SPIS TREŚCI:



Od autora 7
Wstęp . 9
> . Kraj, str. 9; Ludność, str. 10; Historia ustroju Śląska
i podział na okresy, str. 12.
Rozdział I. Okres słowiański ....'....-... 15
Organizacja społeczna, str. 15; Organizacja i polityczna, str. 18.
Rozdział II. Okres polski ..""..'¥ 20
Państwo Piastów, str. 20; Formy władania ziemią, str. 21; Organizacja państwowa, str. 23; Gospodarstwo książęce, str. 26.
RozdziaMII. Okres śląski . 29
Ustrój polityczny, str. 29; Ustrój społeczny, str. 33; Kościół, str. 36; Szlachta, str. 40; Organizacja wsi, str. 47; Miasta, str. 58; Prawo, str. 61; Urzędy, str. 62; Skarbowość, str. 66 Organizacja gospodarki majątku książęcego1, str. 71; Sądownictwo, str. 72; Wojskowość, str. 78; Podział administracyjny, str. 80.
Rozdział IV. Okres czeski 85
Skład/ ustrojowy śląska, str. 85; Władza książęca, str. 86; Zależność od Czech, str. 90; Kościół^ str. 98; Związki księstw śląskich, str. 98; Urząd nadstarosty, str. 103; Sejm, str. 113; Sąd Najwyższy Książęcy, str. 134; Conventus publicus, str. 142; Izba Apelacyjna praska, str. 144; Sądy niższe, str? 146; Skarbowość, str. 149; Regalia, str. 150; a) regale mennicze, str. 150; b) regale górnicze, str. 153; c) regale solne, str. 154; d) regale celne, str. 155; Podatki, str. 157; Indykcja, str. 159; Władze i urzędy skarbowe, str. 161; Sprawa chłopska, str. 169.

Str.
Rozdział V. Okres, austriacki 171
Przeobrażenia ustrojowe, str. 171;. Skład ustrojowy Śląska, str. 173; Autokratyzm cesarski, str. 176; Poło¬żenie chłopów, str. 179; Władze centralne, str. 181; „Rządy" księstw, str. 182; Nadurząd, str. 184; Parla¬mentaryzm, str. 191; Skarbowość „stanowa", str. 199; Skarbowość cesarska, str. 203; Izba Skarbowa, str. 206; Skarbowość księstw, str. 208; Wojskowość, str. 208; Sądownictwo, str. 210.
Rozdział VI. Okres pruski 215
A. Śląsk austriacki 215
Urzędy, str. 215; Sądownictwo, str. 216; Skarbowość, str. 217; Sprawa chłopska, str. 217.
B. Śląsk praski , ,,',,,, 220
Władze i urzędy centralne, str. 221; Okręgi administra¬cyjne, str. 223; Sejmiki, str. 224; Wojskowość, str. 226; Chłopi, str. 226: l Gminy wiejskie, str. 229; Miasta, str. 230; Sądownictwo, str. 232; Sejmy, str. 234; Pra¬wodawstwo i prawa obywatelskie, str. 235.
Ważniejsza literatura - . . . " . . - 237
Przypisy . ■ ....... 239


OD AUTORA:


Zarys niniejszy jest pierwszą próbą (nie tylko w literaturze , polskiej) przedstawienia historii ustroju Śląska w całym jej przebiegu, a więc od czasów najdawniejszych po najnowsze, dokładniej dó początków XX wieku. Główny trzon tej ksią¬żki powstał w roku 1943 w Warszawie w wa¬runkach, które uniemożliwiały pełne wyzyskanie monograficznej literatury przedmiotu. Mimo sta¬rań niewiele dało się uzupełnić po wojnie. Praca nad dziełami Śląska jest dla historyków polskich jeszcze niezmiernie trudna.



