WSTĘP



Ignacy Krasicki należał do tych nielicznych pisarzy wieku Oświecenia, których życie i twórczość, zdawało się, nie kryją większych niespodzianek i budzą stosunkowo najmniej pytań. Działający w pełnym świetle, śledzony pilnie oczyma polskiej elity intelektualnej drugiej połowy XVIII wieku, pozostawił po sobie Krasicki" nie tylko liczne pisma literackie, ale także korespondencję, archiwalia ważne dla śledzenia szczegółów jego biografii; wzmianki w korespondencji i pamiętnikach współczesnych, dedykacje i panegiryki doń adresowane, w których wychwala się na równi księcia biskupa warmińskiego i autora Pana Pod-stolego. Twórczość Krasickiego, przynajmniej jej główny zrąb, scalona została edycją F. K. pmochowskiego już w latach 1802—1804 L. Była to jedna z • najwcześniejszych edycji zbiorowych pisarzy XVIII wieku. Twórczość Krasickiego wcześnie pociągać zaczęła pióra historyków literatury, a nawet literatów 2, jako temat bogaty, interesujący i łatwy.
Pozornie łatwy. Dziś bowiem po studiach Ludwika Bernackiego, po licznych" pracach nad wiekiem Oświecenia —- przede wszystkim z pozycji marksistowskiej metodologii badań literackich — niełatwo, potwierdzimy prawdziwość tego obrazu życia i twórczości Krasickiego, jaki nam przekazano; dobrze uzbrojone oko historyka literatury dostrzega dziś liczne białe plamy w biografii poety, błędy w interpretacji i ocenie jego dzieł, a nawet zagadki tekstowo-bibliograficzne. Toteż zanim oczekiwany monografista Krasickiego da gruntowny, wszechstronny i poprawny obraz jego życia i działalności, należy już teraz postawić pewne pytania i szukać na nie odpowiedzi.
„Krasicki żywił niechęć do spraw politycznych", „Krasicki stronił od polityki" — podobne sądy burżuazyjnych historyków literatury stały się już niekwestionowanymi, powszechnie przyjętymi dogmatami. Krasicki nie był pisarzem politycznym; ale jest to słuszne tylko w połowie, bowiem równie prawdą jest, że Krasicki nie był pisarzem apolitycznym. Twórczość jego posiadała bowiem wyraźny adres społeczny; książę bi-
skup warmiński pisał dla szerokich rzesz szlacheckich, dzieła jego miały nie tylko zaspokoić głód dobrej sztuki literackiej wśród szerokich mas szlacheckich, lecz stanowiły równocześnie literacką propagandę programu odgórnej reformy stosunków politycznych i społecznych, forsowanej przez krąg dworu królewskiego i Familii, szczególnie w dwu pierwszych dziesięcioleciach panowania Stanisława Augusta. Już to każe zakwestionować rezultaty powierzchownego osądu postawy Krasickiego.
Drugie, ściśle związane z poprzednim zagadnienie, to sprawa patriotyzmu. Tutaj z kolei spotykamy niezwykłą rozbieżność sądów. Dość zestawić „akademicką", „okolicznościową" pochwałę Dmochowskiego, gdzie Krasicki pasowany jest na wielkiego patriotę 3, z surowym wyrokiem Dembowskiego, który odbiera sztuce Krasickiego wszelką wartość dla życia narodowego 4. Pisarze pozytywistyczni, na przykład Kurpiel i Chmielowski, chętnie głosili tezę o „chłodnej uczuciowości" Krasickiego, jakoby udaremniającej patriotyzm5. Znamienne: uczeni pozytywistyczni chętnie uciekali się do argumentów psychologicznych.
W r. 1918 W. Korotyński, wybrawszy nieliczne patriotyczne utwory Krasickiego, na podstawie nader szczupłego materiału rehabilituje go jako patriotę6. Dla Wacława Borowego wreszcie problem ten zupełnie nie istnieje 7. Głównym zagadnieniem staje się dla niego pytanie, czy Krasicki w ogóle był poetą. Twórczość'Krasickiego to dla Borowego szereg mniej lub więcej udanych wypracowań stylistycznych. Podobnie wyjałowionego Krasickiego podała nam do wierzenia szkoła burżu-azyjna.
'Nie wdając się w wyczerpującą krytykę tych stanowisk stwierdzić jednak można, że rozbieżności pomiędzy nimi wywołane są typowymi ograniczeniami ideologicznymi burżuazyjnej nauki o literaturze. Wszędzie występuje tu zjawisko uogólniania albo na podstawie zbyt szczupłego materiału, albo w wyniku niepełnej analizy twórczości poety. Źródłem wszystkich tych ograniczeń jest niedostateczne związanie dziejów twórczości Krasickiego z walką polityczną i dynamiką ideologiczną epoki. Bardzo typowym zjawiskiem jest pomijanie poglądów politycznych i programu społecznego, albo też traktowanie ich rozłączne, jak gdyby te dwa czynniki nie warunkowały się wzajemnie.
Wreszcie deformuje obraz statyczne traktowanie twórczości i poglądów Krasickiego, bez uwzględnienia faz rozwojowych. Dziś, po podstawowych i uzasadnionych pracach ustalających periódyzację historii literatury i wewnętrzną periódyzację wieku Oświecenia, po pracach Tadeusza Mikulskiego i Jana Kotta8, podobne traktowanie zagadnienia jest niedopuszczalne-
Pogiądy polityczne i społeczne pisarza, wypowiadane expressis ver~ bis i skonfrontowane z jego działalnością, nie są sprawą dla historyka 'literatury jedyną. Głównym jego zadaniem jest badanie twórczości artystycznej, ideologii zamkniętej w dziele literackim, które przez druk i kolportaż staje się wartością społeczną i ważnym współczynnikiem dynamiki ideologicznej epoki.
Wartość stwierdzeń biograficznych, ustaleń bibliograficznych i badań tła historycznego podporządkowana jest zadaniu podstawowemu: precyzyjnemu odważeniu ideologii pisarza, ustaleniu jego roli i znaczenia w toczącej się walce o postęp społeczny, zbadaniu, w jaki sposób sztuka pisarza służy określonej ideologii. Tezę tę w całej rozciągłości potwierdzają także studia nad Krasickim.
Główne dzieła Krasickiego, te które, zjednały mu sławę wielkiego pisarza, a więc Myszeis, Monachomachia, Bajki, Mikołaja Doświadczyń-skiego przypadki, Satyry, Historia na dwie księgi podzielona i Pana Pod-stolego część I — wszystkie powstały w latach siedemdziesiątych, przed upadkiem kodeksu Andrzeja Zamoyskiego, to jest przed faktem zamykającym pierwszy okres literatury stanisławowskiej. Pisma powstałe przed rokiem 1774 z publicystyką monitorową włącznie określić można jako okres przygotowawczy, okres gromadzenia doświadczeń i obserwacji, okres kształtowania się ideologii pisarza. Twórczość Krasickiego przypadająca na lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte jest — biorąc ogólnie — świadectwem regresu ideologicznego pisarza; Krasicki wycofuje się z centrum problematyki społecznej i politycznej epoki; wyraźnemu osłabieniu ulega zarazem siła oddziaływania artystycznego jego utworów. Pod względem ilościowym twórczość Krasickiego po roku 1780 przedstawia się imponująco — objętość nie odpowiada jednak wartości. Toteż zupełnie słusznie uwaga badaczy — nawet burżuazyjnych — skupiła się głównie na owocnym sześcioleciu 1774—1780.
Poziom artystyczny i ideologiczny głównych dzieł Krasickiego jest bardzo wyrównany. Wydania następują po sobie szybko. Jest to dowodem, że Krasicki zasiadał do pisania z gotowym już zasobem tez i materiałów przygotowanych uprzednio. Jak się to odbywało? Oto pytanie wyjściowe. Hipotetycznym wyjaśnieniem będzie mocne zaangażowanie się autora w ruchu ideowym pierwszego okresu polskiego Oświecenia i jego aktywny stosunek do współczesnych wydarzeń politycznych.
Ale próżno by szukać w opracowaniach twórczości poety odpowiedzi na pytanie, jaki był związek między twórczością Krasickiego a jego programem społeczno-politycznym, jaki był stosunek tego programu da
teorii, doktryn i koncepcji polityczno-społecznych, wokół których toczyła się wówczas ostra walka.
Jeszcze bardziej „tajemniczy" jest okres po r. 1780 — regres Kra-* sickiegOi
Jak przyjął Krasicki obalenie zbioru praw Zaraoyskiego? Jak wytłumaczyć jego zażyłość z Fryderykiem II? Jak patrzył Krasicki na Sejm. Czteroletni? Jak przyjął Konstytucję 3 maja? Jak przeżył insurekcję i rozbiory? Wreszcie — jak te wszystkie kwestie, rzadko występujące w jego pisarstwie bezpośrednio, zadecydowały przecież pośrednio o treści, wyglądzie i napięciu ideowym pism księcia poetów stanisławowskich?
Po roku 1780 prysły złudzenia rzeczników odgórnej reformy państwa. Walka o reformę polityczną państwa przybrała na zaciętości; główną siłą obozu postępu stały się jego bierne dotychczas rezerwy: światła i postępowa część średnio-zamożnej szlachty i bogate mieszczaństwo warszawskie. Literatura otwarcie włączyła się do walki politycznej dwóch wrogich obozów, postępowego i wstecznego. To okres Sejmu Wielkiego, insurekcji kościuszkowskiej i tragicznego upadku państwa, okres gwałtownego starcia wszystkich aktywnych politycznie- sił społecznych, gdy dla nacierającego obozu postępowego żywym i ośmielającym przykładem były zwycięstwa rewolucji burżuazyjnej we Francji.
Jak na te wypadki patrzył, co o nich sądził i jak się do nich ustosunkował heilsberski nipuańczyk?



