Warszawa 1998
260 str., wys. 24 cm
stan dobry (stemple)



SPIS TEREŚCI

Wstęp................................................................................................................ 5

I. Dziewiętnastowieczne doświadczenia........................................................... 10

II. Duszpasterstwo polskie na frontach I wojny światowej.............................. 22
1. Legiony Polskie i Polski Korpus Posiłkowy......................................... 22
Organizacja i obsada personalna duszpasterstwa legionowego........... 22
Praca księży kapelanów...................................................................... 26
Polski Korpus Posiłkowy..................................................................... 3 1
2. Służba duszpasterska polskich formacji wojskowych w Rosji............. 34
3. Duszpasterstwo „Błękitnej Armii" ...................................................... 41

III. Duszpasterstwo w latach wojen o niepodległość i granice 1[zasłonięte]918-19 ..... 46
1. Zadania, organizacja i kadra duszpasterstwa katolickiego.................. 46
2. Praca kapelanów wyznań katolickich.................................................. 58
3. Duszpasterstwo wyznań niekatolickich............................................... 63
4. Służba duszpasterska III powstania śląskiego..................................... 68

IV. Duszpasterstwo wojskowe w okresie międzywojennym........................... 72
1. Duszpasterstwo katolickie................................................................... 72
Pierwsze lata pokojowej pracy............................................................ 72
Uregulowanie spraw prawno-organizacyjnych................................... 76
Praca duszpasterska........................................................................... 82
Praca wychowawcza księży kapelanów............................................. 87
Księża kapelani.................................................................................... 93
Problemy biskupów polowych............................................................. 98
2. Duszpasterstwo wyznań niekatolickich...............................................105
Organizacja, struktura i zadania...........................................................105
Duszpasterstwo prawosławne.............................................................114
Wyznanie mojżeszowe.........................................................................117
Wyznania ewangelickie......................................................................121
3. Przygotowanie służb duszpasterskich na wypadek wojny..................125

V. Polskie duszpasterstwo wojskowe na frontach II wojny światowej...........129
1. Kampania wrześniowa........................................................................129
2. W niewoli niemieckiej i obozach internowanych po kampanii wrześniowej.........................................................................................134
3. Duszpasterstwo Katolickie w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie ... 140
Francja.................................................................................................140
Obozy internowanych w Szwajcarii....................................................145
Wielka Brytania...................................................................................149
Pozycja biskupa polowego...................................................................158
Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich......................................163
Kapelani armii gen, Andersa w Związku Radzieckim........................166
Duszpasterstwo Armii Polskiej na Wschodzie i 2 Korpusu Polskiego 182 Po wojnie.............................................................................................191
4. Duszpasterstwo katolickie Wojska Polskiego na froncie wschodnim 1[zasłonięte]943-19...........................................................................................192
5. Wojskowa służba duszpasterska wyznań niekatolickich 1[zasłonięte]939-19 ...200
Lata 1[zasłonięte]939-19...................................................................................200
W armii polskiej w Związku Radzieckim 1[zasłonięte]941-19..........................203
Duszpasterstwo niekatolickie PSZ w latach 1[zasłonięte]942-19.....................205
a. Prawosławie....................................................................................206
b. Duszpasterstwo wyznania mojżeszowego.......................................210
c. Duszpasterstwo wyznań ewangelickich..........................................214
d. Oskarżenia o nietolerancję..............................................................215
6. Duszpasterze armii podziemnej ...........................................................218
Organizacja i zadania służby duszpasterskiej.......................................218
Praca księży kapelanów......................................................................227