WSTĘP


1. Kraj
Śląsk jest krajem o wyraźnym obliczu geograficznym. Le¬żąc nad górnym i środkowym biegiem Odry, zamknięty od po¬łudnia łańcuchem górskim sudecko-karpackim, od wschodu jurą krakowsko-wieluńską, rozpościera się po same granice zlewiska, odrzańskiego, do wododziałów Łaby, Odry i Warty. Przesunięcia rysunku politycznego kraju poza ten teren nigdy nie były trwałe; nie mogły przemóc doniosłości tamtych czyn¬ników oro- i hydrograficznych.
Śląsk znajduje się na jednym z trzech przewężeń konty¬nentu europejskiego i to na najważniejszym, środkowym, między morzami Adriatyckim a Bałtyckim i Północnym. Ściślej na zboczeniu drogi, wiodącej tym przewężeniem, a wy¬mijającej z konieczności, odchyleniem ku wschodowi, masyw alpejski. Okoliczność ta była przemożnym, jeżeli nie głównym czynnikiem dziejowym tego kraju, tak pod względem popula-eyjnym, jak i politycznym i ekonomicznym. Ona wyznaczała mu charakter pogranicza, ona czyniła go terenem i obiektem zmagania się wszystkich mocarstw, jakie kiedykolwiek utwo¬rzyły się w jego sąsiedztwie, Polski, Cesarstwa, Korony czes¬kiej, monarchii habsburskiej i Prus; ostatnio znowu Polski, Rzeszy i Czechosłowacji. Zarazem charakter pogranicza spra¬wiał, iż kraj ten — zi reguły —> przez cały ciąg historii pozba¬wiony był własnej politycznej samodzielności. Jego miejsce na owym przewężeniu czyniło wreszcie ten kraj jedną z naj¬ważniejszych europejskich krzyżownic komunikacyjnych, w kie¬runku północy i południa, zachodu i wschodu. Szły z tego nie byle jakie perspektywy rozwoju ekonomicznego.
Bramy geograficzne na Śląsk: na zachodzie od Niemiec — łużycka, na południu od Czech — morawska, na wschodzie dwie od Polski, krakowska ku obszarom nad górnym biegiem Odry, nadprośniańska ku obszarom nad średnim biegiem —

odgrodzone od siebie tylko krakowsko-wieluńską jurą. Oto drogi migracyj i kultur ku Śląskowi.
Krajobraz morfologiczny Śląska niejednolity, co więcej wyraźnie kontrastowy: południowo-zachodnia część kraju wy¬żynna, o klimacie ostrym, o glebie nieurodzajnej, pierwotnie gęsto zalesiona, niedostępna i niegościnna; reszta kraju o cha¬rakterze niżowym, urodzajna i osadnictwu otwarta, zwłaszcza nad odrzańskie aluwia i przestrzenie lewobrzeżnego lessu. Tam też były zaczątki osadnictwa. Zrazu trzymało się ono tylko centralnej osi rzecznej, ale powoli penetrowało i tereny w górę rzeki głównej i dopływów. Wybierało okolice bezleśne, naj¬łatwiejsze, o glebie lekkiej, zatrzymało się u skraju prawiecznej, nieprzebytej puszczy, ciągnącej się wzdłuż Nysy, z zachodu ku Odrze, na granicy Górnego i Średniego Śląska. Dopiero w XIII i XIV wieku zaczęła ulegać ta puszcza naporowi koloniza-cyjnemu.
Śląsk miał przez wieki charakter wybitnie rolniczy; inten¬sywne życie miejskie, jakie tu stosunkowo wcześnie już po¬wstało w rezultacie owej naturalnej krzyżownicy komunika¬cyjnej, nie przesłoniło bynajmniej tamtego, agrarnego oblicza kraju, a jedynie wzbogaciło je nowymi rysami; w znacznym stopniu zaś miejskie ośrodki hadlowe służyły właśnie rolnictwu tego kraju i.z niego czerpały swe soki.
Wartości petrograficzne Śląska — złoża żelaza i węgla, przebogate na Śląsku Górnym, dostrzeżone zostały późno, a przemysł na nich opierający się, tak znamienny dzisiaj dla krajobrazu śląskiego, rozwinął się na większą skalę dopiero w XIX wieku.
2. Ludność
Geografia była dla tego kraju — jak wspomnieliśmy — czynnikiem, kształtującym zjawiska demograficzne. Archeo¬logia notuje tu skupiska ludzkie już od epoki kamiennej, a roz¬mieszczenie tych skupisk nai lewobrzeżnych urodzajnych prze¬strzeniach lessowych Średniego i Górnego Śląska (okolice dzisiejszego Wrocławia i Raciborza) powtarza się poprzez zmiany kultur aż do osadnictwa słowiańsko-polskiego, aktual¬nego tu w okresie VI—X wieku.1)
O tym, że musiała ten kraj zasiedlić ludność słowiańsko-polska, rozstrzygnęło ukształtowanie kraju, zamkniętego górami od południa, przeto i od migracyj czesko-słowackich, otwar-