SPIS NAZWISK



Alem^ert J. D' 48, 50, 52, 118
Ankwicz J. 102 Archetti J. A. 16, 54
Bentkowski F. 73, 77, 119
Bernacki L. 5, 27, 73, 74, 78, 115, 116,
117, 123
Bobińska C. 44, 89, 117, 118, 121 Boileau-Despreaux N. 81 Borowy W. 6, 115 Boscamp-Losopolski K. 102 ' Eranicki Ksaw. 21, 27, 32 Bruckner A. 78, 110, 123 Buchholtz H. L. 69
Cetner I. lo
Charczewska z Krasickich A. 96, 116, 120
Chmielowski P. 6, 73—76, 78, 115, 119
Chodźko I, 123
Chreptowicz J. 20
Chrzanowski I. 78
Cichowski 80
Czartoryska I. 93
Czartoryski A. K. 21
Deboli A. A. 70, 119
Dembowski E. 6, 111, 115, 123
Diderot D. 64, 66
Dlużewski-Nowak J. 74, 78, 112, 119, 123
Dmochowski F. K. 5, 6, 27, 75, 77, 92, 99,
108, 109, 111, 115, 121, 122, 123 Dogrumowa M. T. 21 Domhardt J. F. 42, 55
Estat D' 83 Estreicher 74, 119, 123 Eupen ks. van 81, 120
Fox M- 79, 80, 96, 120, 121 Fryderyk II 8, 10, 17, 32, 42—60, 67, 69, 111, 116, 117, 118
Fryderyk Henryk Ludwik 25, 45, 103 Fryderyk Wilhelm II 71, 72, 78, 79, 91,
100, 101, 108 Fryderyk Wilhelm III 107
Gaudi L. O. 58
Geoffrin M. T. 10
GhigiOtti K. 18, 23, 24, 69, 83, 84, 91, 92,
116, 117, 119, 120, 121 Glayre M. 88 Godebski C. 119 Górski K. M. 92, 121 Gubrynowicz B. 51, 118
Halde J. B. Du 94, 121
Henryk Książę pruski — zob. Fryderyk
Henryk Ludwik
Hohenzollern-Hechingen K. 69, 72 Horacy 33 Haym K. G. E. 58
Igelstrdm J. 101
Jadwiga św. 45
Jan Kazimierz 24
Jan Luksemburczyk 32
Jasiński J. 10, 114
Jaszowski S. 111, 123
Jezierski F. S. 32, 66, 114, 117, 11S
Kaleta R. 95, 121
Kalinka W. 73, 75, 79, 87, 119, 120, 121
Kalnassy J. 69, 78, 103, 104, 116, 119
Karaś K. 11
Katarzyna II, 30, 32, 34, 99, 101, 117
Kazimierz Wielki 85—86, 99
Kitowicz J. 120
Klemens XIV 52
Kniaźnin F. D. 105
Kochanowski J. 33, 105
Kołłątaj H. 32, 60, 66, 83, 103, 108, 122
Komarzewski J. 11
Konopczyński W. 122
Korotyński W. 6, 112, 115, 123
Korzeniowski J. 123
Kossakowski J. 70, 73, 102
Kościuszko T. 98, 104, 105
Kott J. 6, 115, 116, 117
Krajewski P. 76
Krasiccy ; 0
Krasicki A. 9, 10, 27, 28, 69, 70, 74, 75, 78,
92, 115—117, 119—123 Krasicki I. passim
Krasicki Ign. (bratanek) 105, 108, 120, 123 Krasicki J. 81, 82 Krasicki K. 81 Krasuski A. (?) 76 Kraszewski J. I. 112, 115, 123 Kubacki W. 123 Kurdybacha Ł. 115, 116, 118 Kurpiel M. 6, 74, 78, 93, 95, 110, 111, 115,
