jak należało się spodziewać. Ma też wiele z romantyzmu popularnej legendy. Jest to film o romantycznym "pragnieniu wolności", jak podkreśla Bożena Janicka ("Kino" 9/2009).
To jednak nie wszystko, bo wart uwagi jest w Janosiku język, jaki konstruują na użytek tego filmu reżyserki. Sama Agnieszka Holland mówiła w audycji radiowej, że szukały oryginalności w łączeniu wielu gatunków. Ale przede wszystkim szukały w historii zbójnika pretekstu do tego, by sięgnąć po język specyficznego krwawego westernu spod znaku Sama Peckinhapa, którego charakterystyczną cechą jest, jak powiedziała Agnieszka Holland, że "jakaś czułość miesza się ze strasznym okrucieństwem, że zabawa zmienia się w coś głęboko tragicznego." (Audycja Anny Fuksiewicz "Sezon na dwójkę" 2PR 11 maja 2009)
Seriale
Flirtując z kulturą popularną i wychodząc naprzeciw masowej publiczności, Holland reżyserowała także telewizyjne seriale. Spośród polskich filmowców to właśnie autorka "Kobiety samotnej" może się poszczycić najbardziej imponującym telewizyjnym dorobkiem.
Jeszcze w latach 90-tych dla amerykańskiej telewizji zrealizowała odcinek "Upadłych aniołów" (zatytułowany "Red Wind"),na który składały się 30-minutowe kryminalne nowele rozgrywające się w latach 40-tych dwudziestego wieku. Dziesięć lat później znowu stanęła na planie serialu, rozpoczynając współpracę z Amerykańską stacją CBS. Serial "Dowody zbrodni" także w Polsce osiągnął sporą popularność, a za oceanem doczekał się aż siedmiu sezonów, w których detektywi filadelfijskiego wydziału zabójstw rozwiązywali niewyjaśnione sprawy sprzed lat.
W 2004 roku Holland po raz pierwszy stanęła na planie serialu "Prawo ulicy" produkowanego przez HBO, amerykańskiego potentata na telewizyjnym rynku. Dziś ten kryminalno-obyczajowy serial cieszy się opinią jednej z najwybitniejszych produkcji w historii telewizji.
W rozmowie z "Tygodnikiem Powszechnym" Holland wspominała:
Miałam okazję pracować przy jednym z najbardziej bezwzględnych seriali, jakie powstały w Stanach, "The Wire". Opowiadał on o amerykańskim życiu politycznym, o problemach permanentnej amerykańskiej wojny domowej. Mówił o tym w sposób, na jaki kino nie mogłoby sobie pozwolić. Były oczywiście pojedyncze filmy fabularne, które podejmowały podobną tematykę, jak "Syriana" Stephena Gaghana czy "Miasto gniewu" Paula Haggisa, ale te filmy nie mogłyby powstać, gdyby nie powodzenie seriali typu "The Wire".
Po latach prac dla amerykańskich potentatów Holland postanowiła zrealizować w Polsce pierwszy serial typu political-fiction. Jej "Ekipa" garściami czerpała z amerykańskich wzorców, odwołując się do serii w rodzaju "Prezydenckiego pokera", ale idealistyczna wizja polityki, która sprawdzała się za oceanem, w Polsce okazała się zbyt pastelowa, zaś serial zniknął z anteny po zaledwie jednym sezonie.
Kolejne seriale Agnieszka Holland realizowała już w Stanach Zjednoczonych. Za serię "Treme" opowiadającą o muzykach z Nowego Orleanu, którzy po przejściu huraganu Katrina próbują odbudować swoje życie, Holland otrzymała nominację do prestiżowej nagrody Emmy. Znakomite opinie krytyków i dużą popularność zdobył też kolejny serial w dorobku Holland – "Dochodzenie", kryminał rozgrywający się w deszczowym Seattle aż sześciokrotnie nominowany do nagród Emmy.
W ciemności
Po dwudziestu latach od realizacji filmu "Europa, Europa" Agnieszka Holland powróciła do tematu Holokaustu, przenosząc na ekran książkę Krystyny Chiger "Dziewczynka w zielonym sweterku" (2008, wydanie polskie 2011). Jej "W ciemności" było opowieści o lwowskim kanalarzu Leopoldzie Sosze, który w czasie II wojny światowej ocalił przed zagładą grupę Żydów.
Po premierze filmu ksiądz Andrzej Luter pisał na łamach "Kina":
Oryginalność Holland polega na pokazaniu nam innej twarzy Holocaustu, bez martyrologii i politycznej poprawności, co było widoczne w 'Liście Schindlera' Spielberga. Przecież nawet ofiary, czyli Żydzi z kanałów, to zbiór różnych typów ludzkich, nie zawsze sympatycznych. Jesteśmy świadkami zdrad małżeńskich, zazdrości, pychy i kłamstwa. W namiętności seksualnej w zaduchu kanału i przy dochodzących z góry odgłosach rozstrzeliwania ludzi, jest coś z grozy i lęku, połączonych z czymś fascynującym, co pociąga nawet w perspektywie okrutnej śmierci. Poród dziecka, poczętego zresztą w wyniku zdrady małżeńskiej, i dramatyczna decyzja matki, nadają całej historii cechy tragedii antycznej. (...) To jest także, a może przede wszystkim, film o odkupieniu człowieka. W ten sposób Holland nadała swojemu dziełu wymiar uniwersalny i ponadczasowy".
Film Holland zebrał znakomite recenzje, a w 2012 roku został polskim kandydatem do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego. Film zdobył aż dziesięć Złotych Lwów Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni, nominację do Europejskiej Nagrody Filmowej, a Jolanta Dylewska za wybitne zdjęcia do tego filmu otrzymała Złotą Żabę na prestiżowym Festiwalu Sztuki Operatorskiej Camerimage.
Gorejący krzew
Dwa lata później Agnieszka Holland znów sięgnęła po historyczny temat i stworzyła jedno ze swych najlepszych dzieł wielu ostatnich lat. "Gorejący krzew", trzyczęściowa mini-seria zrealizowana dla telewizji HBO była opowieścią o Janie Palachu, czeskim studencie, który w styczniu 1969 roku podpalił się w centrum czeskiej Pragi w proteście przeciw agresji Układu Warszawskiego skierowanej na Czechosłowację. Po jego tragicznej śmierci władze komunistyczne podjęły starania, aby zdyskredytować jego czyn i osobę. Aby oczyścić jego imię i dotrzeć do prawdy, rodzina Palacha wynajęła prawniczkę, która rozpoczęła batalię z komunistycznym systemem. To właśnie ona, adwokatka Dagmar Burešová jest główną bohaterką filmu Holland.
W "Gorejącym krzewie" Holland wróciła do lat swojej młodości spędzonej w praskiej szkole filmowej FAMU, a jej serial naznaczony jest przez osobiste emocje i wspomnienia. Widać je zwłaszcza w sposobie rekonstruowania rzeczywistości końca lat 60-tych. Holland opowiada bowiem o czasie, kiedy swingowe rytmy, jeansy i winylowe płyty były pokoleniową i polityczną deklaracją.
Ja zaczęłam studiować w Czechosłowacji w 1966 r. – wspominała reżyserka w rozmowie z Polskim Radiem. – I był to wówczas kraj, w którym była znikoma świadomość praw obywatelskich. Tam po prostu stalinizm nigdy się nie skończył. Skończył się na dopiero na wiosnę 1968 roku. Dopiero praska wiosna obudziła nadzieję na polityczne zmiany. - Wszyscy zaczęliśmy brać w tym udział – opowiadała Holland. - To było takie nieustanne święto. Nie pamiętało się o możliwości inwazji. Budapeszt i tamte wydarzenia z 1956 r. jakoś tak się oddaliły, że ludzie o tym nie myśleli".
Realizując mini-serial o czeskim bohaterze narodowym, Agnieszka Holland wysoko zawiesiła sobie poprzeczkę. Interesował ją nie tyle portret Jana Palacha, co opowieść o jego legendzie i epoce, w której polityka brutalnie wkraczała w życie mieszkańców środowo-wschodniej Europy. Holland nie rozdawała tu jednak moralnych cenzurek. Zamiast telewizyjnego wypracowania na temat dzielnego studenta, co się nie kłaniał radzieckim czołgom, otrzymaliśmy pełnokrwistą opowieść o ludziach targanych wątpliwościami, którzy zderzają się z bezdusznością totalitarnego systemu.
Filmografia
Filmy fabularne - reżyseria i scenariusz:
1970 - Hřich Boha (Grzech Boga) - scenariusz według opowiadania Izaaka Babla pod tym samym tytułem. Szkolny film dyplomowy.
1975 - Wieczór u Abdona - film tv, scenariusz według opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza.
1975 - Dziewczyna i 'Akwarius' - scenariusz na podstawie felietonu Jerzego Urbana, film tv stanowiący jedną z nowel w filmie Obrazki z życia. Zafascynowana muzykiem rockowym dziewczyna mimo braku talentu dołącza do zespołu. Ucieka z domu i jedzie w trasę z muzykami "Akwariusa".
1976 - Niedzielne dzieci - film tv z cyklu Sytuacje rodzinne. Młode małżeństwo chce adoptować dziecko. Kiedy jednak okazuje się niespodziewanie, że małżonkowie będą mieli własne potomstwo, bez zbędnych skrupułów rezygnują oni z adopcji. Nagroda Główna w 1976 na MIFED (targi techniki mediów, tv, film, multimedia) w Mediolanie oraz Nagroda "Gazety Olsztyńskiej" na I FPTTV (Festiwal Polskiej Twórczości Telewizyjnej) w 1977.
1976 - Zdjęcia próbne - z Pawłem Kędzierskim i Jerzym Domaradzkim. Trzy nowele zrealizowane przez troje reżyserów składają się na spójną całość. Młodzi ludzie w okresie wkraczania w dorosłość, kiedy kształtują się ich postawy moralne. Zdjęcia próbne do filmu, w których biorą udział, stają się zarazem chwilą próby moralnej. Ania i Paweł poznają się podczas tych zdjęć. Rodzi się między nimi nić sympatii. Kiedy jednak trzeba będzie dobrze wypaść przed kamerą, Ania gotowa jest wykorzystać intymną rozmowę z Pawłem, jako materiał dla celów aktorskich. Nagroda na LLF w Łagowie w 1977 za wybitne walory ideowo-wychowawcze.
1977 - Coś za coś - film tv, scenariusz na kanwie sztuki Andrzeja Szypulskiego Życie seksualne białych myszek. Rozważania na temat czy ważniejsze jest życie rodzinne, czy kariera. Robiąca karierę pani psycholog dokonuje przewartościowania, kiedy w rozmowie z niedoszłą samobójczynią zaczyna podejrzewać, że z tą kobietą ma romans jej własny mąż.
1978 - Aktorzy prowincjonalni - scenariusz z Witoldem Zatorskim. Beznadzieja polskiej prowincji lat 70. XX wieku. Małżeństwo aktorów, Anna i Krzysztof, przeżywa kryzys spowodowany brakiem zawodowych perspektyw. Zanosi się na zmianę, kiedy Krzysztof ma zagrać Konrada w Wyzwoleniu przygotowywanym przez zaproszonego z Warszawy reżysera. Reżyser okazuje się cynicznym karierowiczem. Zawiedzione nadzieje pogłębiają frustrację Krzysztofa. Nagrody: Grand Prix, Koszaliński Festiwal Debiutów Filmowych "Młodzi i Film" w Koszalinie w 1979 oraz Nagroda FIPRESCI na MFF w Cannes 1980.
1980 - Gorączka - scenariusz z Krzysztofem Teodorem Toeplitzem na podstawie powieści Andrzeja Struga Dzieje jednego pocisku. Akcja osadzona na początku XX w. Organizacja Bojowa PPS przygotowuje zamach. Z myślą o tym zamachu zostaje skonstruowana bomba. Okoliczności sprawiają, że nie udaje się ani ten, ani kolejne zamachy, do których ma być użyta feralna, wyraźnie przynosząca pecha, bomba. Źle kończą kolejni bojowcy, który przyjmują na siebie zadania, cało uchodzą ci, dla których bomba jest przeznaczona. Nagroda: Grand Prix Złote Lwy na FPFF w Gdańsku w 1981 dla najlepszego filmu.
1981 - Kobieta samotna - scenariusz z Maciejem Karpińskim. Polska lat 80. Studium samotności, z której nie ma wyjścia. Niemłoda kobieta, Irena, wychowująca nieślubne dziecko i z trudem zarabiająca na nędzne życie jako listonoszka, nie dostaje znikąd wsparcia. Jej życie jest pasmem udręk. Promyk nadziei pojawia się, gdy między nią a ułomnym rencistą Jackiem nawiązuje się nić uczucia. To jednak początek ostatecznej tragedii. Jacek marzy o wyjeździe z Polski do "lepszego świata". Dla Jacka Irena oddaje syna do domu dziecka, kradnie pieniądze, które powinna dostarczyć adresatom. Ucieczka Ireny i Jacka nie ma jednak sensu, nie może się udać i kończy się tragicznie. Nagroda Specjalna Jury na FPFF w Gdyni w 1988.
1985 - Bittere entre (Gorzkie żniwa) - scenariusz z Paulem Hengge na podstawie powieści H.H. Fielda i Stanisława Mierzeńskiego. Druga wojna światowa. Z transportu ucieka młoda Żydówka, Róża. Ukrywa ją z narażeniem życia Leon, znacznie od niej starszy Ślązak. Uczucie współczucia, jakie żywi dla dziewczyny, podszyte jest jednak trudnym do opanowania pożądaniem. Rodzi się toksyczna więź miedzy nim a dziewczyną, która ma tragiczne konsekwencje. Róża popełnia samobójstwo, kiedy dowiaduje się, że Leon planuje ślub z inną kobietą, a dla niej zamierza znaleźć inną kryjówkę. Nagroda: wyróżnienie na MFF w Montrealu w 1985 oraz w 1986 nominacja do Oscara w kategorii: najlepszy film nieanglojęzyczny.
1988 - To Kill a Priest (Zabić księdza) - scenariusz z Jean-Yves Pitoun. Dramat psychologiczny z tłem politycznym z akcją osadzoną w latach 80. w Polsce. Historia luźno nawiązująca do mordu politycznego dokonanego na księdzu Jerzym Popiełuszce przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa.
1990 - Europa, Europa - scenariusz na podstawie wspomnień Salomona Perela. Film opowiada prawdziwą historię chłopca żydowskiego, który przetrwał wojnę, udając "czystego aryjczyka" w elitarnej szkole Hitlerjugend. Ważniejsze nagrody: nagroda za reżyserię na MFF w Viareggio w 1990; 1992 - nagroda Amerykańskiego Stowarzyszenia Krytyków Filmowych, "Złoty Glob" dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego i nominacja do Oscara w kategorii: najlepszy scenariusz adaptowany; 1993 - nominacja do BAFA (nagrody Brytyjskiej Akademii Sztuki Filmowej i Telewizyjnej) dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego.
1991 - Olivier, Olivier. Przełom lat 80. i 90. XX w. Mieszkające na francuskiej prowincji małżeństwo wychowuje dwoje dzieci. Pewnego dnia dziewięcioletni Olivier odjeżdża na swoim rowerku i nie wraca już do domu. Utrata dziecka doprowadza do rozbicia małżeństwa. Po dziesięciu latach policja odnajduje chłopca, który jest domniemanym Olivierem. Rodzice chcą wierzyć, że syn się odnalazł. Odradzają się więzy rodzinne. Chłopak, który podaje się za Oliviera pewnego dnia odkrywa, co mogło stać się naprawdę. Dzięki niemu po latach policja aresztuje mordercę prawdziwego Oliviera.
1993 - The Secret Garden (Tajemniczy ogród) - scenariusz Caroline Thompson na podstawie powieści Frances Hodgson Burnett. Opowieść o dziewczynce, która osierocona przez rodziców trafia do domu swego bogatego, lecz zdziwaczałego po śmierci żony wuja. Mała Mary dzięki swemu wścibstwu i uporowi przywraca światu żyjącego w zamknięciu, rzekomo bardzo chorego chłopca, swego kuzyna Colina. Jej wuj, a ojciec Colina, z nadmiaru troskliwości zamknął chłopca w domu i oddał pod władzę bezdusznej opiekunki. Ważnym elementem terapii są wyprawy dzieci do zaniedbanego ogrodu należącego do posiadłości.
1994 - Red Wind (Czerwony wiatr) - flm tv według prozy Raymonda Chandlera z cyklu Zbrodnie doskonałe.
1995 - Total Eclipse (Całkowite zaćmienie) - scenariusz: Christopher Hampton na podstawie swojej własnej sztuki. Historia gwałtownego i destrukcyjnego związku dwóch poetów, Paula Verlaine'a i Arthura Rimbauda. Rzecz o fascynacji Verlaine'a buntowniczą poezją młodego Rimbauda, ale także jego całkowitym ignorowaniem zasad obowiązujących w życiu. Uczucie do Rimbauda niszczy małżeństwo Verlaine'a i doprowadza go do utraty mocy twórczych.
1997 - Washington Square (Plac Waszyngtona) - scenariusz Carol Doyle na podstawie powieści H. Jamesa Dom na Placu Waszyngtona. Osierocona przez matkę, niekochana przez ojca moda kobieta, Catherine, nie cieszy się powodzeniem u płci przeciwnej. Kiedy więc pojawia się kandydat do jej ręki, Morris Townsend, ojciec ocenia go jako łowcę posagów. By sprawdzić stan uczuć kandydata, wydziedzicza córkę. Morris wycofuje oświadczyny, czym głęboko rani dziewczynę. Po latach, zapewne niezbyt udanego życia, Morris żałuje rozstania z nią, ale Catherine jest dumna i silna, mimo że pozbawiona majątku potrafiła znaleźć w życiu sens. Nie przyjmuje ponownej oferty byłego narzeczonego.
1999 - The Third Miracle (Trzeci cud) - scenariusz Johna Romano i Richarda Vetere. Rozważania o kryzysie wiary i powołania. Bohaterem opowieści jest nastawiony racjonalistycznie ksiądz Frank Moore, zajmujący się bezwzględnie demaskowaniem rzekomych cudów w Kościele. Przeżywa on wewnętrzne rozterki, kiedy rodzi się w nim uczucie do córki kobiety, której ewentualne uznanie za błogosławioną, bądź jej nieuznanie, jest tematem jego rozważań.
2001 - Shot in the Heart (Strzał w serce) - scenariusz Franka Pugliese'a na podstawie autobiograficznej powieści Mikala Gilmore'a. Zabójca skazany na śmierć nie chce skorzystać z możliwości wniesienia prośby o ułaskawienie, jest gotów ponieść karę, pragnie śmierci. Akcja filmu jest nastawiona na psychologiczne roztrząsania motywów takiej postawy. Odpowiedź nie jest prosta. Wersja, że postawa syna wynika z wiary religijnej jego matki mormonki, która uważa, że przelaną krew zawsze trzeba zmyć krwią jest tylko jedną z możliwości. Jest też możliwe, że to skomplikowany sposób popełnienia samobójstwa. Bohater pozornie bez powodu popełnia zbrodnię, tylko po to, by na śmierć zasłużyć.
2002 - Julie Walking Home (Julia wraca do domu) - scenariusz wspólnie z Romanem Grenem i Arlene Sarner. Film opowiada o zdeterminowanej kobiecie, która szuka ratunku dla swego chorego na raka synka. Julia mieszka w Kanadzie, jest z pochodzenia Polką, ma męża i dwoje dzieci. Jej małżeństwo wskutek zdrady męża przeżywa kryzys, zły stan synka pogarsza sytuację rodzinną. Julia wyjeżdża z synem do Polski, by u przebywającego tu Rosjanina - uzdrowiciela, Aleksego, szukać pomocy. Aleksy pomaga chłopcu, a między nim i Julią rodzi się uczucie, którego uzdrowiciel się lęka. Opuszcza Julię i wyjeżdża do Indii. Julia z synkiem wraca do Kanady, okazuje się, że jego uleczenie było tylko czasowe. Aleksy, który odnajduje Julię, nie umie już chłopcu pomóc. Być może kochając po raz pierwszy w życiu, stracił moc uzdrawiania. Śmierć synka znowu zbliża Julię i jej męża.
2004 - The Wire - serial telewizyjny, reżyseria jednego odcinka.
2004 - Cold Case - serial telewizyjny , reżyseria dwóch odcinków.
2005 - Copying Beethoven (Kopia mistrza) - scenariusz: Stephen J. Rovele i Christopher Wilkinson. Wiedeń, lata 20. XIX wieku. Spotkanie autentycznej postaci - Ludviga van Beethovena z postacią fikcyjną - Anną Holtz. Ambitna studentka konserwatorium muzycznego zostaje zatrudniona przez Beethovena jako kopistka. Wielki kompozytor pracuje właśnie nad IX Symfonią. Anna podziwia Beethovena i to daje jej siłę, by znosić jego ordynarne zachowanie, niekiedy obelgi. Znosi też jego kaprysy, spełnia niekiedy dalece niestosowne żądania. Z czasem kompozytor zaczyna dostrzegać, że Anna jest niepozbawiona talentu. Być może nawet darzy ją na swój sposób uczuciem, okazuje zazdrość o narzeczonego Anny. Uczucia młodej kobiety też nie są jednoznaczne. Bez wahania rezygnuje z narzeczonego. Jest pokorna wobec mistrza, bo ma w tym swój cel. Chce jego wsparcia dla muzyki, którą sama komponuje. Anna ma w sobie pragnienie by dorównać mistrzowi, ale gubi siebie, stając się jego kopią.
2006 - Girl Like Me: The Gwen Araujo Story - scenariusz: Shelley Evans. Oparta na faktach historia życia i śmierci młodocianego transseksualisty pochodzącego z latynoskiej rodziny.
2007 - Ekipa - serial telewizyjny. Reżyseria odc.: 1-3, 9, 13-14 (pozostałe odc. w reżyserii Kasi Adamik, Borysa Lankosza, Magdaleny Łazarkiewicz) wg scenariusza Dominika W. Rettingera i Wawrzyńca Smoczyńskiego. Współczesny serial polityczny osadzony w polskich realiach.
2009 - Janosik. Prawdziwa historia - film wyreżyserowany wspólnie z córką Katarzyną Adamik według scenariusza Evy Borušivičovej. Rozpoczęta w 2002 roku produkcja została przerwana z braku funduszy i po latach wznowiona. Film jest ekranizacją legendy o sławnym rozbójniku karpackim działającym na przełomie XVII i XVIII wieku.
2011 - W ciemności
Filmy dokumentalne:
1982 - Les cartes postales de Paris (Pocztówki z Paryża) - tv film dokumentalny.
1985 - Kultura - tv film dokumentalny. Rzecz o środowisku paryskiej "Kultury"
1985 - Czapski - tv film dokumentalny. Film o malarzu i pisarzu Józefie Czapskim, ważniej postaci z kręgu paryskiej "Kultury".
2001 - Golden Dreams (Złote sny) - fabularyzowany dokumentalny film tv, wyprodukowany dla Disneylandu. Historię Kalifornii jako narratorka przedstawia Whoopi Goldberg.
Ponadto Agnieszka Holland jest scenarzystką, bądź współscenarzystką filmów innych reżyserów: 1978 Zwycięzcy - A. Zajączkowski, 1978 Okruch lustra - A. Zajączkowski, 1978 Bez znieczulenia - Andrzej Wajda, 1982 Mężczyzna niepotrzebny - Laco Adamik, 1982 Danton - Andrzej Wajda, 1983 Miłość w Niemczech - Andrzej Wajda, 1987 Anna - Yurek Bogayewicz, 1988 Biesy - Andrzej Wajda, 1988 La amiga - J. Meerapfel, 1990 Korczak - Andrzej Wajda, 1993 Trzy kolory. Niebieski - Krzysztof Kieślowski.
W 2008 roku powstał film wg pomysłu Agnieszki Holland Boisko bezdomnych (scenariusz Przemysława Nowakowskiego) w reżyserii jej córki Kasi Adamik. Ponadto współpracowała przy powstaniu scenariusza do filmu Feliksa Falka Enen.
Ponadto w latach 70. zrealizowała sztuki teatralne w Telewizji Polskiej, m.in. Lazaret wg własnego scenariusza, Dłużnicy - 1974 (Leonida Żuchowickiego), Wino domowej roboty - 1975 (Pavla Hajnego), Łamanie kołem - 1979 (Macieja Zenona Bordowicza). Wspólnie z mężem Laco Adamikiem wyreżyserowała: Lorenzaccio - 1978 (Alfreda de Musseta), Wyzwolenie - 1979 (Stanisława Wyspiańskiego), Proces - 1980 (Franza Kafki). W 1999 Dybuk Szymona Anskiego (nagroda: 2000 - Sopot, Krajowy Festiwal Teatru Polskiego Radia i Teatru TV "Dwa Teatry" - nagroda za reżyserię).
W telewizji we Francji adaptowała sztukę Vaclava Havla Largo desolato, współpracowała przy reżyserii filmu dokumentalnego Andrzeja Wolskiego KOR (Komitet Obrony Robotników) w 1988 we Francji. Sporadycznie jako aktorka kreowała role w filmach, m.in. w Iluminacji Krzysztofa Zanussiego, Pozwólcie nam do woli fruwać nad ogrodami Stanisława Latałły, Blizna Krzysztofa Kieślowskiego, Okruch lustra A. Zajączkowskiego, Przesłuchanie Ryszarda Bugajskiego, ostatnio w jednym z odcinków serialu Ekipa.
W 2008 roku Agnieszka Holland przeniosła na deski teatru scenariusz swojego wczesnego filmu Aktorzy prowincjonalni (reżyseria z Anną Smolar, Teatr im. Jana Kochanowskiego w Opolu).
Agnieszka Holland jest bohaterką filmu dokumentalnego Agnieszka Holland (2008) reż. Wiesław Dąbrowski.
Autor: Ewa Nawój, 2003; aktualizacja: grudzień 2009, lipiec 2013
