SPIS TREŚCI



Wstęp ........... 3
Z badań nad historią myśli społeczno-politycznej w Polsce XV w........... 20
Założenia metodologiczne polskiej myśli społeczno-
- politycznej......... 22
Prawo natury, prawo narodów i prawo państwowe 30
Teoria państwa ........37
Koncepcje Kościoła: koncyliaryzm i idea reprezentacji ........... 42
Kościół i państwo........ 48
Uniwersytet jako wzór idealnej społeczności państwowej ........... 53
Filozofia a* teologia w ujęciu mistrzów krakowskich . 58 2ródla kryzysu teologii spekulatywnej w późnym
średniowieczu......... 59
Wydział teologiczny w Krakowie..... 70
1. Charakter i znaczenie...... 70
2. Tendencje doktrynalne: filozofia a teologia . 80 Uwagi końcowe........ 91
Kierunki i tendencje w nauczaniu Etyki Arystotelesa . 94
Etyka Nikomachejska a nauczanie filozofii moralnej . 100
Krakowskie komentarze do Etyki Nikomachejskiej . 103
Burydanizm w filozofii moralnej..... 110
Wersoryzm w filozofii moralnej..... 118
Problematyka psychologiczna w polskiej filozofii XV w. 123
Pierwsza potowa XV w. ...--¦ 124
I)ruga połowa XV w........ 133
1. Rozwój twórczości psychologicznej - . ¦ 133
2. Problematyka ....-••¦ 147
Nauki ścisłe na Uniwersytecie Krakowskim w XV w. 190
Nauki matematyczne....... 191
1. Katedra matematyki i astronomii 191
2. Geometria........ 194
3. Trygonometria....... 196
4. Arytmetyka........ 198
Nauki astronomiczne....... 202
1. Katedra astrologii ...... 203
2. Treść wykładów astronomicznych na krakow-
skim wydziale nauk wyzwolonych 207
3. Wybitniejsi krakowscy astronomowie . 217
4. Od geocentrycznej do heliocentrycznej wizji
wszechświata ...... 226
Fizyka.......... 235
Nauka o Ziemi........ 238
1. Geografia...... 238
2. Kartografia........ 239
3. Mineralogia ...... 240
4. Meteorologia i klimatologia..... 241
Nauki biologiczne . ...... 242
Chemia.......... 244
Metodologia nauk, logika i teoria poznania na Uniwersy-
tecie Krakowskim w XV w...... 250
Filozofia i nauki wyzwolone..... 250
1. W programie zajęć uniwersyteckich . 251
2. W krakowskich traktatach logicznych i filozo-
ficznych ........ 255
3. Praktyczna realizacja założeń programowych
i teoretycznych....... 267
Koncepcje filozofii ........ 276
1. Burydanowska koncepcja filozofii 277
2. Synkretystyczna koncepcja filozofii 283 .
3. Tradycyjna koncepcja filozofii .... 284
Metody dowodzenia i wykładu..... 285
1. Dowodzenie ścisłe, prawdopodobne i matema-
tyczne......... 285
2. Kwestie doktrynalne i dialektyczne . 288
problematyka powszechników . .... 290
1. Rozwój sporu o uniwersalia w wiekach średnich ........ 291
2. Krakowskie klasyfikacje powszechników . . 295
3. Stanowiska zajęte przez piętnastowiecznych profesorów Uniwersytetu Krakowskiego w sporze o uniwersalia ...... 301
Z badań nad filozofią przyrody na Uniwersytecie Krakowskim w XV w.......... 312
Nauczanie filozofii przyrody i jej miejsce w programie nauczania wydziału artium Uniwersytetu Krakowskiego ......... 314
Filozofia przyrody w pierwszej połowie XV w. . 319 Filozofia przyrody w drugiej połowie XV w. . . 330 Podstawy metodologiczne krakowskiej filozofii przyrody ........... 339
Problem ruchu i teoria impetus . ... 345
Ruch ciała naturalnego. Problem masy .... 359
Grzegorz z Sanoka i poglądy filoaoficzne Filipa Kallima-cha. Epizod z dziejów humanizmu w polskiej filozofii
XV w........... 369
Żywot Grzegorza z Sanoka jako źródło do dziejów
filozofii w Polsce........ 369
Postawa filozoficzna Grzegorza z Sanoka: obce źródła i rodzime powinowactwa...... 386
Poglądy filozoficzne Kallimacha — podstawa czy
kontynuacja doksografii Żywota Grzegorza z Sanoka?. 415
Filozofia w Europie w XV w. . . . - - 435
Nowa logika......... 435
Nowa fizyka......... 445
Nowa antropologia........ 455
Nowa etyka........¦ 467
Nowa teologia.......¦ 478
Skorowidz imion......... 491
Skorowidz pojęć......... 5"*
Spis ilustracji.......... 505



SPIS ILUSTRACJI:



