W niniejszym numerze Psychologii Rozwojowej prezentujemy artykuł przygotowany przez Luciano L'Abate dla naszego czasopisma.
Luciano L'Abate jest emerytowanym profesorem psychologii Georgia State University w Atlancie, gdzie opracował i zrealizował pierwszy na świecie program studiów doktoranckich w zakresie psychologii rodziny. Członej American Bard of Proffesional Psychology, superwizor American Associatioon for Marriage and Family Therapy. Autor ponad 330 publikacji w czasopismach naukowych, 42 książek, ponad 100 podręczników pomocnych w praktyce klinicznej i badaniach naukowych nad rozwojem oraz funkcjonowaniem człowieka w relacjach rodzinnych. Wiele spośród tych prac zostało przetłumaczonych na język włoski, hiszpański, niemiecki, francuski, polski, fiński, japoński i chiński.
Profesor Luciano L'Abate w 1994 roku został nagrodzony przez Division of Family Psychology of the American Psychological Association tytułem "Family Psychologisto f the Year".
Jest laureatem The 2009 American Psychological Association Award for Distinguished Proffesional Contributions to Applied Research.
Streszczenia artykułów:
Luciano L'Abate
Relational Competence Theory: A Hierarchical Framework for Relational Competence Theory
Artykuł przedstawia zarys i aktualizuje formalną, hierarchiczną teorię kompetencji interpersonalnych w odniesieniu do socjalizacji w bliskich relacjach, obejmującą: (1) trzy wymagania: sprawdzalności, zastosowalności, potwierdzalności, (2) trzy meta-teoretyczne założenia dotyczące Rozległości i Głębi relacji w Środowiskach, w których socjalizowane są kompetencje interpersonalne; (3) trzy teoretyczne założenia na temat zdolności do miłości i kontroli poprzez Obecność, Działanie i Produktywność; (4) pięć modeli, obejmujących tożsamościowe różnicowanie, style, interakcje, osobowość i priorytety oraz (5) cztery stosowane modele, wywodzące się z założeń meta-teoretycznych i teoretycznych: regulacji dystansu, patogennych ról, bliskości i negocjacji. Empiryczna weryfikacja tych modeli dokonana została poprzez zastosowanie narzędzi do samoopisu typu papier-ołówek w warunkach laboratoryjnych, obszerne programy w pierwotnej prewencji, ukierunkowane pisemne ćwiczenia praktyczne we wtórnej prewencji oraz zadawane zadania w prewencji trzeciego stopnia lub psychoterapii.
Słowa kluczowe:bliskie relacje, kompetencje interpersonalne, środowiska, socjalizacja, teoria
Barbara Harwas-Napierała
Znaczenie przemian współczesnej rodziny dla rozwoju człowieka
W artykule podjęto próbę ukazania roli rodziny w rozwoju jednostki w kontekście współczesnych przemian na tle procesów zagrażających jej prawidłowemu funkcjonowaniu. Zwrócono uwagę na szczególną odpowiedzialność dorosłych członków rodziny na jakość jej funkcjonowania, a zwłaszcza na znaczenie dojrzałości osobowej rodziców i poczucia generatywności. Wskazano na swoistość stojących przed współczesną rodziną zadań, związanych z oddziaływaniem na rozwój młodszych pokoleń w trudnych warunkach współczesności.
Słowa kluczowe:przemiany współczesnej rodziny, egocentryzacja dorosłych, relatywizm wartości, osłabianie rodziny
Katarzyna Palus
Heteroseksualne związki intymne jako zadanie rozwojowe w okresie wczesnej dorosłości
Jednym z głównych zadań rozwojowych w okresie wczesnej dorosłości jest wybór partnera życiowego oraz wejście w role małżeńskie i rodzicielskie, a zdolność nawiązywania oraz utrzymywania heteroseksualnego intymnego związku z drugą osobą można uznać za główne kryterium przystosowania i rozwoju indywidualnego w okresie wczesnej dorosłości (Seiffge-Krenke, 2003). Przegląd badań ukazuje, iż mimo wielu przemian społecznych i cywilzacyjnych, większość zachodnich społeczeństw nadal posiada normatywne oczekiwania co do rozwojowych tranzycji związanych z intymnymi relacjami, także tymi o charakterze seksualnym, (Gagnon, Simon, 1973; Thorton, 1990, za: Donnelly i in., 2001). Celem niniejszego artykułu jest (1) ukazanie heteroseksualnych związków intymnych jako jednego z głównych zadań rozwojowych w okresie wczesnej dorosłości, (2) omówienie pojęcia "związek intymny" oraz jego znaczenia dla rozwoju i biopsychospołecznego dobrostanu człowieka, a także (3) wskazanie na kwestię współczesnych przemian w sferze życia małżeńskiego i rodzinnego, które słaniają nas do zweryfikowania poglądów na temat tradycyjnie definiowanych dotąd zadań rozwojowych.
Słowa kluczowe:wczesna dorosłość, zadania rozwojowe, idealny bieg rozwoju, heteroseksualne związki intymne, bezżenność, tożsamość, intymność, single
Maria Kaźmierczak
Empatia rodziców jako korelat indywidualnych różnic w zakresie empatycznej troski u dzieci
Wielu badaczy ujmuje empatię jako cechę kształtowaną pod wpływem społecznych doświadczeń dziecka. Zauważa się, że poziom globalny skłonności do empatii uzależniony jest w dużej mierze od czynników środowiskowych - przede wszystkim rodzinnych (Jagielska-Zieleniewska, 1978). Co więcej, istnieją badania wskazujące na powiązanie empatii dziecka z jego efektywnym przystosowaniem się do życia społecznego (m.in. Feshbach, 1990)
Opierając się na powyższych doniesieniach autorka przeprowadziła badania, których celem była analiza powiązań empatii matki i ojca z empatyczną troską okazywaną przez ich dziecko (w wieku 4-9 lat). Przy czym, poszukiwano też różnic płciowych w zakresie przejawianej empatii wśród dzieci oraz ich rodziców. Badania miały także na celu wykazanie związków pomiędzy poziomem empatii dziecka a jego stylem zachowania się prezentowanym poza środowiskiem domowym - w przedszkolu lub w szkole.
W badaniach wzięło udział 36 rodzin. Rodzice wypełniali kartę informacyjną i Skalę Wrażliwości Empatycznej a ich dzieci oceniane były przez swoje wychowawczynie pod względem empatycznej troski oraz zachowań społecznych.
Wyniki badań wskazują przede wszystkim na powiązanie pomiędzy empatią matki i dziecka. Matki deklarują wyższy poziom empatii niż ojcowie, natomiast nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic płciowych pod tym względem wśród dzieci. Badania potwierdziły istnienie powiązań empatii dziecka z jego stylem zachowania się. W ocenie wychowawców, dzieci empatyczne lepiej niż dzieci o niższym poziomie empatii współpracują z rówieśnikami, rzadziej przejawiają agresję, jak również mają lepszy kontakt z wychowawcą. Ogólnie można stwierdzić, że rezultaty przeprowadzonych badań potwierdzają sformułowane przez autorkę hipotezy.
Słowa kluczowe:empatia, osobowość, rodzina, dzieci
Irmina Szafrańska
Autonomia emocjonalna oraz rozumienie i doświadczanie bliskości przez młodzież
Prezentowane badania dotyczą rozwoju autonomii emocjonalnej na przestrzeni między 15 a 20 rokiem życia oraz rozumienia i doświadczania w tym wieku bliskości. Badania powstały w oparciu o teoretyczne rozważania nad powtórną indywiduacją okresu dorastania (Blos, 1979) oraz nad bliskością rozumianą jako "zawieranie drugiego w sobie" (Kelley, 1983). W badaniu uczestniczyły 73 osoby (49 dziewcząt i 24 chłopców), uczniowie krakowskich gimnazjów i szkół średnich. Wykorzystano Skalę Autonomii Emocjonalnej (EAS, Steinberg i Silverberg, 1986) oraz Skalę Zawieranie Drugiego w Sobie (IOS, Aron, Aron, Smollan, 1992). Wyniki przeprowadzonych badań pozwalają na sformułowanie następujących ogólnych wniosków: 1) wraz z wiekiem wzrasta autonomia emocjonalna młodzieży; 2) poszczególne czynniki autonomii emocjonalnej zdają się w szczególny sposób być "oporne" na zmianę wraz z wiekiem (np. spostrzeganie rodziców jako osoby); 3) rozumienie przez młodzież oraz doświadczanie bliskości wydaje się nie korespondować w szczególny sposób z wiekiem. Przeprowadzone badania zachęcają także do przyszłego posłużenia się dwoma wykorzystanymi w niej skalami, a w szczególności Skalą IOS, której prostota i oporność na wpływ czynników kulturowych wydaje się być obiecująca.
Słowa kluczowe: autonomia emocjonalna, bliskość, młodzież
Lucyna Bakiera
Postawy młodych dorosłych wobec małżeństwa
Specyfika interakcji małżeńskich - wielopłaszczyznowość relacji, długotrwałość i ich głębokość - powoduje, że doświadczenia zdobywane przez osoby dorosłe w kontakcie ze współmałżonkiem stanowią bogaty materiał rozwoju. Funkcjonowanie w związku małżeńskim można traktować jako zadanie rozwojowe (Havighurst, 1981) oraz wyraz próby pozytywnego rozwiązania kryzysu intymności (Erikson, 2002, 2004).
Interesujące jest, jakie znaczenie współcześnie przypisują małżeństwu młodzi dorośli, jak je określają, w czym upatrują jego ograniczenia i wyzwania. Odpowiedzi na te pytania zwracają uwagę szczególnie dzisiaj, w czasach dynamicznych zmian w zakresie rodziny, kiedy takie formy życia rodzinnego, jak kohabitacja i życie samotne stają się realną alternatywą wobec zinstytucjonalizowanego małżeństwa. Zmiany związane ze zjawiskiem heterogeniczności rodziny występują przede wszystkim wśród młodego pokolenia, które szczególnie ulega wpływom tzw. westernizacji. Przenoszenie wzorów życia rodzinnego z krajów zachodnich dokonuje się w związku z promowaniem wartości indywidualistycznych, takich jak niezależność, autonomia, osobista przyjemność. W tym kontekście pojawia się kwestia związana z wartościowaniem małżeństwa wśród młodych dorosłych.
W artykule zaprezentowane zostaną wyniki badania postaw osób dorosłych wobec małżeństwa. Badanie Testem Zdań Niedokończonych, którego rozpoczęte zdania dotyczą poznawczego, emocjonalnego i behawioralnego aspektu postaw wobec małżeństwa, przeprowadzone wśród 115 niezamężnych osób w fazie wczesnej dorosłości, wskazuje na dominację pozytywnego stosunku wobec związku małżeńskiego. Zarówno kobiety i mężczyźni traktują małżeństwo głównie w kategoriach afektywnych, kojarząc je z miłością i spełnieniem. Trwały związek spostrzegany jest jako szansa na zaspokojenie wielu ważnych potrzeb człowieka.
Słowa kluczowe: małżeństwo, intymność, postawa wobec związku małżeńskiego
Aneta Chybicka
Zadowolenie ze związku intymnego oraz psychologiczne zyski i koszty związane z pozostawaniem w relacji - analiza porównawcza bezdzietnych związków małżeńskich i niemałżeńskich o podobnym stażu
Celem opracowania jest próba określenia, czy sformalizowanie związku poprzez zawarcie małżeństwa wiąże się z poziomem zadowolenia z relacji i subiektywnie spostrzeganymi zyskami i kosztami związanymi z pozostawaniem w związku. Autorka zadała pytanie, czy bezdzietne związki małżeńskie i niemałżeńskie o podobnym stażu i wyrównanej charakterystyce różnią się poziomem zadowolenia ze związku intymnego oraz subiektywnie spostrzeganymi zyskami i kosztami związanymi z pozostawaniem w relacji i czy zyski i koszty determinują zadowolenie z relacji w podobny sposób w związkach małżeńskich i niemałżeńskich. Przebadano 58 osób przebywających w heteroseksualnych związkach intymnych dwojakiego rodzaju: 27 osób pozostających w małżeństwach oraz 31 osób pozostających w związkach niemałżeńskich. Osoby badane przebywające w obu typach związków dobierano do próby w taki sposób, by nie różniły się poziomem dwóch zmiennych psychologicznych w istotny sposób modyfikujących poziom zadowolenia ze związku intymnego: wartościami rodzinnymi oraz poziomem zgodności ze stereotypową rolą mężczyzny w bliskiej relacji. Zadbano również o to, by badana próba była jednolita pod względem innych ważnych zmiennych, mogących determinować zadowolenie ze związku (staż związku, ilość dzieci, zarobki badanych, zmienne demograficzne). Badanie miało charakter ankietowy, pytano o psychologiczne koszy i zyski związane z przebywaniem w relacji, a także o poziom zadowolenia ze związku. Uzyskane wyniki wskazują na większe zadowolenie z relacji osób przebywających w związkach małżeńskich w porównaniu z badanymi ze związków niemałżeńskich. Ponadto zyski płynące z przebywania w relacji są wyższe w związkach małżeńskich, natomiast relacje małżeńskie i niemałżeńskie nie różnią się poziomem psychologicznych kosztów związanych z pozostawaniem w związku. Zaskakujących wyników dostarczyły analizy ostatniej z hipotez. Zyski i koszty w inny sposób kształtują zadowolenie z relacji małżeńskiej i niemałżeńskiej. W związkach niemałżeńskich zadowolenie z relacji uzależnione jest w większym stopniu od zysków, ale także od kosztów. W małżeństwach zadowolenie ze związku związane jest jedynie z zyskami płynącymi z relacji. Uzyskane wyniki sprzeczne są z przekonaniem, że to właśnie niesformalizowane relacje niosą większą satysfakcję ze związku, która uzależniona jest jedynie od zysków związanych z przebywaniem w relacji.
Słowa kluczowe: związek intymny, koszty psychologiczne, zyski psychologiczne
Ludmiła Zając-Lamparska
Postawy utajone wobec osób starszych, przejawiane w trzech grupach wiekowych: wczesnej, średniej i późnej dorosłości
Artykuł ma na celu przedstawienie charakterystyki postaw utajonych wobec osób starszych ogólnie oraz z uwzględnieniem ich specyfiki w trzech grupach wiekowych: wczesnej, średniej i późnej dorosłości. Badaniami objęta została próba 90 osób, podzielona na trzy homogeniczne pod względem płci podgrupy wiekowe: wczesnej dorosłości (N=30), średniej dorosłości (N=30) i późnej dorosłości (N=30). Do pomiaru postaw wobec ludzi starszych wykorzystana została procedura poprzedzania afektywnego i semantycznego. Rezultaty badań wskazują, że postawy utajone wobec osób starszych generalnie nie są negatywne ani pozytywne, lecz w grupach wiekowych średniej i późnej dorosłości mają charakter stereotypizujący. W grupach tych utajone stereotypy człowieka starszego obejmują zarówno cechy negatywne, jak i pozytywne. Rezultat ten sugeruje, iż utajone postawy wobec osób starszych cechuje ambiwalencja.
Słowa kluczowe: ageism, stereotypy starości i człowieka starszego, postawy utajone, postawy wobec osób starszych