Zakończenie......................................................................................................234
Bibliografia........................................................................................................239
Wykaz skrótów.................................................................................................248
Wstęp
Kapelan towarzyszył żołnierzowi polskiemu od setek lat. Widzimy go na wy­prawach wojennych książąt i królów, w obozach hetmanów, na polach bitew szwedz­kiego „potopu", wojen z Rosją, Turcją, Kozakami. Razem z wojskiem cierpiał niedostatek, jako że był mamie wynagradzany. Wędrował od obozu do obozu nio­sąc żołnierzowi pociechę religijną, podnosząc go na duchu, budząc męstwo a nie­raz, w chwilach najbardziej dramatycznych, stając w szeregu z bronią w ręku, cho­ciaż sprzeciwiało się to powołaniu kapłańskiemu. Duszpasterstwo stałe wprowa­dził do wojska sejm warszawski z 1690 roku, który ustanowił etat kapelański w każdym pułku piechoty i pułku dragonów. Duszpasterze wojskowi zapisali piękne karty w dniach powstań narodowych. W ówczesnej ikonografii, zwłaszcza doty­czącej powstania styczniowego, sylwetka kapelana w sutannie, z krzyżem w dłoni, często przy szabli, na równi z żołnierzem w rogatywce stała się symbolem polskiej walki o niepodległość.
Byli księża kapelani z oddziałami polskimi podczas I wojny światowej i wojen o niepodległość i granice lat 1[zasłonięte]918-19. Stali się nieodłącznym elementem armii II Rzeczypospolitej. Towarzyszyli żołnierzowi na wszystkich frontach II wojny świa­towej i w konspiracji w okupowanym kraju. Obok duszpasterstwa katolickiego dzia­łały w wojsku służby duszpasterskie najliczniejszych w Polsce wyznań niekatolic­kich: prawosławnego, mojżeszowego i wyznań ewangelickich.
Niniejsza książka poświęcona jest służbie duszpasterskiej Wojska Polskiego w latach 1[zasłonięte]914-19. Ten okres, z punktu widzenia funkcjonowania duszpasterstwa wojskowego, stanowi pewną zamkniętą całość. Rozpoczyna go zbrojna walka o niepodległość podjęta w 1914 roku przez Legiony Polskie Józefa Piłsudskiego, a następnie inne oddziały polskie formowane podczas I wojny światowej, co wiązało się z powołaniem do służby, po raz pierwszy od powstania styczniowego, polskich kapelanów wojskowych. Kończy finał II wojny światowej i utrata niezawisłości przez Polskę. Po 1945 roku duszpasterstwo wojskowe znalazło się w zupełnie no-
wej sytuacji prawnej i politycznej. Zmianie uległy jego zadania, postrzeganie jego roli przez władze wojskowe w kraju. Ten stan rzeczy, z niewielkimi odchyleniami warunkowanymi rozwojem sytuacji w Polsce, trwał do 1989 roku. Dlatego słuszne wydawało się przyjęcie cezury czasowej 1945 roku i nie wchodzenie w lata Polski Ludowej z jej uwarunkowaniami politycznymi i społecznymi oraz odmiennym poj­mowaniem przez władze wojskowe i państwowe roli i zadań wojskowej służby duszpasterskiej.
W 1932 roku ukazała się praca ks. Edmunda Nowaka, kapelana Wojska Pol­skiego „Rys dziejów duszpasterstwa wojskowego w Polsce[zasłonięte]968-18". Natomiast polskie duszpasterstwo wojskowe lat 1[zasłonięte]914-19 nie doczekało się całościowego opracowania. Podobnie jak duszpasterstwo powstania styczniowego, w którym Kościół i duchowieństwo odegrały tak znaczącą rolę. Nawet w znakomitej rozpra­wie Stefana Kieniewicza, gdzie wiele miejsca poświęcono opisowi działalności Kościoła na ziemiach polskich w latach 1861—1864, duszpasterze powstańczy po­zostali niejako na drugim planie. Luki tej nie wypełniają artykuły ani nieliczne biografie kapelanów powstania styczniowego.
