PODLASKIE OŚRODKI I ORGANIZACJE PRAWOSŁAWNE W XVI I XVII WIEKU

ANTONI MIRONOWICZ

STRON 304

FORMAT 163 x 236

WPROWADZENIE Położenie Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej po 1596 roku uległo zasadniczej zmianie. Postanowienia synodu brzeskiego, usankcjonowane dekretem królewskim, de jurę zdelegalizowali „Cerkiew grecką”. Jedynym oficjalnym wyznaniem do 1632 roku wśród Rusinów był Kościół greckokatolicki. W ciągu XVII wieku nastąpił więc upadek hierarchii prawosławnej, jej reaktywowanie (1620 r. nieoficjalnie, 1632 r. - oficjalnie) i ponowne przejście wszystkich biskupów pod obediencję Watykanu. W każdym z tych okresów funkcjonowały parafie prawosławne. Ich działalność i rola w życiu Cerkwi posiada liczne opracowania o charakterze ogólnym. Rozprawy były oparte na dobrze udokumentowanych wybranych ośrodkach np. Wilnie. Marginalnie traktowano w nich dzieje ośrodków i organizacji prawosławnych na określonym terytorium, gdzie funkcjonowanie ich było zależne nie tylko od aktualnej polityki wyznaniowej króla, lecz też od wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Zadaniem niniejszego opracowania jest przedstawienie zmian, które zaszły wśród podlaskich ośrodków i organizacji prawosławnych od połowy XVI do końca XVII wieku. Omówiona więc została struktura organizacyjna „Kościoła greckiego” na Podlasiu przed 1596 rokiem, jego uposażenie i charakterystyka ośrodków kulturalno-religijnych, a następnie przedstawiona działalność tych ośrodków i organizacji w następnym stuleciu. Podlaskie ośrodki prawosławne posiadały pewną specyfikę w stosunku do pozostałych ziem ruskich Rzeczypospolitej. Tutaj bowiem, zwłaszcza w miastach o zróżnicowanej strukturze wyznaniowej i posiadających prawa magdeburskie, najwcześniej powstawały organizacje religijno-zawodowe. będące wyrazem wzrostu świadomości religijnej jego mieszkańców. W ośrodkach tych, położonych na styku różnych prądów religijnych i kulturowych, bardziej aniżeli gdzie indziej uwidaczniał się wpływ elementu świeckiego na charakter wyznaniowy cerkwi, ustrój wewnętrzny i organizację życia na terenie parafii i protopopii. jej uposażenia oraz działalności charytatywnej i oświatowej. Poprzez analizę poszczególnych ośrodków i organizacji można przedstawić różnice wpływu mieszczańskiego i szlacheckiego patronatu na organizację życia monasterów i cerkwi. Demokratyczny charakter zarządzania parafiami prawosławnymi w XVII wieku w ośrodkach miejskich nie wynikał li tylko z ustroju Kościoła, lecz z warunków w jakich on musiał funkcjonować. Dotychczasowe ukazanie roli społeczności świeckiej wpływającej na wszystkie instancje cerkiewne ograniczane było do rozpatrywania prawa ,,patronatu i ktitorstwa”. Sprecyzowanie jej znaczenia w życiu Kościoła prawosławnego w skali parafii czy protopopii ukazuje nam inne formy wzajemnych relacji między duchownymi a ludnością świecką tego samego wyznania….

SPIS TREŚCI

WPROWADZENIE  

I. UNIA BRZESKA W ŚWIETLE HISTORIOGRAFII  

1. Uwagi o stanie badań