W podręczniku przedstawiono wybrane zagadnienia z historii zasad odpowiedzialności nieletnich za naruszanie przez nich obowiązującego prawa, sądownictwa dla nieletnich oraz reguł, którym podporządkowane jest postępowanie przed tymi sądami. Istotną część podręcznika stanowi analiza prawna przepisów obowiązującej obecnie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich z dnia 26 października 1982 r. oraz omówienie standardów międzynarodowych w zakresie traktowania nieletnich, w stosunku do których prowadzone jest postępowanie. Książka nie ma charakteru wyłącznie teoretycznego, uwzględnia bowiem problemy stosowania przepisów ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich w praktyce na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego. Adresaci:Przeznaczona jest zarówno dla studentów uniwersyteckich wydziałów prawa i aplikantów poszczególnych zawodów prawniczych, jak i przedstawicieli praktyki stosujących przepisy ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, a zwłaszcza sędziów rodzinnych, prokuratorów, policji, kuratorów, a także adwokatów. W drugim wydaniu podręcznika autorka uwzględniła projekt ustawy - Prawo nieletnich przekazany do Ministerstwa Sprawiedliwości w lipcu 2008 r.

Wykaz skrótów
Wstęp
Wstęp do II wydania
Rozdział I
Rys historyczny zasad odpowiedzialności nieletnich oraz postępowania w sprawach nieletnich od starożytności do XIX wieku
1. Przestępczość nieletnich
2. Zasady odpowiedzialności w ujęciu historycznym
2.1. Starożytność - prawo rzymskie i jego tendencje
2.2. Średniowiecze i czasy nowożytne
2.3. Zasady odpowiedzialności nieletnich w dawnym prawie polskim
3. Tworzenie odrębnego, szczególnego sądownictwa dla nieletnich oraz aktów prawnych regulujących postępowanie przed tymi sądami
3.1. Tworzenie sądów dla nieletnich na świecie
3.2. Tworzenie sądów dla nieletnich na ziemiach polskich
Rozdział II
Model postępowania w sprawach nieletnich w Polsce
1. Postępowanie w sprawach nieletnich w systemie polskiego prawa
2. Prace nad przygotowaniem ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich
3. Postępowanie wobec nieletnich podporządkowane przepisom kodeksu postępowania karnego z 1928 r.
3.1. Uwagi wstępne
3.2. Odrębności szczególnego postępowania karnego (rozdział II księgi XI k.p.k. z 1928 r.)
3.3. Przebieg postępowania w sprawach nieletnich na podstawie utrzymanych w mocy przepisów art. 474-495 k.p.k. z 1928 r.
3.3.1. Postępowanie przygotowawcze w sprawach nieletnich
3.3.2. Postępowanie jurysdykcyjne w sprawach nieletnich
3.3.3. Postępowanie wykonawcze według kodeksu postępowania karnego
z 1928 r.
4. Podstawowe założenia ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich
4.1. Uwagi wstępne
4.2. Cel ustawy
4.3. Dyrektywy przewodnie ustawy
4.3.1. Dobro nieletniego
4.3.2. Zasada indywidualizacji
4.4. Podstawowe pojęcia ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich
4.4.1. Nieletni
4.4.2. Czyn karalny
4.4.3. Demoralizacja
4.5. Procedura postępowania w sprawach nieletnich
5. Właściwość sądu orzekającego w sprawach nieletnich
5.1. Właściwość rzeczowa
5.2. Właściwość miejscowa
6. Środki wychowawcze i zwalczania demoralizacji i przestępczości nieletnich, przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich
6.1. Wymierzanie nieletniemu kary w postępowaniu podporządkowanym przepisom ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich
6.2. Orzekanie środków wychowawczych
6.3. Orzekanie zakładu poprawczego
Rozdział III
Czynności Policji dokonywane przed formalnym wszczęciem postępowania w sprawach nieletnich
1. Uwagi wstępne
1.1. Zakres czynności Policji przed formalnym wszczęciem postępowania
1.2. Podstawa prawna czynności Policji
2. Czynności wstępne Policji
3. Czynności Policji w wypadkach niecierpiących zwłoki
3.1. Przesłuchiwanie nieletniego przez Policję
3.2. Przesłuchiwanie świadków przez Policję
3.3. Inne czynności dowodowe Policji
3.4. Ujęcie i zatrzymanie nieletniego w policyjnej izbie dziecka
3.4.1. Ujęcie nieletniego
3.4.2. Zatrzymanie i umieszczenie nieletniego w policyjnej izbie dziecka
Rozdział IV
Przebieg postępowania w sprawach nieletnich
1. Czas trwania postępowania w stosunku do nieletnich
1.1. Uwagi wstępne
1.2. Czas od popełnienia czynu karalnego przez nieletniego (lub stwierdzenie jego demoralizacji) do wszczęcia postępowania przed sądem rodzinnym
