Antoni Mironowicz

Podlaskie ośrodki i organizacje prawosławne w XVI i XVII wieku


Stron: 304
Format: 163 x 236



Wprowadzenie:

Położenie Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej po 1596 roku uległo zasadniczej zmianie. Postanowienia synodu brzeskiego, usankcjonowane dekretem królewskim, de jurę zdelegalizowali „Cerkiew grecką”. Jedynym oficjalnym wyznaniem do 1632 roku wśród Rusinów był Kościół greckokatolicki. W ciągu XVII wieku nastąpił więc upadek hierarchii prawosławnej, jej reaktywowanie (1620 r. nieoficjalnie, 1632 r. - oficjalnie) i ponowne przejście wszystkich biskupów pod obediencję Watykanu. W każdym z tych okresów funkcjonowały parafie prawosławne. Ich działalność i rola w życiu Cerkwi posiada liczne opracowania o charakterze ogólnym. Rozprawy były oparte na dobrze udokumentowanych wybranych ośrodkach np. Wilnie. Marginalnie traktowano w nich dzieje ośrodków i organizacji prawosławnych na określonym terytorium, gdzie funkcjonowanie ich było zależne nie tylko od aktualnej polityki wyznaniowej króla, lecz też od wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Zadaniem niniejszego opracowania jest przedstawienie zmian, które zaszły wśród podlaskich ośrodków i organizacji prawosławnych od połowy XVI do końca XVII wieku. Omówiona więc została struktura organizacyjna „Kościoła greckiego” na Podlasiu przed 1596 rokiem, jego uposażenie i charakterystyka ośrodków kulturalno-religijnych, a następnie przedstawiona działalność tych ośrodków i organizacji w następnym stuleciu. Podlaskie ośrodki prawosławne posiadały pewną specyfikę w stosunku do pozostałych ziem ruskich Rzeczypospolitej. Tutaj bowiem, zwłaszcza w miastach o zróżnicowanej strukturze wyznaniowej i posiadających prawa magdeburskie, najwcześniej powstawały organizacje religijno-zawodowe. będące wyrazem wzrostu świadomości religijnej jego mieszkańców. W ośrodkach tych, położonych na styku różnych prądów religijnych i kulturowych, bardziej aniżeli gdzie indziej uwidaczniał się wpływ elementu świeckiego na charakter wyznaniowy cerkwi, ustrój wewnętrzny i organizację życia na terenie parafii i protopopii. jej uposażenia oraz działalności charytatywnej i oświatowej. Poprzez analizę poszczególnych ośrodków i organizacji można przedstawić różnice wpływu mieszczańskiego i szlacheckiego patronatu na organizację życia monasterów i cerkwi. Demokratyczny charakter zarządzania parafiami prawosławnymi w XVII wieku w ośrodkach miejskich nie wynikał li tylko z ustroju Kościoła, lecz z warunków w jakich on musiał funkcjonować. Dotychczasowe ukazanie roli społeczności świeckiej wpływającej na wszystkie instancje cerkiewne ograniczane było do rozpatrywania prawa ,,patronatu i ktitorstwa”. Sprecyzowanie jej znaczenia w życiu Kościoła prawosławnego w skali parafii czy protopopii ukazuje nam inne formy wzajemnych relacji między duchownymi a ludnością świecką tego samego wyznania….


Spis treści:

WPROWADZENIE
I. UNIA BRZESKA W ŚWIETLE HISTORIOGRAFII
1. Uwagi o stanie badań
2. Spór o unię brzeską w literaturze historycznej
3. Ośrodki i organizacje prawosławne w świetle historiografii
II. STAN KOŚCIOŁA PRAWOSŁAWNEGO NA PODLASIU W II POŁOWIE XVI w .
1. Organizacja Kościoła prawosławnego na Podlasiu przed 1596 r.
2. Duchowieństwo i jego uposażenie
3. Podlaskie ośrodki religijno-kulturalne Cerkwi prawosławnej w II poł. XVI wieku
III. SPOŁECZNOŚĆ PRAWOSŁAWNA PODLASIA WOBEC UNII KOŚCIELNEJ
1. Przedstawiciele podlascy świeckiej i duchownej społeczności prawosławnej na synodzie brzeskim w 1596 r
2. Walka Hilariona Masalskiego o charakter wyznaniowy monasteru supraskiego
IV. ZMIANY W POŁOŻENIU KOŚCIOŁA PRAWOSŁAWNEGO PO UNII BRZESKIEJ DO KOŃCA XVII WIEKU
V. PODLASKIE OŚRODKI I ORGANIZACJE PRAWOSŁAWNE W XVII WIEKU
1. Ośrodki i organizacje prawosławne na terenie Bielska w XVII wieku
1.1. Bractwo „Bohojawlenija Hospodnia”
l .2. Monaster św. Mikołaja
1.3. Bractwo św. Mikołaja
2. Drohickie centrum religijne kościoła prawosławnego w XVII wieku
2.1. Monaster i bractwo Przemienienia Pańskiego
2.2. Bractwo św. Mikołaja
2.3. Monaster św. Trójcy
3. Pozostałe podlaskie ośrodki i organizacje prawosławne w XVII wieku
3.1. Monaster św. Onufrego w Jabłecznej
3.2. Monaster Zaśnięcia NMP w Zabłudowiu
3.3. Monaster Wniebowstąpienia Pańskiego w Puszczy Narewskiej
3.4. Bractwo św. Mikołaja w Kleszczelach
3.5. Prawosławne parafie Mielnika
VI. KOŚCIÓŁ PRAWOSŁAWNY NA PODLASIU W XVII WIEKU.
UWAGI KOŃCOWE
Aneks 1. Wykaz podlaskich parafii prawosławnych przed 1596 rokiem
Aneks 2. Przynależność własnościowa i diecezjalna parafii podlaskich przed unią brzeską
Aneks 3. Uposażenie, ilość duchownych i obiektów sakralnych w parafiach podlaskich przed 1596 rokiem
Aneks 4. Przywilej Hipacego Pocieja dla bractwa Bohojawleńskiego w Bielsku
Bibliografia
Wykaz skrótów
Mapa