tego zaś ku nizinnej północy, skąd szła właśnie w te czasy migracja słowiańsko-polska (lechicka).
Nazwa Śląska wiązała się zrazu tylko z plemieniem i tery¬torium Ślęzan, rozsiadłych w okolicy dzisiejszego Wrocławia. Było to jedno z kilku plemion słowiańsko-polskich, kraj ten zaludniających.2) Każde z nich żyło oddzielnie, w zasadzie w izolacji od innych, każde miało własną swą nazwę i one tylko po nich przetrwały.
Zjednoczenia plemion tamtejszych dokonali dopiero Pia¬stowie, a ściślej młode państwo piastowskie z ośrodkiem dyspozycyjnym w Wielkopolsce (późniejszej), więc poza tym krajem; objęło ono swym zasięgiem politycznym już wcześnie także i ten kraj. Tendencja do politycznego zjednoczenia tego kraju ze stolicą we Wrocławiu, nb. jako jednego tylko z czło¬nów państwa polskiego, zaznaczyła się zwłaszcza od utwo¬rzenia w r. 1000 prowincji kościelnej wrocławskiej. W tym czasie zaczęła się poszerzać na cały kraj owa nazwa Śląska, związana dotąd — jak zaznaczyliśmy —■ tylko z terytorium jednego plemienia, a mianowicie z tym, na którym obecnie znajdowała się stolica całego kraju. Tak więc kraj wziął nazwę od swego ,,stołecznego" plemienia, analogicznie jak cała Polska od swego. Nie tu miejsce, aby rozpatrywać rolę' owych „sto¬łecznych" plemion w jednoczeniu kraju, którym dały one — tu i tam — nazwę.
Już w XI wieku występuje Śląsk jako dzielnica w podzia¬łach spadkowych piastowskich; w po'dziale Krzywoustego przy¬padł on Władysławowi (1138), którego jednak już w 1146 r. spędził zarówno z tej dzielnicy dziedzicznej, jak i z krakow¬skiego senioratu Bolesław, brat. Dopiero w 1163 r. przywróceni zostali do ojcowskiej dziedziny, Śląska, synowie ;Władysława, a to tak, iż w kolei starszeństwa syn Bolesława zasiadł we Wro¬cławiu, Mieszko w Opolu, Konrad w Głogowie. Kiedy po śmierci Konrada zawładnął Bolesław także Głogowem, rozpadł się Śląsk u progu XII w. na dwie połacie, północną wrocławsko-głogowską, południową opolską, pod dwiema oddzielnymi odtąd, między sobą nie dziedziczącymi liniami Piastowiczów, tam pod dziećmi i wnukami Bolesława, tu — Mieszka.
Nazwa i pojęcie Śląska skurczyły się wówczas do dzielnicy północnej, a wyodrębniona południowa otrzymała miano Księstwa Opolskiego. Nazwy te i pojęcia przetrwały cały wiek XIII. Dalsze rozdrabniające działy każdej z dzielnic nie odbiły się na nomenklaturze. Nb. obok tych nazw