Na temat duszpasterstwa Legionów Polskich J. Piłsudskiego napisano przed wojną kilka artykułów o charakterze popularnym. Ponownie podjęto ten temat dopiero w latach osiemdziesiątych. Ostatnio ukazało się cenne opracowanie W. Cygana i W. Wysockiego. Bardzo niewiele napisano na temat duszpasterstwa armii gen. Hallera i Korpusów Polskich w Rosji.
Skromna jest literatura o służbie duszpasterskiej lat 1[zasłonięte]918-19. Ogranicza się do kilkudziesięciu artykułów i drobnych opracowań, przeważnie popularnych, poświęconych sylwetkom poszczególnych duszpasterzy, co oczywiście nie wy­czerpuje zagadnienia.
Literatura dotycząca wojskowej służby duszpasterskiej II Rzeczypospolitej obejmuje kilkadziesiąt artykułów, z których część opublikowano przed wojną. Do
najciekawszych zaliczyć wypada prace ks. T. Jachimowskiego, P. Niezgody, W. Padacza. W 1987 roku wydano jedyne do tej pory większe opracowanie po­święcone przedwojennemu duszpasterstwu wojskowemu autorstwa ks. Bolesława Spychały i piszącego te słowa. Niektóre kwestie omówiono w nim szczegółowo (np. umocowanie prawne duszpasterstwa, jurysdykcję księży kapelanów, ich obo­wiązki na poszczególnych stanowiskach), inne, jak np. skład korpusu kapelańskie-go, z braku dostępu do źródeł, zostały zaledwie zaznaczone. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych temat ten zwrócił uwagę historyków, co zaowocowało po­wstaniem kilku artykułów".
Bogatsza jest literatura o polskim duszpasterstwie wojskowym okresu II wojny światowej. W większości obejmuje jednak krótkie teksty wspomnieniowe lub bio­graficzne. Jest również kilkanaście pozycji o dużej wartości poznawczej i nauko­wej, m.in. artykuły W. Cieńskiego, K. Ciechanowskiego, Z. Kotkowskiego, A. Kowalkowskiego, W. Święcickiego, F. Stopniaka. Wzmianki o kapela­nach oraz ich pracy odnajdujemy także w wielu rozprawach poświęconych działa­niom armii regularnej i konspiracji. Szereg autorów poczyniło wartościowe ustale-
nia na temat działalności duszpasterstwa wojskowego. Wymieńmy choćby M. Ney Krwawicza, J. Niekrasza, A. Stańko, W. Romanowskiego, E. Kospath Pawłowskiego, J. Turowskiego.
Nie powstało natomiast żadne opracowanie ujmujące całość problematyki funk­cjonowania służby duszpasterskiej Wojska Polskiego lat 1[zasłonięte]939-19.
Dotkliwą luką w historiografii jest niewątpliwie brak, poza nielicznymi arty­kułami, publikacji z zakresu działalności duszpasterstw wyznań niekatolickich w latach 1[zasłonięte]918-19.
Historyk podejmujący badania nad polskim duszpasterstwem wojskowym dys­ponuje dość znacznym zasobem źródeł. Cennego materiału dostarczają opubliko­wane rozkazy biskupów polowych i ministrów spraw wojskowych, a także prze­chowywane w CAW akta Polowej Kurii Biskupiej. W CAW zachowały się rów­nież zbiory akt Biura Wyznań Niekatolickich, które zawierają bogatą dokumenta­cję działalności prawosławnej, mojżeszowej i ewangelickich służb duszpasterskich lat 1[zasłonięte]918-19. Archiwum Kurii Diecezjalnej Siedleckiej przechowuje protokoły Konferencji Episkopatu Polski; dostarczają one informacji między innymi o dys­kusjach biskupów nad problemami duszpasterstwa wojskowego II Rzeczypospoli­tej. Akta Polowej Kurii Biskupiej z okresu II wojny światowej w większości są niedostępne. Lukę tę w znaczącym stopniu pokrywają akta Polskich Sił Zbrojnych przechowywane w Instytucie Polskim i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie. Zawierają one materiały archiwalne obrazujące funkcjonowanie duszpasterstwa wszystkich wyznań w jednostkach polskich na Zachodzie, Bliskim i Środkowym Wschodzie oraz w ZSRR.
Najsłabiej udokumentowana archiwaliami jest kampania wrześniowa. Podczas jej trwania służba duszpasterska wytworzyła nieliczne dokumenty, a i te w więk­szości zaginęły. Historyk skazany jest głównie na relacje, wspomnienia oraz infor­macje zawarte we wnioskach awansowych i odznaczeniowych. Skromna jest rów­nież baza źródłowa dotycząca funkcjonowania duszpasterstwa wojskowego w okupowanym kraju. Akta konspiracyjnej kurii polowej zaginęły. Informacje
o pracy duszpasterstwa rozproszone są w licznych rozkazach, korespondencji, re­lacjach. Pewna liczba interesujących relacji przechowywana jest w Studium Pol­ski Podziemnej w Londynie. W archiwum Wojskowego Instytutu Historycznego
i w Archiwum Akt Nowych znajdują się rozkazy dowódców różnych szczebli, po części poświęcone pracy kapelanów.
Spośród opublikowanych drukiem relacji i pamiętników, zasługują na uwagę
wspomnienia kapelanów zebrane przez J. Humeńskiego, pamiętniki kapelanów z lat 1[zasłonięte]914-19, oraz wspomnienia zamieszczane na łamach „Wrocławskiego Tygodnika Katolików" i „Duszpasterza polskiego za granicą". Najpełniejszy do tej pory zestaw liteartury i źródeł drukowanych do dziejów polskiego duszpasterstwa wojskowego zawiera bibliografia Hieronima Sieńskiego.
Stan badań wpłynął na kształt niniejszego opracowania. Pracy nadano układ chronologiczno-problemowy. Przyjmując za cezurę czasową lata 1[zasłonięte]914-19, po­święcono jeden rozdział doświadczeniom duszpasterstwa powstań narodowych, koncentrując się zwłaszcza na powstaniu styczniowym, które nie zostało ujęte w dziele E. Nowaka zakończonym na 1831 roku. Stosunkowo mniej miejsca poświę­cono służbie duszpasterskiej lat 1[zasłonięte]921-19, ponieważ wiele zagadnień związanych z jej funkcjonowaniem zostało obszernie omówionych w pracy „Duszpasterstwo wojskowe w II Rzeczypospolitej". Z uwagi na brak opracowań, szerzej potrakto­wano okres II wojny światowej. Z tego samego powodu dużo miejsca poświęcono duszpasterstwom wyznań niekatolickich.
Stan wiedzy o służbie duszpasterskiej wymagał odpowiedzi na szereg pytań, a w szczególności: jak ujmowano jej zadania i czy ulegały one modyfikacjom w interesującym nas okresie, jakie nadzieje i oczekiwania wiązały z duszpaster­stwem władze wojskowe, jaki był skład osobowy korpusu księży kapelanów oraz ich wpływ na żołnierzy, nastroje wojska, jak układały się stosunki między duszpa­sterzami i kadrą oficerską. Bezpróby rozstrzygnięcia tych kwestii nie byłoby moż­liwe określenie miejsca i roli służby duszpasterskiej w Wojsku Polskim lat 1[zasłonięte]914-19.
W książce zrezygnowano z podawania stopni wojskowych kapelanów, poprze­stając na podaniu pełnionych przez nich funkcji odpowiadających stopniom oficer­skim. Raz dlatego, że system taki stosowano w Wojsku Polskim do 1937 roku -dopiero wówczas kapelani otrzymali stopnie oficerskie. Ponadto w dokumentach PSZ z okresu II wojny światowej z reguły podawane są właśnie funkcje pełnione przez kapelanów, a nie ich stopnie wojskowe.
Na koniec pragnę podziękować wszystkim, których uwagi przyczyniły się do nadania książce ostatecznego kształtu. Oddzielne podziękowania należą się dr. hab. Wiesławowi Wysockiemu i mgr. Wiktorowi Cyganowi za udostępnienie mate­riałów archiwalnych dotyczących duszpasterstwa Legionów Polskich oraz pracow­nikom AAN, którzy udostępnili mi jeszcze nie zinwentaryzowane i nie włączone do zbiorów materiały archiwalne.

Słowa kluczowe:

KOSZT WYSYŁKI:

- Niezależnie od ilości kupionych książek koszt wysyłki liczony jest tylko raz i wynosi:

- 7,50 polecony/paczka ekonomiczna

- 9.00 polecony/paczka priorytet

DODATKOWE INFORMACJE O WYSYŁCE I PŁATNOŚCI:

- Wysyłkę realizujemy 2 razy w tygodniu za pośrednictwem Poczty Polskiej

- Książki wysyłamy w bezpiecznych "bąbelkowych" kopertach

- Nie wysyłamy za pobraniem, za granicę, nie ma także możliwości odbioru osobistego

- Forma płatności: płatne z góry (zwykły przelew/Płacę z Allegro)

- W przypadku większej ilości zakupionych książek, prosimy o wpłatę w terminie 10 dni - niestety nie przetrzymujemy zakupionych książek "na później":)

KATALOG: