Opis:
Książka stanowi porównawcze case study pamięci społecznej w miejscach, które na skutek wojennych i tużpowojennych czystek etnicznych, masowych przesiedleń i migracji doświadczyły niemal całkowitej wymiany ludności. Żółkiew - do 1939 roku wieloetniczne (zamieszkane przez Żydów, Polaków i Ukraińców) miasteczko w województwie lwowskim, należące do II Rzeczpospolitej - po wojnie weszła w skład Ukraińskiej SRR. Krzyż, przed wojną niemiecki Kreuz (Ostbahn), znalazł się po 1945 roku w granicach polskich "ziem odzyskanych". Oba miasta nie tylko straciły większość swoich mieszkańców i znaczną część tkanki miejskiej, zostały również pozbawione dotychczasowej tożsamości i historii. To samo spotkało ludzi, którzy do Krzyża i Żółkwi przyjechali: niezależnie od tego, czy byli migrantami przymusowymi, czy dobrowolnymi, musieli rozpocząć nowe życie i przystosować się do zupełnie nowych warunków. Musieli też - fizycznie i symbolicznie - zająć miejsce tych, których we wspomnianych miejscowościach już nie było. Na podstawie analizy ponad stu pięćdziesięciu wywiadów biograficznych i biograficzno-tematycznych autorka odtwarza proces kształtowania się nowej, powojennej rzeczywistości społecznej w obu miastach, ograniczony przez represywny system polityczny, wewnętrzne konflikty i indywidualne ludzkie dramaty. Pokazuje, w jaki sposób różne grupy nowych mieszkańców odnoszą się do przeszłości grupy własnej, obcego miejsca zamieszkania oraz ludzi, którzy żyli tu przed nimi. Pamięć przesiedlenia i postmigracyjna rekonstrukcja tożsamości, dynamika procesów zakorzenienia w różnych pokoleniach mieszkańców Krzyża i Żółkwi, lokalne spory o bohaterów i zdrajców - to najważniejsze tematy pojawiające się w książce. Osadzając analizę empiryczną w instrumentarium teoretycznym współczesnych studiów nad pamięcią biograficzną i zbiorową, praca proponuje oryginalne spojrzenie porównawcze na problematykę pamięci w Europie Środkowo-Wschodniej.
Wstęp / 9 Część I. Konteksty Rozdział 1. Historia i dyskurs pamięci / 19 Korzenie (do 1939 roku) / 19 Wojna i inne nieszczęścia (1[zasłonięte]938-19) / 26 Nowy wspaniały świat (1[zasłonięte]945-19) / 31 Powojenna kultura (nie)pamięci (1[zasłonięte]953-19/1991) / 40 Po upadku komunizmu: nowe otwarcie? (od 1989/1991 roku) / 50 Rozdział 2. Perspektywa teoretyczna / 65 Pamięć a historia / 66 Indywidualny i zbiorowy wymiar pamięci / 68 Drugie oblicze pamięci: niepamięć i zapominanie / 76 Terminy zastosowane w książce / 80 Rozdział 3. Metodologia i metody badań / 85 Inspiracje metodologiczne / 85 Koncepcja badań pamięci historycznej w społeczności lokalnej. Podejście biograficzne i ujęcie pokoleniowe / 90 Narzędzia badawcze / 94 Realizacja badań / 97 W jaki sposób korzystano z materiału empirycznego / 104 Część II. Badania. Światy przeżywane Rozdział 4. Przesiedlenie i pierwszy okres adaptacji / 111 Podróż: pamięć biograficzna i przekaz / 111 Strach, przemoc, bieda: po przyjeździe / 125 Tęsknota, tymczasowość, wyobcowanie / 138 Rozdział 5. Tworzenie się nowej społeczności i integracja społeczna / 155 Relacje z władzą i nowy ustrój polityczny / 155 Zbudować wszystko od nowa, czyli społeczny Dziki Zachód / 169 Długofalowe skutki powojennych podziałów: procesy integracji w młodszych pokoleniach / 180 Rozdział 6. Przesiedlenie a tożsamość / 197 Powroty do domu jako ostatni etap procesu integracji psychologicznej / 197 Ojczyzna to ludzie: "nie mam już do kogo wracać" / 198 Stara ojczyzna elementem tożsamości: "Popatrzeć na ten nasz dom" / 199 Utracona ojczyzna - okaleczona tożsamość: "Jednak ciągnie człowieka w swoje strony" / 202 Nikła potrzeba ojczyzny: "Po co mieliby jechać?" / 205 Stara ojczyzna w świadomości młodszych pokoleń / 206 Bilanse zysków i strat, czyli o tym, dla kogo migracja zakończyła się sukcesem / 210 Rozdział 7. Pamięć o nieobecnych: Niemcy i dziedzictwo niemieckie w Krzyżu / 217 Osadnicy versus Niemcy: pamięć najstarszego pokolenia / 217 Przed naszymi dziadkami: pamięć młodszych pokoleń / 229 Niemcy dziś: niedobitki, wizyty, odszkodowania / 235 Wokół dziedzictwa materialnego / 251 Niemieckość a tożsamość / 261 Rozdział 8. Pamięć o nieobecnych: Żydzi i dziedzictwo żydowskie w Żółkwi / 269 Życie i śmierć w sąsiedztwie / 269 Zasłyszane: co wiedzą przesiedleńcy? / 280 (Nie)pamięć rodzinna: następne pokolenia / 287 Cudze dziedzictwo / 297 Ocaleni, duchy, goście / 307 Rozdział 9. Pamięć o nieobecnych: Polacy i dziedzictwo polskie w Żółkwi / 315 "Dawno temu, za Polski" / 315 W czasach grozy / 325 Wyjazd, wysiedlenie, marginalizacja / 335 "Myśmy wszystko zapomnieli..." / 343 Dziedzictwo materialne i symboliczne / 351 Rozdział 10. Bohaterowie i antybohaterowie / 363 UPA: bojownicy o niepodległość czy bandyci? / 363 Sowieci i władza radziecka w żółkwi / 381 Krzyż: miasto bez bohaterów / 402 Postscriptum. Przestrzeń symboliczna / 421 Podsumowanie / 433 Pamięć przesiedlenia / 434 Pamięć o obcych / 435 Pamięć o bohaterach / 437 Między pamięcią a niepamięcią / 439 Pamięć przeszłości a tożsamość zbiorowa / 441 Bibliografia / 447 Aneks 1. Indeks i biogramy respondentów / 463 Aneks 2. Fotografie / 483 Summary / 499 Indeks osobowy / 505
|