posiadała każda dziedzina powstała z działów także i przede
wszystkim nazwę własną. Były one identyczne z nazwami grodów głównych, w których siedział udzielny lokalny Piasto-wicz.
Dopiero od lat 1327/29, tj. od okresu masowych hołdów książąt śląskich, złożonych Koronie czeskiej z wszystkich niemal cząstek-księstw śląskich, tak północnych jak i południo¬wych, poszerzyła się znowu nazwa i pojęcie Śląska na cały kraj, tj. objęła i Opolszczyznę. Odtąd jednak rozróżniano Śląsk Dolny, tj. północny, nizinny, nad niższym biegiem Odry, oraz Śląsk Górny, południowy, przeważnie górzysty, nad górnym biegiem tej rzeki. Rozgraniczała je zapora naturalna: puszcza nad Nysą.
Nomenklatura powyższa przetrwała bez większych już zmian do dnia dzisiejszego. Tylko w drugiej połowie XV wieku, w poczynaniach organizacyjnych króla Macieja Korwina, uległ zniekształceniu zasięg obu nazw, gdyż Śląsk Dolny miał objąć także Opole, a nadto i Łużyce przyłączone wówczas do Śląska. Śląsk Górny zmalał do niewielkiego wschodniego, przygranicz¬nego skrawka. Ale innowacja ta okazała się nietrwała. Pojęcia powróciły do dawnego.
3. Historia ustroju Śląska i podział na okresy
Plemiona osiadłe na Śląsku żyły^— jak zaznaczyliśmy — każde w izolacji w zasadzie od pozostałych, tym więcej — w izolacji od reszty świata. Ale życie każdego z nich było zarazem takie samo, jak każdego innego w całej Słowiań-szczyźnie, tj. wedle prymitywnego, nie zróżnicowanego, jed¬nego i _ tego samego typu rodowo-plemiennego. Następnie wszedł Śląsk w skład tworzącego się wówczas dopiero państwa polskiego. Przedstawiało ono już nowy, własny typ życia; wyosobniło się z reszty Słowiańszczyzny, ale zarazem stało jeszcze z dala od kultury europejskiej, zachodniej. Kontaktów z nią nie brak jednak było od początków; wkrótce zaś nabrały one na sile tak, iż Polska, a wraz z nią — i więcej, bo pierwszy z jej dzielnic — Śląsk weszły w pełni w orbitę tej kultury. Odtąd przez cały dalszy ciąg dziejów żyła i Polska, i Śląsk w kręgu tej kultury. Ale już bardzo wczesnym rezultatem wpływów tej kultury było zerwanie związku politycznego Ślą¬ska z Polską. Aktami z r. 1327/9 wszedł Śląsk w zależność lenną od Korony czeskiej, wprawdzie nie jako taki, niemniej, wobec



masowości ówczesnych hołdów poszczególnych księstw ślą¬skich — niemal cały. Wkrótce niektóre z tych księstw na pod¬stawie czeskiego zwierzchnictwa lennego zostały wprost inkor-porowane do Korony czeskiej (Wrocław 1335 r., Świdnicko-Jaworskie 1368 r.). Polska uznała nowy stan polityczny i zrzekła się formalnie swych praw do Śląska aktami z lat 1335/9.
W ciągu XIV i XV wieku ulegał Śląsk dalszemu roz¬drabnianiu, głównie wskutek działów spadkowych, na mno¬gie księstwa i tzw. państwa, znikomych rozmiarów. Ale za¬razem zaznaczało się coraz wyraźniej istnienie sił dośrod-kowych, aż wreszcie skrystalizowały się one w instytucje, ogarniające cały kraj, zespalające — w zasadzie — księstwa śląskie, tak udzielne, jak i inkorporowane, a także i owe minia¬turowe, ale również udzielne „państwa" śląskie.
W związku z tym scaleniem wytworzyło się pojęcie zależ¬ności już całego Śląska jako takiego od Korony czeskiej, jako jednego z krajów Korony (wiek XV). Odtąd Śląsk dzielił losy; Korony czeskiej. Ta po okresie jagiellońskim (1473—1526 r.) przeszła w dziedzictwo Habsburgów, ale do 1620 r. zachowała własną polityczną samodzielność. Po 1620 r. szybko ją traciła, tak że można ją odtąd — wraz ze Śląskiem — słusznie trakto¬wać już tylko jako jeden z krajów habsburskiej monarchii austriackiej.
Na skutek wojny śląskiej prusko-austriackiej w 1740 r." przeważna część Śląska, bo cały Dolny, Średni i połać Górnego przypadła Prusom. Tylko Cieszyńskie i Opawskie pozostały przy Austrii. Stan ten trwał do 1918 r.
Ustrój Śląska, jak przedstawiliśmy to powyżej, nigdy prawie
nie był samodzielny, zawsze niemal pozostawał w łączności
politycznej z innym, sąsiednim, możniejszym i rozległejszym.
Związki te na przestrzeni dziejów były rozmaite i dlatego
historia ustroju Śląska została w niniejszym zarysie ujęta,
w okresy orientacyjne takie, że każdemu okresowi odpowiada
związek Śląska ustrojowo-polityczny z innym za każdym razem
politycznym organizmem sąsiednim lub brak takiego związku,
przynajmniej głębszego. . '
Tak więc przyjmujemy 6 następujących okresów: I. Okres słowiański. Określnik ten nie oznacza tu jednak, jak analogiczne dalsze, jakiejś zależności politycznej, lecz tylko Jednorodność ustrojową całe Słowiańszczyzny, a przeto i Śląska w tym czasie, jednorodność, o której już wyżej napomknęliśmy. Okres ten obejmuje czas VI—X wieku.