1. Postać Filozofa z rkp. Biblioteki Jagiellońskiej 507, t 161 r.
2. Pierwsza stronica Summy teologii Tomasza z Akwinu. Ozdobą stronicy jest piękny inicjał litery Q oraz herb Jasieńczyk uwikłany w dekorację marginalną. Na prawym marginesie postać Tomasza z Akwinu.
3. W explicicie tekstu czytamy: Ingentibus dei beneficiis... consumata sunt disputata presentia X librorum «Ethicorum»... ąuorum siąuidem Disputatorum Reverendi magistri de Worczin finis, scribebatur reportando post eundem per elementem He-zeler de Brega in Studio Cracoviensi. A. D. 1424 in vigilia S. Andree. Tekst przedstawia zakończenie komentarza Pawia z Worczyna do Etyki Nikomachejskiej Arystotelesa zanotowanego przez studenta Uniwersytetu Krakowskiego Clemensa Hezelera z Brzegu w 1424 r. z Rkp Biblioteki Jagiellońskiej 720, f. 194 v.
4. Quaestiones librorum «De anima» magistri Joannis Versoris per magistrum Joannem Glogoviensem alme universitatis stu-dii Cracoviensis, maioris collegii collegiatum pro iuniorum in philosophiae studiis institutione noviter emendatum, wyd. J. Hallera, Kraków 1514. Biblioteka Jagiellońska Cim. Qu 4846.
5. Jan ze Stobnicy, Introductio in Ptholomeae «Cosmographiam», F. Ungler Kraków 1512, 1 3 r.
6. Filozof obserwujący sfery w inicjale litery P. Rkp. Biblioteki Jagiellońskiej 816, f. 6 v.
7. Calimachus in vitam Leopoliensis Archiepiscopo Gregorio Sanoco. Biografia Grzegorza z Sanoka napisana przez Filipa Kallimacha. Rkp. Biblioteki Jagiellońskiej 2198, f. 104 v.
8. Tablica nagrobkowa Filipa Kallimacha z kościoła Dominikanów w Krakowie.



WSTĘP



Pomimo że monografia niniejsza jest poświęcona wyłącznie najważniejszym problemom polskiej filozofii XV wieku, to jednak trzeba zaznaczyć, że zbiór zawartych w tym tomie studiów nie rości sobie pretensji do przedstawienia całości dziejów polskiej filozofii tego okresu. Publikowane tutaj rozprawy przygotowane przez zespół autorów są pierwszą próbą w naszym piśmiennictwie naukowym przedstawienia głównej problematyki filozofii polskiej tego okresu w jej najistotniejszych dziedzinach. Studia te nie zawierają jednak ostatecznej syntezy dziejów polskiej filozofii badanego okresu, chociaż prezentują wiele nowych uogólnień i cennych refleksji.
Książka stanowi zbiór ośmiu studiów, którym towarzyszy rozdział końcowy poświęcony filozofii europejskiej napisany przez Stefana Swieżawskiego. Wiek XV w, dziejach kultury europejskiej i polskiej był pod wieloma względami wiekiem wewnętrznie „rozdartym", w którym stare łączyło się z nowym, a więc typowe dla struktur średniowiecznych schematy myślenia filozoficznego łączyły się z elementami nowej filozofii będącej zapowiedzią filozofii i nauki czasów nowożytnych. To wzajemne przenikanie różnorodnych elementów kulturowych, naukowych i innych powoduje, że badany okres w dziejach polskiej filozofii
przedstawia skomplikowaną i trudną do odtworzenia i uogólnienia mozaikę wpływów i wzajemnych powiązań kierunków, w której dostrzec jednak możnia odbicie wielkich procesów, jakie zachodziły w tym czasie w życiu kulturalnym i naukowym Europy. To przecież na ten właśnie okres przypada twórcza reakcja skierowana przeciwko tradycyjnemu stylowi scholas-tycznemu, która przeorywa do głębi życie naukowe toczące się zarówno w ramach zorganizowanych na uniwersytetach, jak i poza nimi. Ożywczy wpływ nowych prądów przenikających do Polski na naszą uczelnię z Pragi, Paryża, Oksfordu i uniwersytetów włoskich widoczny jest we wszystkich nieomal tradycyjnych zakresach roztrząsań filozoficznych, w logice, filozofii społecznej, problematyce antropologicznej, filozofii przyrody, etyce, a nawet w zakresie teologii.
