Żeromski rozpoczął pracę nad powieścią zainspirowany wspomnieniami dwóch znajomych, które przeżyły rewolucję w Baku. Opowiadały pisarzowi o losach Polaków, a szczególnie o działaczu młodzieżowym i poecie rewolucyjnym Strumph-Wojtkiewiczu. Po rewolucji powrócił on do Polski, studiował medycynę i wdał się w głośny romans z pewną wdową. Człowiek ten stał się pierwowzorem Cezarego Baryki. Losy głównego bohatera zostały wzbogacone o fakty z życia pisarza: wspomnienia z kieleckiego gimnazjum i okresu studiów oraz refleksje nad życiem bogatych ziemian, których Żeromski poznał w czasie pracy guwernera. Przedwiośnie powstawało do 1921 roku. Pisarz kilkakrotnie przerywał pracę nad powieścią, aby skończyć inne utwory - Wiatr od morza, Turoń, Uciekła mi przepióreczka. Ostateczną datą zakończenia utworu jest 21 października 1924 r.

Akcja powieści rozgrywa się w kilku miejscach: Baku, gdzie przychodzi na świat Cezary Baryka; Nawłoci, majątku szlacheckim, gdzie poznajemy środowisko i styl życia szlachty; Warszawie, która w powieści jest ogniskiem politycznych dyskusji i sporów. Czas akcji to lata dwudzieste, okres po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.