II. Okres polski. Określnik ten oznacza już zależ¬
ność polityezno-ustrojową Śląska od szerszego organizmu —
państwowego. Zarazem jest to określnik, jak analogiczny po¬
przedni, ustrojowej jednorodności Śląska i innych dzielnic
państwa piastowskiego, nadto zaś — odmiennie niż tamten,
wyraża odrębność ustrojową tego państwa, ze Śląskiem włącz¬
nie, od pozostałych krajów słowiańskich. Okres ten obejmuje
czas X—XIII wieku.
III. Okres śląski. W okresie tym wyjątkowo brak
głębszej zależności politycznej. Istnieje raczej tylko zależność
formalna, zrazu jeszcze od Polski, potem już od Czech. Zara¬
zem w tym właśnie okresie pojawia się, jeżeli nie wyraźniejsza
oryginalność ustrojowa, to w każdym razie przesłanki wszyst¬
kich niemal oryginalnych późniejszych elementów ustrojo¬
wych. Oryginalność ta wynikała głównie z symbiozy w tym
kraju — pogranicznym — populacji, kultur i wartości ustro¬
jowych różnorakich, polskich, niemieckich, czeskich. Mocne
węzły tej symbiozy zadzierzgnięte zostały właśnie w tym okre¬
sie. Z tych wszystkich przyczyn nazwaliśmy ten okres —
śląskim. Okres ten obejmuje czas XII—XV wieku. Wyraź¬
niejsza granica przypada na połowę XV w. Częściowo zachodzi
przeto ten okres na poprzedni. Wiek XII i XIII miały wyraźne
piętno tworzenia się dopiero nowych kształtów ustrojowych.
IV. Okres czeski, ze względu na zależność — mocną do¬
piero w tym okresie — polityezno-ustrojową Śląska jako
całości od Korony czeskiej. Okres ten wypełnia XV i XVI wiek
oraz początek XVII, ściślej do utraty samodzielności politycz¬
nej przez Czechy od bitwy,.przy Białej Górze w 1620 r.
V. Okres austriacki. Śląsk bowiem wraz z innymi
krajami Korony czeskiej wszedł w skład austriackiej mo¬
narchii Habsburgów. Okres ten rozciąga się od 1620—1740 r.
VI. Okres pruski, gdyż przeważna część Śląska została
w rezultacie wojny śląskiej zagarnięta w 1740 r. przez Prusy.
Okres ten trwał od 1740—1918 r.


WIELKOŚĆ 22X16CM,TWARDA INTROLIGATORSKA OPRAWA ,LICZY 243 STRONY.

STAN :OKŁADKA DST+/DB-,NADERWANIE KARTEK NA DLN.MARGINESACH,STRONY SĄ POŻÓŁKŁE,POZA TYM STAN W ŚRODKU DB .

KOSZT WYSYŁKI WYNOSI 8 ZŁ - PŁATNE PRZELEWEM / KOSZT ZRYCZAŁTOWANY NA TERENIE POLSKI,BEZ WZGLĘDU NA WAGĘ,ROZMIAR I ILOŚĆ KSIĄŻEK - PRZESYŁKA POLECONA PRIORYTETOWA + KOPERTA BĄBELKOWA / .

WYDAWNICTWO INSTYTUT ŚLĄSKI KATOWICE-WROCŁAW 1948
NAKŁAD 2200 EGZ.!!!.

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE