Postępujący od kilkudziesięciu lat proces starzenia się społeczeństw i związane z nim skutki społeczne powodują, że ludzie starsi i starość jako faza życia człowieka stają się przedmiotem dociekań naukowych. Coraz częściej wskazuje się na konieczność przygotowania się do starości i zapobiegania jej negatywnym skutkom, czyli stosowania zasad profilaktyki gerontologicznej. Zdaniem autorki marginalizacja ludzi starszych w Polsce ma źródła w ładzie społecznym tworzącym się w okresie transformacji ustrojowej, kulturze społecznej jaki i samej starości jako fazie życia człowieka, w której następuje tzw. przewaga strat nad zyskami. Udowadnia ona jednak, że przy zastosowaniu zasad profilaktyki gerontologicznej ludzie starsi mogą być efektywni, twórczy i niezależni. Uniwersytety Trzeciego Wieku to właśnie instytucje, które nie tylko aktywizują społecznie, intelektualnie i ruchowo swoich słuchaczy, ale także zmieniają do nich nastawienie środowiska, w którym żyją. Termin ukazania: czerwiec 2010 r.

Wstęp 9
1. Problemy ludzi starszych w społeczeństwie 19
1.1. Uwagi wstępne 19
1.2. Starzenie się społeczeństw i związane z tym problemy społeczne 21
1.3. Starzenie się społeczeństwa polskiego i kwestia społeczna ludzi starszych w Polsce 24
1.3.1. Mierniki starości demograficznej 25
1.3.2. Przeciętne dalsze trwanie życia 28
1.3.3. Feminizacja starości 30
1.3.4. Poziom wykształcenia osób starszych 33
1.3.5. Aktywność zawodowa osób starszych 35
1.3.6. Sytuacja materialna osób starszych 39
1.3.7. Stan zdrowia osób starszych 44
1.4. Próba przezwyciężenia kwestii społecznej ludzi starszych i starzenia się społeczeństw 52
1.4.1. Propozycje powstałe w obrębie polskiej polityki społecznej 54
1.4.2. Inicjatywy o charakterze międzynarodowym w sprawie problemu starzenia się społeczeństw 58

2. Starość w wymiarze indywidualnym 65
2.1. Uwagi wstępne 65
2.2. Biologiczne teorie starzenia się 65
2.3. Starość jako faza życia człowieka 67
2.4. Zmiany w sferze życia psychicznego człowieka starszego 71
2.5. Adaptacja do starości 75
2.5.1. Teorie adaptacji do starości 81
2.6. Potrzeby ludzi starszych jako przesłanka do realizacji
zadań z obszaru polityki społecznej 87
2.6.1. Wybrane teorie dotyczące potrzeb człowieka 87
2.6.2. Specyfika potrzeb ludzi starszych 91
2.6.3. Zadania polityki społecznej wobec ludzi starszych w świetle wiedzy o ich potrzebach ludzi 96

3. Społeczno-kulturowe uwarunkowania życia ludzi starszych 99
3.1. Uwagi wstępne 99
3.2. Sytuacja ludzi starszych w okresie zmiany ładu społecznego w Polsce 100
3.3. Wpływ kultury współczesnej na pozycję osób starszych 107
3.3.1. Kilka uwag o kulturze współczesnej 107
3.3.2. Ludzie starsi w społeczeństwie informacyjnym 110
3.3.3. Miejsce i rola człowieka starszego w historii i kulturze współczesnej 117
3.4. Stereotypy dotyczące starości i ludzi starszych 122
3.5. Człowiek starszy a współczesny model rodziny 130
3.5.1. Zmiany w strukturze współczesnej rodziny 130
3.5.2. Uczestnictwo osoby starszej w funkcjonowaniu rodziny 134
3.5.3. Samotność i osamotnienie ludzi starszych 140

4. Uniwersytety Trzeciego Wieku i kształcenie osób starszych w systemie kształcenia ustawicznego 144
4.1. Uwagi wstępne 144
4.2. Cele i zadania edukacji w państwie demokratycznym 145
4.3. Edukacja ustawiczna w Unii Europejskiej 148
4.4. Edukacja ustawiczna w Polsce a Uniwersytety Trzeciego Wieku 150
4.5. Cele i treści kształcenia osób starszych 155
4.6. Poradnictwo dla osób starszych jako element ich edukacji w Uniwersytetach Trzeciego Wieku 160
4.7. Uniwersytety Trzeciego Wieku na świecie 163
4.7.1. Geneza, cele i rozwój UTW. Francuski i brytyjski model UTW 163
4.7.2. UTW w wybranych krajach europejskich 170
4.7.3. UTW w Australii i Nowej Zelandii 175
4.7.4. UTW w Chinach 177
4.7.5. UTW w Japonii 179
4.7.6. UTW w Ameryce Północnej i Południowej 180
4.7.7. UTW w Afryce Południowej 181
4.8. Uniwersytety Trzeciego Wieku w Polsce 182
4.8.1. Cele działania polskich UTW 182
4.8.2. Geneza polskich UTW 185

5. Przeprowadzone badania dotyczące UTW 193
5.1. Cel i ogólne założenia przeprowadzonych badań 193
5.2. Problematyka badań oraz ich organizacja i metody 195
5.2.1. Czas i miejsce badań 195
5.2.2. Metody i narzędzia badawcze 197
5.3. Charakterystyka badanej próby 200
5.3.1. Dobór badanych słuchaczy 200
5.3.2. Dobór badanych uniwersytetów 202
5.3.3. Badanie oparte na dokumentach i dobór ich próby 202

6. Uniwersytety Trzeciego Wieku w świetle przeprowadzonych badań 204
6.1. Formy organizacyjne UTW 204
6.2. Współpraca UTW z innymi instytucjami działającymi w środowisku lokalnym i w kraju 209
6.2.1. Współpraca z instytucjami działającymi w środowisku lokalnym (w obrębie gminy, powiatu i województwa) 209
6.2.2. Współpraca między UTW działającymi w kraju, a także z Polsko-Amerykańską Fundacją Wolności 220
6.3. Współpraca UTW o zasięgu międzynarodowym 223
6.4. Źródła finansowania i istotne problemy polskich UTW 227
6.5. Rola Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności w obecnym rozwoju UTW 230

7. Słuchacze Uniwersytetów Trzeciego Wieku a profilaktyka gerontologiczna w uniwersytecie 232
7.1. Charakterystyka społeczno-demograficzna słuchaczy UTW 232
7.2. Samodzielność życiowa słuchaczy UTW 243
7.3. Wady i zalety starości wskazane przez słuchaczy 248
7.4. Motywy uczestnictwa w UTW 254
7.5. Aktywizacja społeczna w UTW 259
7.5.1. Formy aktywizacji społecznej realizowanej w UTW 259
7.5.2. Nowe role społeczne realizowane przez słuchaczy UTW 263
7.5.3. Przynależność słuchaczy do organizacji społecznych 265
7.6. Aktywizacja intelektualna prowadzona w UTW 267
7.6.1. Formy aktywizacji intelektualnej prowadzonej w UTW 267
7.6.2. Ulubione zajęcia oraz wpływ UTW na rozwój zainteresowań słuchaczy 276
7.7. Aktywizacja ruchowa w UTW 280
7.7.1. Formy aktywizacji ruchowej w UTW 280
7.7.2. Aktywność ruchowa słuchaczy i wykorzystanie zajęć ruchowych w UTW 286
7.8. Profilatyka gerontologiczna w UTW 287
7.9. Zmiany w relacji z rodziną i najbliższym otoczeniem 294
7.10. Wpływ UTW na zmiany odczuć i zachowań słuchaczy 301
7.11. Wpływ UTW na korzystniejsze postrzeganie osób starszych przez ich otoczenie 306

8. Próba jakościowej analizy treści wspomnień słuchaczy
i nauczycieli UTW 308

9. Wnioski i postulaty wynikające z przeprowadzonych badań 324
9.1. Wnioski teoretyczne 324
9.2. Wnioski praktyczne 330
Bibliografia 333