"Umowa społeczna. List o widowiskach" Rousseau

Rousseau to wcielony paradoks. Dla jednych – „mistrzowski sofista, który nie wierzy w ani jedno słowo z tego, co mówi lub pisze”. Inni, przeciwnie, uważali go za uosobienie słodyczy, szczerości, niewinności. Dla jeszcze innych – obłąkaniec, złodziej, awanturnik i błazen. Pochodzący z Genewy Jan Jakub (jak poufale utarło się nazywać go w Polsce) był w istocie niezwykłą kombinacją wnikliwego umysłu, zdrowego rozsądku i oszalałych namiętności. Każdemu się narażał, stale wchodził w konflikty, atakował nawet własne opinie, bliskie mu koncepcje i sprawy, które kochał, wikłał się w sytuacje, które zamieniały jego życie w rzeczywisty koszmar. 

Pisał równie intensywnie, jak żył. Był samoukiem, ale też najbardziej klasycznym z klasycznych myślicieli, co znaczy, że zajmował się po prostu wszystkim. 

"Umowa społeczna" to wizja wspólnoty, której członkowie w sposób świadomy zawierają między sobą pakt i zakładają sprawiedliwe państwo. Nie o to tu chodzi, by realni ludzie realnego państwa fizycznie spotkali się, zakwestionowali całą swą tradycję i z miejsca stworzyli sztuczną strukturę. Koncepcja Jana Jakuba to teoretyczny wkład w spór nad możliwością konstruowania państwa, a nie po prostu wydumana utopia. U wielu mieszane uczucia wzbudza też jego pojęcie woli powszechnej – owego „czegoś”, co przenika i jednoczy społeczności. A jest to jedno z najciekawiej wymyślonych i najbardziej enigmatycznych pojęć w historii filozofii. 

"List o widowiskach" to popis paradoksalnej wyobraźni filozofa, w której łączą się ideały demokratyczne i niechęć do pewnych konsekwencji wolności. Dziś ta skręcająca w totalitarystyczną stronę krytyka kultury i obyczajów mogłaby się nazywać O telewizji. Mimo wszystko Jan Jakub miał niezwykle trafne intuicje. 

Bądźcie posłuszni władzy. Jeżeli to ma znaczyć: ulegajcie sile – nakaz to dobry, ale zbyteczny; zaręczam, że nie będzie nigdy naruszony. Wszelka władza pochodzi od Boga, przyznaję to; ale wszelka choroba pochodzi od Niego również; czy wynika stąd, że nie wolno wzywać lekarza?