1.3. Czas od pierwszej czynności do wszczęcia postępowania wyjaśniającego
1.4. Czas trwania postępowania wyjaśniającego
1.5. Czas trwania postępowania rozpoznawczego
1.6. Zawieszenie postępowania
1.7. Czas trwania postępowania przed sądem rodzinnym
2. Wszczęcie postępowania
3. Postępowanie wyjaśniające (art. 33-43 u.p.n.)
3.1. Zbieranie danych o nieletnim
3.2. Czynności dowodowe sędziego rodzinnego w toku postępowania wyjaśniającego
3.2.1. Wysłuchanie nieletniego
3.2.2. Przesłuchiwanie świadków przez sędziego rodzinnego w toku postępowania wyjaśniającego
3.3. Czynności dokonywane na zlecenie sędziego w toku postępowania wyjaśniającego
3.3.1. Czynności zlecone Policji (art. 37 2 zdanie drugie u.p.n.)
3.3.2. Czynności zlecone kuratorom (art. 37 2 zdanie pierwsze u.p.n.)
4. Strony postępowania wyjaśniającego
4.1. Sytuacja prawna nieletniego jako strony postępowania wyjaśniającego
4.1.1. Realizacja prawa do obrony materialnej w postępowaniu wyjaśniającym
4.1.2. Realizacja prawa do obrony formalnej w postępowaniu wyjaśniającym
4.2. Tymczasowe środki zapobiegawcze stosowane wobec nieletnich w postępowaniu wyjaśniającym
4.3. Rodzice nieletniego (opiekun)
4.4. Prokurator
4.5. Pokrzywdzony
5. Zakończenie postępowania wyjaśniającego
6. Postępowanie rozpoznawcze
6.1. Postępowanie opiekuńczo-wychowawcze (art. 44-47 u.p.n.)
6.2. Postępowanie poprawcze (art. 48-55 u.p.n.)
6.3. Sytuacja procesowa stron postępowania rozpoznawczego
6.3.1. Nieletni
6.3.2. Rodzice nieletniego
6.3.3. Prokurator
6.3.4. Czynności sądu w postępowaniu rozpoznawczym
6.3.5. Zakończenie postępowania rozpoznawczego
7. Postępowanie odwoławcze (art. 58-63 u.p.n.)
7.1. Środki odwoławcze w sprawach nieletnich
7.2. Zaskarżanie orzeczeń wydanych w sprawach nieletnich w praktyce
Rozdział V
Sytuacja prawna nieletniego w świetle obowiązujących w Polsce przepisów i standardów europejskich
1. Uwagi wstępne
1.2. Znaczenie Konstytucji w systemie polskiego prawa
1.3. Reforma prawa w Polsce w 1997 r.
2. Wyznaczniki standardów europejskich w Polsce w zakresie praw człowieka
2.1. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
2.2. Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka
3. Wyznaczniki standardów europejskich w zakresie szczególnej ochrony praw dziecka
3.1. Konwencja o prawach dziecka z 20 listopada 1989 r.
3.2. Reguły Minimalne ONZ (zwane regułami z Beijing)
3.3. Rekomendacje i zalecenia Rady Europy dotyczące reakcji społecznej na przestępczość nieletnich
4. Standardy europejskie a rozwiązania w prawie polskim
4.1. Wiek (definicje pojęć "dziecko" i "nieletni")
4.1.1. Reguły Minimalne ONZ
4.1.2. Konwencja o prawach dziecka
4.1.3. Kodeks karny z 1997 r.
4.1.4. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich
5. Podstawowe prawa nieletniego w świetle standardów europejskich oraz ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich
5.1. Wprowadzenie
5.2. Rozwiązania przyjęte w polskiej ustawie a standardy europejskie
5.3. Zasady wynikające ze standardów europejskich, których nie uwzględniono w przepisach polskiej ustawy
5.3.1. Prawo do rzetelnego procesu
5.3.2. Prawo do humanitarnego i godnego traktowania w czasie pozbawienia wolności
5.3.3. Prawo do poszanowania godności w toku postępowania
5.3.4. Zasada domniemania niewinności
5.3.5. Prawo do informacji o zarzutach w sprawie
5.3.6. Prawo do bezpłatnego tłumacza
5.3.7. Rozpoznanie sprawy w rozsądnym terminie
5.4. Zasady i gwarancje wynikające ze standardów europejskich uwzględnione w przepisach polskiej ustawy
5.4.1. Zasada prawa do wolności
5.4.2. Zasada prawa do obrony
5.4.3. Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego
5.4.4. Prawo do zaskarżania wyroku
5.4.5. Ustanowienie odrębnych organów odnoszących się do dzieci, odrębnych praw i procedur
5.4.6. Zasady kierowania się dobrem dziecka oraz indywidualizacji w toku postępowania
5.4.7. Różnorodność środków orzekanych wobec dzieci
Rozdział VI
Ocena przepisów ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich de lege lata i projektowane zmiany de lege ferenda
1. Stosowanie przepisów ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich de lege lata
2. Projektowane zmiany postępowania w sprawach nieletnich
2.2.1. Projekt z 2005 r.
2.2.2. Projekt z 2007 r.
2.2.3. Projekt z 2008 r.
Bibliografia