Podstawą publikowanych studiów są niejednokrotnie ogłaszane drukiem wyniki prac badawczych i badań cząstkowych, których wielorakie konkluzje dają nam nie tylko pewną podstawę dla określonych stwierdzeń, ale również sugerują potrzebę podjęcia dalszych badań zmierzających do wyjaśnienia całokształtu zjawisk składających się na syntetyczny obraz myśli filozoficznej XV wieku w Polsce. W studiach tych chodzi bowiem nie tylko o podsumowanie tego wszystkiego, co zostało zrobione w tym zakresie, ale również o wskazanie na potrzebę podjęcia nowych badań nad nowymi zagadnieniami, być może bardziej kompleksowo i we współpracy ze specjalistami innych dziedzin i dyscyplin naukowych.
Ostatnie lata przyniosły szereg monografii, studiów i edycji tekstów źródłowych, które w różnoraki sposób wpłynęły na poszerzenie i pogłębienie naszej wiedzy
0 filozofii polskiej tego okresu. I jeśli z szacunkiem wyrażamy się o wysiłkach i osiągnięciach badawczych Konstantego Michalskiego, Witolda Rubczyńskiego, Aleksandra Birkenmajera * i innych badaczy, których prace stanowiły dla wielu z nas zachętę do podjęcia dalszych badań nad dziejami filozofii polskiej tego okresu, to musimy również wskazać i na to, że dopiero w ostatnich latach, a ściślej od 1956 r., przystąpiono do badań nad polską myślą filozoficzną XV w. w sposób zorganizowany i zespołowo w ramach działalności Polskiej Akademii Nauk, która umożliwiła prowadzenie odpowiednich prac poszukiwawczych, rejestrację rozproszonych źródeł, podjęcie opisów rękopisów średniowiecznych zawierających teksty filozoficzne oraz edycje nieodzownych dla dalszych badań tekstów z epoki. W 1956 r. powstał bowiem Zespół Historii Filozofii Średniowiecznej w Polsce w Instytucie Filozofii
1 Socjologii PAN, który pod kierownictwem Jana Le-gowicza przystąpił do realizacji zasadniczego zadania, a mianowicie do opracowania dziejów filozofii tego okresu. Rychło jednak okazało się, że przyszła synteza dziejów naszej filozofii wymagać będzie rejestracji i zbadania źródeł zawierających nie wydane jeszcze teksty filozoficzne. Do prac tych przystąpił zespół pracowników we współpracy z kilkoma specjalistami z innych ośrodków naukowych.
W 1956 r. znajomość dziejów filozofii XV w. w Polsce wykazywała wiele braków. W latach międzywojennych prowadzono badania nad filozofią średniowieczną w Polsce w ograniczonym zakresie. Studia
A. Birkenmajera i K. Michalskiego 2, które zawierały wiele inspirujących refleksji i cennych informacji naukowych, najlepiej, uzasadniały potrzebę prowadzenia dalszych badań w szerszym zakresie i w sposób bardziej zorganizowany. Dodajmy jednak, że filozofią polską XV w. zajmowali się również przedstawiciele innych dyscyplin badawczych na marginesie własnych studiów nad epoką, a więc historycy literatury, nauki polskiej, teologii i historycy nauczania. Dziełem tych uczonych były pierwsze próby syntezy dziejów nauczania, historii Uniwersytetu Krakowskiego i dyscyplin przyrodniczych, obejmujące również w pewnym stopniu problematykę filozoficzną. W sumie jednak nasza znajomość filozofii średniowiecznej w Polsce w tym czasie ograniczała się do 'nielicznych studiów i rozproszonych informacji. Dotychczasowy dorobek badań nad polską filozofią średniowieczną został w całości wykorzystany w pierwszych planach działalności badawczej zespołu, który ich realizację rozpoczął od stworzenia rejestru bibliotek polskich i zagranicznych posiadających zbiory rękopiśmienne i źródła do dziejów filozofii polskiej XV w. Ustalenie tego rejestru oraz przeprowadzenie pierwszych poszukiwań w poszczególnych polskich zespołach bibliotecznych (Kraków, Wrocław, Pelplin, Poznań, Gdańsk, Kórnik) w latach 1957 - 59 pozwoliło na przystąpienie do następnego etapu badań a mianowicie do rejestracji i opisywania
rękopisów średniowiecznych zawierających polskie teksty filozoficzne pochodzące z XIV i XV w. Prace tego typu rozpoczęto w ośrodku w Krakowie, gdzie do dyspozycji zespołu znajdował się nie zbadany całkowicie zbiór rękopisów filozoficznych i znakomity warsztat naukowy zgromadzony wieloletnim wysiłkiem kustoszy Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie. Realizując ten wycinek badań zespół wraz z grupą współpracowników opracował do dnia dzisiejszego blisko pięćset opisów rękopisów średniowiecznych, w których zachowały się teksty filozoficzne. W ten sposób udało się uzyskać bezcenny materiał dla dalszych badań nad filozofią polską XIV i XV w. Owocem tych prac było stworzenie szeregu materiałów pomocniczych, a przede wszystkim indeksów i rejestrów zawierających nazwiska profesorów filozofii i teologii, a także dziekanów i rektorów Uniwersytetu Krakowskiego, incipity i explicity tekstów filozoficznych oraz liczne materiały odnoszące się do biografii, twórczości naukowej i filozoficznej mistrzów krakowskich. Wyniki tych badań zostały opublikowane w postaci krytycznych sprawozdań zawierających oprócz opisania stanów badań twórczości wybitniejszych filozofów polskich oraz analizy ich poglądów, także katalogi dzieł i ustaloną biografię. Prace tego typu, a także inne wyniki realizowanego planu naukowego w postaci edycji mniejszych tekstów filozoficznych publikowano w „Materiałach do Historii Filozofii Średniowiecznej w Polsce" 3. Prace monograficzne i edycje krytyczne tekstów średnio-
wiecznych zarówno europejskich, jak i polskich filozofów publikowane są w wydawnictwie Instytutu Filozofii i Socjologii PAN „Studia Mediewistyczne", które ukazały się dotychczas w trzynastu tomach 4. Odkrycia źródłowe z zakresu filozofii europejskiej, traktowanej jako głębokie zaplecze intelektualne polskiej myśli filozoficznej, publikowane były w ,,Mediaeva-lia Philosophica Polonorum"5 wydawanych również przez Instytut.
Utrzymując główny kierunek badań, jaki stanowią edycje tekstów filozoficznych, opracowania nieodzownych źródeł i studia monograficzne poświęcone poszczególnym problemom i kierunkom filozoficznym, zespół prowadzi nadal badania w kilku grupach problemowych. Najistotniejsze z tych grup tematycznych, które są prezentowane również w niniejszym zbiorze, to problematyka społeczna, filozofia przyrody, problematyka psychologiczno-antropologiczna, problematyka elementów humanizmu w polskiej filozofii XV w. oraz problematyka metodologiczno-logiczna.
2. Gdy mówimy o filozofii polskiej XIV i XV w., nieodzowne jednak jest, aby Czytelnik otrzymał wyjaśnienie dotyczące naszego rozumienia tego terminu. Otóż termin „filozofia polska" używany jest w tym zbiorze studiów jako równo znacznik znaczeniowy filozofii i kierunków filozoficznych, jakie uprawiano w Polsce w tym okresie, a uprawiali ją i rozwijali — jak wiemy — ci wszyscy, którzy bez względu na swoje narodowe pochodzenie nauczali na Uniwersytecie
Krakowskim, tu na naszych ziemiach żyli współtworząc kulturę duchową narodu. Istnieje również potrzeba wyraźnego oddzielenia tak rozumianej filozofii polskiej XIV i XV wieku od filozofii europejskiej tego okresu. Pisząc bowiem o filozofii polskiej nie odgradzamy jej od wielostronnych i skomplikowanych powiązań łączących ją z filozofią europejską. Związki te były wówczas i później niezwykle bogate, 'spotęgowane licznymi wyjazdami Polaków na studia zagraniczne, wspólnotą języka naukowego i kultury filozoficznej, która na wszystkich uczelniach europejskich w zakresie nauczania filozofii sięgała do dzieł Arystotelesa. Traktowanie więc filozofii polskiej tego okresu jako tworu izolowanego byłoby więc głęboko niesłuszne. Nie znaczy to jednak, że nie należy uwydatniać tych wszystkich czynników, które ostatecznie wpłynęły na określony sposób uprawiania filozofii, co z kolei nie przeszkadza w ujmowaniu filozofii polskiej jako jednego z wielu wycinków dziejów myśli filozoficznej europejskiej. Nasuwająca się przy tego rodzaju badaniach potrzeba konfrontacji osiągnięć rodzimej myśli naukowej z myślą europejską nie zawsze musi prowadzić do wniosków dla nas negatywnych. Tym bardziej jeśli konfrontacje tego rodzaju zachodzą na podstawie obecnej znajomości polskiej myśli filozoficznej XIV i XV w. Świadomość tego spowodowała jednak, że w zbiorze niniejszym zamieszczono również studium Stefana Świeżawskiego poświęcone filozofii europejskiej tego wieku, którego poszczególne podrozdziały odpowiadają tematycznie problematyce poruszanej przez pozostałych autorów piszących już na tematy związane z filozofią polską.
Zasadniczą podstawą ujęcia historii filozofii poi-
skiej tego wieku powinna być przede wszystkim jej odrębność przedmiotowa i metodologiczna, która polega ni. in. na ujmowaniu filozofii jako integralnego składnika naszej kultury. Stąd też nie mamy w niniejszym zbiorze do czynienia z filozofią pojętą werbalnie, ale z takim rozumieniem filozofii XV w., które obejmuje wszystkie ważniejsze filozoficzne aspekty świadomości społecznej tego okresu.
Drugie wyjaśnienie dotyczy ram czasowych badanej i prezentowanej w tym tomie problematyki filozoficznej. Biorąc pod uwagę, że filozofię uprawiano w tym czasie w Polsce również poza środowiskiem uniwersyteckim, zaś początki nauczania filozofii należałoby zapewne cofnąć o parę stuleci, celowo ograniczamy ramy czasowe omawianej problematyki do okresu wyznaczonego z jednej strony przez powstanie Uniwersytetu Krakowskiego w 1364 r., a z drugiej strony przez rok 1520.
3. Wśród bogatej problematyki filozoficznej, jaką uprawiano w XV wieku, wyróżnić możemy skrótowo dwa najogólniejsze zespoły zagadnień, które dominują zarówno w wynikach dotychczasowych badań, jak i w całości zamieszczonych w tym zbiorze studiów. Pierwszy zespół obejmuje problemy społeczno-polityczne wraz z szeroko pojętą antropologią filozoficzną, dział drugi zaś obejmuje nauki ścjsle, filozofię przyrody i metodologię nauk. Przesunięcie akcentów na te właśnie problemy nie jest dziełem przypadku, jest ono wynikiem prowadzonych badań, które jako główne zakresy twórczości filozoficznej krakowskiego środowiska naukowego w tym czasie wytyczyły właśnie powyższe dziedziny.
Pierwsze studium Władysława Seńki poświęcone pol-
skiej myśli społeczno-po.litycznej wykazuje, że w różnorodnych stwierdzeniach i wypowiedziach polskich filozofów na tematy społeczne i prawnicze wybija się na czoło pewna wspólna postawa metodologiczna, która wyraża się przede wszystkim w jednorodnym podejściu do rozwiązywania problemów społecznych i politycznych. Autor analizuje zasadnicze przejawy tej wspólnej postawy metodologicznej w omawianej problematyce, wykazując na przykładzie twórczości polskich prawników i filozofów zachodzący w polskiej doktrynie społeczno-prawnej proces stopniowej zmiany optyki działania ludzkiego. Uczeni krakowscy bowiem z jednej strony jako najważniejszy cel życia społecznego określali szczęśliwość osiąganą na drodze ziemskiej aktywności, z drugiej strony zaś dobro państwa uznawali za zasadnicze dobro i cel działalności politycznej. Koncepcja ius nalurae, ius gentium i ius commune znalazła w tym studium oryginalną interpretację, która wykazuje, że już w dziełach takich filozofów polskich, jak Stanisław ze Skarbimierza i Paweł z Włod-kowic występują opinie, że podłożem norm prawnych jest nie natura rozumiana w sensie stoickim, ale natura człowieka, która określa wszystkie dalsze zasady i normy postępowania. Egzemplifikacja tej tezy przedstawiona w dalszej części studium wykazuje, że środowisko polskie wyznawało postępową teorię państwa i opowiadało się za nowożytną formą stosunków państwa do Kościoła, głosiło wyższość władzy soboru nad papieżem. Uzasadnieniu tej ostatniej tezy służyła idea reprezentacji silnie z kolei związana z ideami koncy-liarystycznymi wyznawanymi przez mistrzów krakowskich. Oryginalną zdobyczą tego studium jest także dowodzenie, że teoria reprezentacji państwowej, która
jest charakterystyczna dla myśli filozoficznej Polski okresu Odrodzenia, znajduje swoje źródła doktrynalne już w poglądach mistrzów krakowskich XV wieku6. Drugie studium występujące w tym tomie to dzieło Zofii Włodek 7 poświęcane relacjom filozofii do teologii występujących w ujęciach mistrzów krakowskich. Autorka na podstawie swoich własnych badań, których konkluzje wzbogaca nowymi refleksjami, wskazuje na elementy nowe i dotychczas nie podkreślane. Zdaniem autorki, dominującą cechą aktywności intelektualnej mistrzów krakowskich w tym okresie było głównie ich antyspekulatywne nastawienie wyrażające się m. in. w ujęciu wzajemnych stosunków filozofii i teologii, -lej bezpośrednim ziaś wyrazem było przejście do prak-tycyzmu i zasadniczy odwrót od spekulacji, który w środowisku krakowskim wyrażał się w odejściu od metafizyki, zaś w teologii w ujęciu jej jako wiedzy nie tylko teoretycznej, ale także praktycznej. Nowym elementem, jaki wnosi powyższe studium do naszej wiedzy o tych problemach, jest powiązanie ich z ewolucją doktrynalną obserwowaną na przestrzeni całego stulecia, w którym autorka dostrzega nie tylko wpływy ockhafmistyczine, ale również wpływy doktrynalne późnej szkoły augustyńskiej, które poprzez czeskie
środowisko cystersów i kartuzów przeniosły główne akcenty devotio moderna do środowiska polskiego. Podobnie jak w poprzednim studium, tak i w tym zauważyć możemy, że w zakresie badanej problematyki następowało przeniesienie głównych akcentów z ogólnej i schematycznej problematyki teologicznej na zagadnienia człowieka, konkretne problemy moralne i zagadnienia związane z reformą Kościoła. Przedstawiona analizia poglądów Mateusza z Krakowa, Benedykta Hesse z Krakowa i Jakuba z Paradyża, jaka została wykorzystana przez autorkę, dowodzi, że teologowie krakowscy wyznawali pogląd, iż praktyka ma niewątpliwą wyższość nad spekulacją, podobnie jak działainie przewyższa każdą jałową teorię.
Kolejne studium, które tematycznie nawiązuje do poruszonych już problemów, to praca Jerzego Korolca poświęcona kierunkom i tendencjom w nauczaniu Etyki Arystotelesa na Uniwersytecie Krakowskim. Na podstawie studiów innych badaczy wykorzystanych w tej pracy a także w oparciu o własne poczynione w tym kierunku badania autor wykazuje, że zmniejszenie zainteresowania problematyką ontologiczną a także w pewnym stopniu klasyczną problematyką teologiczną prowadziło do uznania wyższości etyki nad pozostałymi dyscyplinami filozoficznymi8. Determinowało to z kolei określone przemiany w ujęciu wiedzy filozoficznej, w których główny akcent padał na dyscypliny praktyczne, a więc na etykę, politykę i ekonomikę. Studium 'tego autora przedstawia ewolucję kierunków i form nauczania filozofii moralnej w badanym okresie
i w swych konkluzjach dowodzi, że główny trzon wykładów z tej filozofii opierał się na komentarzu Jana Buridana do Etyki Arystotelesa. Widząc zaś problematykę etyczną nie tylko w jej chronologicznej ewolucji, ale także w powiązaniu z problemami filozofii społecznej tego okresu, autor dochodzi do wniosku, że zdaniem uczonych krakowskich było, że celem etyki jako dyscypliny filozoficznej i praktycznej zarazem jest uczenie człowieka, jak powinien on żyć i działać. Jednakże z pojęciem człowieka dążącego do szczęścia wiąże się nierozerwalnie pojęcie człowieka wolnego, o którego w swych mowach do króla walczył Jam z Ludziska. Rozdział ten jest pierwszą próbą syntetycznego ujęcia tematu i stanowi cenne uzupełnienie naszej wiedzy o kierunkach i nauczaniu problematyki etycznej na uczelni krakowskiej.
Ostatnie studium, które poświęcone jest szeroko rozumianej problematyce społeczno-antropologicznej, to praca Zdzisława Kuksewicza poświęcona analizie problematyki psychologicznej, jaką dyskutowano na przestrzeni piętnastego stulecia na uczelni krakowskiej. Autor zbiera w tym studium wyniki swoich badań a także wnioski wynikające z lektur licznych tekstów psychologicznych, które wykorzystane są w charakterystyce głównych linii rozwojowych tej problematyki9. Autor skupia przy tym swoją uwagę na dwóch sprawach: wskazuje na zachodzącą w filozofii psychologii ewolucję i wpływ poszczególnych nurtów filozoficznych, które kształtowały treść i wykładnię komen-
tarzy do De anima Arystotelesa oraz na przemiany treściowe w ujęciu szczegółowych zagadnień psychologii XV w.
Druga część zagadnień obejmuje problematykę metodologiczną, filozofię przyrody oraz nauki ścisłe. Kolejnym studium poświęconym niektórym powyższym problemom jest praca Mieczysława Markowskiego dotycząca rozwoju nauk ścisłych na Uniwersytecie Krakowskim 10. Dzieje tych dyscyplin przedstawione przez autora znalazły szeroką dokumentację doksograficzną, która wykazuje, że rozwój tych dziedzin znalazł swoje metodologiczne inspiracje w filozofii burydanowskiej, której wpływ wyraził się nie tylko w zakresie zwiększającego się zainteresowania fizycznym konkretem, ale również w ujmowaniu uprawianej wówczas metodologii nauk szczegółowych. Nie jest przypadkiem, że rozwój nauk ścisłych na Uniwersytecie Krakowskim przypadł na okres recepcji tej filozofii, która pojawiła się w Krakowie już w pierwszych latach XV w. W tym samym okresie obserwujemy również rozwój katedr matematyki i astronomii teoretycznej, które tak dalece rozsławiają imię Uniwersytetu Krakowskiego, że staje się on uznanym międzynarodowym ośrodkiem studiów astronomicznych. O ówczesnej renomie naszej uczelni świadczy fakt, że w latach czterdziestych XV w. właśnie do Uniwersytetu Krakowskiego zwrócił się obradujący sobór bazylejski z prośbą o opracowanie kalendarza. W atmosferze intelektualnej tolerancyjnej dla recepcji burydanizmu i krytycznej zarazem wobec
dziedzictwa naukowego i filozoficznego uczył się miody Kopernik, w którego twórczości skupiły się najcenniejsze metodologiczne i naukowe zdobycze krakowskiej szkoły przyrodniczej. Godne uwagi jest, że Uniwersytet Krakowski tworzył nowe wartości nie tylko w zakresie astronomii i matematyki —¦ ale także w zakresie innych dyscyplin przyrodniczych, jak optyka, geografia, botanika, zoologia i antropologia przyrodnicza. Nauki te zdobywają bowiem zwiększającą się z czasem samodzielność własnych metod i przedmiotu będącą zapowiedzią wspaniałego rozwoju tych dyscyplin w czasach późniejszych.
Następne studium tego samego autora poświęcone jest problematyce metodologicznej i wiąże rozwój nauk ścisłych z szeroką analizą metodologicznych osiągnięć burydanizmu n w okresie przedkopernikańskim. Kolejne studium Ryszarda Palacza poświęcone jest filozofii przyrody będącej obok filozofii społeczno-po-litycznej niewątpliwie najistotniejszą dziedziną refleksji filozoficznej uprawianej w tym czasie na Uniwersytecie Krakowskim. W zakresie koncepcji rozwijanych w krakowskich komentarzach do pism przyrodniczych Arystotelesa nawiązywano również do filozofii burydanowskiej, której recepcja wpłynęła w zakresie tej problematyki na treść krakowskich komentarzy w pierwszej połowie XV w. Jak wykazują poczynione w tym zakresie badania, krakowska szkoła rozwinęła zapomnianą już częściowo na innych uczelniach europejskich teorię impetus, której celem głównym było wyjaśnienie zasad i źródeł ruchu wymuszonego 12. Stu-
dium poświęcone tym problemom wykazuje także, co dotychczas nie było podkreślane, że obok problematyki przyrodniczej rozwijanej pod wpływem filozofii burydanowskiej w pierwszej połowie XV w., w środowisku krakowskim dyskutowano również nad takimi problemami, które interpretowano w duchu kierunków filozoficznych należących do via antiąua. Wspomnijmy w tym miejscu chociażby o problemie czasu, czy też ruchu ciała materialnego w próżni, które pozwoliło uczonym krakowskim sformułować podstawowe pojęcia, nieodzowne dla definicji masy. Rozważania zamieszczone w tym studium wraz z poprzednimi szkicami Mieczysława Markowskiego wskazują na wielkie wartości tkwiące w osiągnięciach krakowskiej szkoły przyrodniczej w zakresie metodologii nauk i filozofii przyrody.
Ostatnie studium dotyczące polskiej filozofii to praca Juliusza Domańskiego poświęcona Grzegorzowi z Sanoka i poglądom filozoficznym Filipa Kallimacha, prezentująca epizod z dziejów humanizmu w polskiej filozofii XV w. 13. Autor tego studium poruszył jeden z najbardziej kontrowersyjnych problemów polskiej humanistyki dowodząc, że na podstawie lektury Żywota arcybiskupa lwowskiego można stwierdzić powinowactwo postaw filozoficznych między Kallimachem a Grzegorzem z Sanoka, który tak zafascynował włoskiego humanistę, że poglądy Grzegorza zasadniczo
wpłynęły na formowanie się jego twórczości filozoficznej w PoT.sce. W studium powyższym nie odnajdziemy wprawdzie syntezy humanizmu polskiego, mamy natomiast do czynienia z odmienną optyką spraw i problemów występujących w Żywocie, które w istotny sposób pogłębiają naszą wiedzę o początkach humanizmu w Polsce.
Ostatnie studium Stefana Swieżawskiego, jak to już wspomniano, poświęcone jest głównym problemom filozofii europejskiej, wybranym jednak pod kątem problematyki polskiej omawianej przez poprzednich autorów. Czytelnik ma więc okazję nie tylko do przeprowadzenia konfrontacji, ale także do refleksji nad wzajemnymi związkami filozofii europejskiej i filozofii polskiej w tym okresie. Dodać należy, że studium Stefana Swieżawskiego jest pierwszą próbą tego typu w piśmiennictwie naukowym przedstawienia syntetycznego obrazu problematyki filozoficznej dyskutowanej i rozwijanej w Europie XV w.
4. Do powyższych uwag chcemy dorzucić jeszcze glosę techniczną. Z tego względu, że każdy z rozdziałów stanowi samodzielne studium, przyjęto powtarzać w każdym z nich cytowany aparat informacyjny, jaki ¦ jest podawany przez autorów. Nie ograniczamy w ten sposób informacji bibliograficznej i naukowej do pierwszego zapisu, co niewątpliwie ułatwi korzystanie z aparatu naukowego.
5. Oddając niniejszy tom do rąk Czytelnika mamy nadzieję, że studia w nim zawarte zostaną wykorzystane w nauczaniu filozofii polskiej, w popularyzacji dziejów naszej kultury. W dobie obecnej, kiedy to na żadnej uczelni państwowej w Polsce nie ma systematycznych wykładów z zakresu polskiej filozofii, studenci

wydziałów humanistycznych często kończą studia wyższe bez,poznania tradycji filozoficznych własnego narodu. A zdawałoby się, że znana jest prawda, którą warto i trzeba jeszcze raz przypomnieć, że poznanie lilozofn polskiej pogłębia w sposób istotny świadomość historyczną każdego pokolenia.
Ryszard Palacz



WIELKOŚĆ 20X13CM,MIĘKKA OKŁADKA,LICZY 514 STRON.

STAN:OKŁADKA DB/DB-,NIEWAŻNE PIECZĄTKI,POZA TYM STAN W ŚRODKU DB/DB+ .

KOSZT WYSYŁKI WYNOSI 10 ZŁ - PŁATNE PRZELEWEM / KOSZT ZRYCZAŁTOWANY NA TERENIE POLSKI,BEZ WZGLĘDU NA WAGĘ,ROZMIAR I ILOŚĆ KSIĄŻEK - PRZESYŁKA POLECONA EKONOMICZNA + KOPERTA BĄBELKOWA.W PRZYPADKU PRZESYŁKI POLECONEJ PRIORYTETOWEJ PROSZĘ O DOPŁATĘ W WYSOKOŚCI 3ZŁ.KOSZT PRZESYŁKI ZAGRANICZNEJ ZGODNY Z CENNIKIEM POCZTY POLSKIEJ / .

WYDAWNICTWO PWN WARSZAWA 1972,NAKŁAD 1722 EGZ.

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE