SPOŁECZNE NASTĘPSTWA RACJONALIZACJI RELIGII

ZBIGNIEW DROZDOWICZ

STRON: 166

FORMAT: B5

Inspiracją do podjęcia tytułowego problemu jest Weberowska teza, że ten typ racjonalizacji religii, 

który proponowali znaczący intelektualiści swoich czasów, skazywał ich na marginalizację społeczną. 

Teza ta jest – moim zdaniem – zbyt daleko idącym uproszczeniem związku między dokonywaną przez 

intelektualistów racjonalizacją religii i ich sytuacją społeczną. W przeszłości zdarzało się, że ceną za 

to była ich marginalizacja społeczna. Bywało jednak i tak, że marginalizowani w jednych okoliczno-

ściach historyczno-społecznych stawali się intelektualnymi dominatorami w innych.

W Weberowskim ujęciu opozycji racjonalność – irracjonalność można znaleźć pewne skazy, zwłaszcza 

gdy przyłoży się do niego wzorzec racjonalności stosowany przez Karla R. Poppera. W takiej perspektywie 

ujęcie to zdaje się posiadać znamiona proroctwa historycznego – z jednej strony opiera się na w gruncie 

rzeczy irracjonalnej wierze w rozum zbiorowy (społeczny), z drugiej natomiast kwestionuje tę wiarę. Do 

listy wielkich historycystów,  którym Popper zarzuca m.in. popadnięcie w paradoks wielkiego „kłamcy”,

być może należałoby dopisać Maxa Weber i niejednego ze współczesnych weberystów.

Prof. dr hab. Zbigniew Drozdowicz

SPIS TREŚCI:

WproWadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

C z ę ś ć p i e r w s z a

Racjonalizacja religii i marginalizacja społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1 . Tradycje starożytne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2 . Tradycje odrodzeniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

3. Tradycje nowożytne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Uwagi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

C z ę ś ć d r u g a

Racjonalizacja religii i dominacja społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

1. Tradycje starożytne i średniowieczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

2 . Tradycje odrodzeniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

3. Tradycje nowożytne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

Uwagi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

D o d a t e k

Różnice między racjonalnością a irracjonalnością religii  . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

BiBliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163