119, 121, 122, 123
Lamotte de Vaillers 36, 37
Lehmann M. 58, 117, 118
Lehndorff A. H. 23, 24, 39, 42, 49, 69, 80,
84, 85, 91, 92, 102, 116—123 Leśnodorski E. 121, 122 Lewental F. S. 74 Likurg 50 Linowski A. 103 lAibomirski S. 21 Lucchesini G. 17, 18, 43, 69, 72, 73, 75—78,
81, 116, 118
Łojko F. 11, 18, 116
Łubieński WŁ 9 Łuskina S. 15
Madaliński J. 122
Makulski Fr. 75
Małachowski S. 77
Mazzei F. 88
Mecenas 33
Michalski J. 116
Mikulski T. 6, 94, 115, 121, 123
Mitzler de Kolof W. 61
Monteskiusz 66, 88, 90, 121
Morand du Ponquet 80 Moszyński A. 57, 118
Naruszewicz A. S. 31, 70, 105, 117, 121 Niemcewicz J. 81, 82, 84, 85, 86, 92, 93,
120, 121, 122
Noot Ch. N. van der 81, 120 Nowak-Dłużewski J., zob. Dlużewski-
Nowak J.
Obertyński Z. 107, 123 Olędzki J. 115, 117 Ostrowski A. K. 24 Ożarowski P. 102
Parolski O. (?) 76
Paweł św. 106
Piattoli S. 87, 88
Pius VI 18, 52, 105, 106, 108
Plechanow J. 36, 37, 117
Pliniusz 33
Podewils H. 118
Podoski G. 46
Poi W. 115
Poniatowski J. 91
Poniatowski S. 18, 26, 116, 117
Poniński A. 27, 32
Potoccy 9
Potocki F. S. 10
Potocki I. 87
Potocki St. Szcz. 26
Preuss I. D. F. 118
Rabelais F. 80
Radiszczew A. N. 44
Rousseau J. J. 44
Rzewuski H. 123
Sapiehowie 10 Sapieha K. N. 70, 77 Schniir-Pepłowski S. 121 Seydlitz F. S. 58 Sienkiewicz H. 107, 115, 123 Sinzendorff F. L. 45 Skórzewska M. 42 Smoleński Wl. 115, 116, 121 Solon 50 Soltyk K. 21, 69
Stackelberg O. M. 21, 69, 100, 119
Stanisław August 6, 9—11, 18, 21, 23, 24, 30—32, 43, 46, 53, 64, 68, 70, 75, 86, 87, 90, 94, 98, 100, 102, 107, 111, 116, 119, 122
Sully M. 33
Szembek K. H. 18, 20, 116
Sniadeccy 109 Swiętopełk 32
Trembecki S. 29—39, 44, 117 Treptau W. 80 Trąbicki A. 103 Turgot A. R. J. 33 Turski F. P. 70, 73
Węgierski K. 10, 27
Wierzbowski T. 118
Wojciechowski K. 78
"Wolter 9, 12, 42, 46, 52, 53, 66, 103, 118
Wybicki J. 11, 12, 18, 21, 116, 117
Zabiełlo J. 102
Zabłocki F. 15, 17, 27, 32, 96, 116
Zacharkiewicz "W. 70, 77, 81, 118
Załęski S. 118
Zaluski J. A. 61
Zamoyski A. 7, 8, 11—13, 15—21
Zimmerraann K. 43, 116, 117, 118
Ziomek J. 20, 29, 116, 117



SPIS ILUSTRACJI



1. Ignacy Krasicki (Z rysunku Daniela Chodowieckiego rytował Antoni Oleszczyński. Ze zbiorów L. Chodźki) ...... 4—45
2. Lidzbark Warmiński, zamek (fot. H. Derczyński) .... 24—25
3. I. Krasicki: „Skowronek". (Rubrycela Krasickiego z r. 1793. Rkps
ZNiO, sygn. 1127/1) ,......... 80—81
4. I. Krasicki: „Myszy". (Rubrycela Krasickiego z r. 1793. Rkps ZNiO,
sygn. 1127/1)........... 80—81
9. I. Krasicki: „Powieść prawdziwa'"'. (Podobizna karty tytułowej). . 104—105


SPIS TREŚCI



Wstęp ."............5
Przełom roku 1780 . . . . . . . . . 9
W warmińskim „utajeniu". . . . . . . . . .21
Krasicki i Fryderyk II ........... 41
Krasicki wobec Sejmu Wielkiego i Konstytucji 3 maja ... . . 68
Okres insurekcji i lata porozbiorowe. . . ./-!'.. . . . 98
Zakończenie . . . . . ... . . . no
Przypisy ............. 115
Spis nazwisk ... . . . . .. . .. . . . 124



WIELKOŚĆ 24X17CM, TWARDA INTROLIGATORSKA OPRAWA /ZACHOWANA ORYGINALNA OKŁADKA/,LICZY 127 STRON.

STAN:OKŁADKA DB,STRONY SĄ POŻÓŁKŁE,NIEWAŻNE PIECZĄTKI,POZA TYM STAN W ŚRODKU DB/DB+ .

WYSYŁKA GRATIS NA TERENIE POLSKI / PRZESYŁKA POLECONA PRIORYTETOWA + KOPERTA BĄBELKOWA ,W PRZYPADKU PRZESYŁKI ZAGRANICZNEJ PROSZĘ O KONTAKT W CELU USTALENIA JEJ KOSZTÓW / .

WYDAWNICTWO OSSOLINEUM WROCŁAW 1953,NAKŁAD 1620 EGZ.

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE