 |
| |
Fragment Wstępu:
Szanowni Państwo, Drodzy Czytelnicy!
Oddajemy w Państwa ręce niezwykłą publikację, przedstawiającą dzieje Wrocławia utrwalone w murach jego kamienic, kościołów i innych wspaniałych budowli – zarówno tych zaprojektowanych i wzniesionych przez dawnych mistrzów, jak i współczesnych architektów. Niezwykłość tego dzieła polega również na tym, że oprócz obiektów architektury prezentuje sylwetki ich
twórców, a tak˝e – w obszernych artykułach – rozwój architektury naszego miasta, proces rewitalizacji historycznych kwartałów oraz wizje przyszłości.
Inicjując powstanie Leksykonu architektury Wrocławia, oczekiwaliśmy wyjątkowego dzieła. Efekt przerósł jednak nasze najśmielsze wyobrażenia.
Leksykon – wynik twórczej współpracy ponad stu autorów, pracowników naukowych wrocławskich i zagranicznych uczelni, muzeów oraz archiwów –
mimo naukowego warsztatu został opracowany w przystępny sposób, tak by każdy czytelnik, zarówno ekspert, jak i laik, znalazł w nim interesujące
informacje o tym, co tworzy klimat miasta: o architekturze, ludziach i nieodzownym genius loci. Żadna z dotychczas wydanych książek o historii
i architekturze nie prezentowała pełnego obrazu rozwoju Wrocławia od poczàtków osadnictwa po czasy współczesne – nie jest to po prostu możliwe,
gdyż miasto wciąż się rozwija i budynki, które na początku procesu wydawniczego znajdowały się jeszcze w fazie projektu (przez co nie zostały
ujęte w siatce haseł), w dniu wydania połyskują w słońcu szklanymi elewacjami.
Mimo że trzeba było dokonaç wyboru obiektów reprezentatywnych
dla kolejnych okresów i trendów w architekturze, jestem głęboko przekonany, iż ta zaspokoi głód wiedzy nawet najbardziej wymagających czytelników. Prezentuje bowiem zarówno budowle nieistniejące oraz te, które przetrwały liczne wojny, jak i budynki wzniesione przez przybyłych tu po 1945 roku nowych mieszkańców Wrocławia. Ich potomkowie, młode pokolenia wrocławian, nie mają traumatycznych doświadczeń wojny i przesiedlenia, nie odczuwają już też potrzeby budowania tożsamości lokalnej – od urodzenia
są tu bowiem „u siebie”. To poczucie przejawia się między innymi w ambitnych projektach architektonicznych i twórczej pracy na rzecz ich małej ojczyzny – Wrocławia.
Chciałbym podziękować autorom i redaktorom Leksykonu architektury Wrocławia, a tak˝e inicjatorowi tego ambitnego przedsięwzięcia, wiceprezydentowi Wrocławia Adamowi Grehlowi, oraz pogratulować
znakomitego dzieła. Czytelników zaś chciałbym zachęcić do spacerowania po Wrocławiu z podniesioną głową, i to w sensie dosłownym, gdyż zabiegani w codzienności częściej oglądamy chodniki, niż podziwiamy elewacje modernistycznych kamienic czy strzeliste okna gotyckich kościołów. A bogactwo naszej architektury jest imponujące.
Rafał Dutkiewicz
Od Redakcji:
Oddajemy do rąk Czytelników dzieło ogromne. Leksykon architektury Wrocławia współtworzyło ponad 100 osób. W około 1500 hasłach, którym towarzyszy
ponad 2000 ilustracji archiwalnych oraz współczesnych – zdjęć, planów i rysunków, starano się ukazać 1000-letnią historię miasta zapisaną w kształcie poszczególnych budynków i całych zespołów domów, powstałych zarówno w minionych stuleciach, jak i w ostatnich latach; przedstawiono także postaci ich twórców – architektów, inżynierów, artystów oraz inwestorów.
Wrocław, a szczególnie jego architektura, są chyba jednym z najlepiej opisanych zjawisk historycznych i artystycznych w centralnej Europie. Znaczny postęp badań, których rezultaty publikowano jedynie w czasopismach fachowych, skłonił pomysłodawców Leksykonu do udostępnienia ich szerokiemu
gronu Czytelników. Z tego też powodu Leksykon można traktować jako opracowanie stanowiące podsumowanie obecnego stanu wiedzy w dziedzinie
historii architektury i urbanistyki miasta.
Leksykon architektury Wrocławia może być również uznany za dzieło niemal całego środowiska wrocławskich badaczy. Autorzy, konsultanci i redaktorzy
naukowi wywodzą się z grona historyków sztuki i architektury, konserwatorów zabytków związanych ze środowiskami wrocławskich wyższych uczelni, archiwów, muzeów i urzędów konserwatorskich.
Wiele haseł pisanych było także przez praktykujących architektów. Do współpracy zaproszono również zagranicznych naukowców. Autorzy
reprezentują wszystkie pokolenia – od przedstawicieli starszego pokolenia, badaczy o ugruntowanej renomie, do tych, którzy dopiero rozpoczynają
swoją drogę naukową.
Prace nad Leksykonem trwały ponad 3 lata. Powołano kilka zespołów redakcyjnych: pierwszy odpowiadał za wybór haseł, drugi – za współpracę
z autorami i redakcję tekstów, trzeci – za redakcję naukową. Jednym z najtrudniejszych zadań było przygotowanie listy haseł. Redakcja zdaje sobie
sprawę, że w niektórych działach zabrakło wielu obiektów. Wybór haseł jest subiektywny, nierealne było bowiem sporządzenie katalogu wszystkich
budynków Wrocławia, szczególnie tych pochodzących z XIX, XX i początku XXI wieku, to znaczy z czasów największego rozwoju miasta.
W Leksykonie architektury Wrocławia nie uwzględniono budowli inżynieryjnych i terenów zieleni, ponieważ planowane jest wydanie kolejnych tomów
poświęconych tym właśnie zagadnieniom. Autorzy Leksykonu przygotowali hasła na podstawie aktualnego stanu budowli i zgodnie ze swoją najlepszą, jednak doprowadzenie tekstów do jednolitego kształtu wymagało wytężonej pracy zespołu redakcyjnego. Starano się, aby każde hasło zawierało informacje dotyczące czasu powstania budynku, jego autora, a także podstawową charakterystykę obiektu, jednak ogromna różnorodność tematów nie pozwoliła na wypracowanie powtarzalnej formy opisu.
Jesteśmy świadomi, że przy tak obszernej i szczegółowej publikacji nie można było uniknąć błędów i usterek. Będziemy więc wdzięczni wnikliwym
Czytelnikom za wszelkie uwagi, które pomogą w doskonaleniu następnych edycji.
Do sprawnego korzystania z Leksykonu niezbędne jest poznanie jego struktury, nowatorskiej w porównaniu z wcześniejszymi publikacjami o Wrocławiu. Leksykon podzielono na kilka częci. Pierwsza zawiera obszerne artykuły, ukazujące rozwój miasta od Średniowiecza po czasy współczesne. Kolejne cztery – odzwierciedlające topograficzny podział miasta na Stare Miasto, wyspy, Wrocław lewobrzeżny i Wrocław prawobrzeżny – zawierają opisy
obiektów według ulic, które uszeregowano alfabetycznie.
Budynki istniejące otrzymały dzisiejsze numery adresowe, niezachowane zaś znalazły się w miejscu odpowiadającym ich dawnemu
położeniu. Znalezienie właściwego obiektu ułatwia towarzyszący publikacji plan miasta z zaznaczonymi budynkami. Kolejną część Leksykonu tworzą biogramy
osób związanych z architekturą i urbanistyką Wrocławia. Zawierają one podstawowe dane dotyczàce życia zawodowego oraz spis realizacji
we Wrocławiu i poza nim. Wybrano twórców, których działalność wywarła znaczący wpływ na architektoniczny kształt miasta; przy realizacjach
podano adres i rok budowy. Jeśli w Leksykonie znajduje się hasło dotyczące wymienionego budynku lub zespołu obiektów, to odsyłacz kieruje
do szczegółowego opisu. Jeśli w biogramie brak pełnych danych, to znaczy, że autorzy nie byli w stanie ustalić dziś tych informacji. Już bowiem podczas przygotowywania spisu nazwisk okazało się, że przy obecnym stanie badań nie mamy wystarczających informacji na temat wielu, niewątpliwie wanych, wrocławskich architektów i budowniczych.
Ostatnia część Leksykonu zawiera słowniczek podstawowych terminów architektonicznych oraz słownik nazw niemieckich instytucji i nazw geograficznych, a także indeks nazwisk, indeksy obiektów oraz wybór literatury przedmiotu. Wszystkie eseje oraz hasła rzeczowe otrzymały numery
– eseje oznaczono cyframi rzymskimi, hasła rzeczowe – arabskimi. Leksykon zawiera 3 rodzaje odsyłaczy: strzałka z numerem w nawiasie kwadratowym
[ nr] zwraca uwagę na ważne w danym miejscu odniesienie do innego hasła lub eseju; strzałka przy nazwisku ( nazwisko) – odsyła czytelnika do właściwego biogramu; duża litera w nawiasie kwadratowym [A] odnosi się do planu
zamieszczonego obok hasła i wskazuje miejsce usytuowania omawianego budynku.
Mamy nadzieję, że Leksykon spełni oczekiwania Czytelników zainteresowanych historią architektury Wrocławia – od specjalistów, którzy zajmują się architekturą i i jej rozwojem w swoich pracach naukowych, po miłośników Wrocławia, dla których będzie on fascynującą lekturą.
Podziękowania
Wydawcy i zespół redakcyjny składają serdeczne podziękowania osobom i instytucjom, bez których aktywnego wsparcia powstanie Leksykonu architektury
Wrocławia nie byłoby możliwe.
Dziękujemy Prezydentowi Wrocławia Rafałowi Dutkiewiczowi oraz Radzie Miejskiej Wrocławia, którzy pomysł publikacji uznali za ważny i przyjęli z życzliwą aprobatą. Wyrazy wdzięczności składamy w szczególności wiceprezydentowi Wrocławia Adamowi Grehlowi oraz dyrektorowi Departamentu Architektury i Rozwoju UMW Jackowi Barskiemu, a także dyrektorowi i pracownikom Wydziału
Architektury i Budownictwa UMW, dyrektorowi i pracownikom Biura Rozwoju Wrocławia UMW, dyrektorowi i pracownikom Biura Miejskiego Konserwatora
Zabytków UMW oraz dyrektorowi i pracownikom Biura Promocji Miasta UMW.
Publikacja w obecnym kształcie nie mogłaby powstać bez pomocy i życzliwości dyrektora i pracowników Muzeum Architektury we Wrocławiu oraz Archiwum Budowlanego Miasta Wrocławia, pracowników Archiwum Urzędu Miejskiego Wrocławia, dyrektora i pracowników Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, dyrektora i pracowników Instytutu Herdera w Marburgu, dyrektora i pracowników Instytutu Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki
Wrocławskiej, dyrektora i pracowników Muzeum Narodowego we Wrocławiu oraz Archiwum Państwowego we Wrocławiu, a także wielu innych osób i instytucji, których nie sposób tu wymienić.
Wszystkim serdecznie dziękujemy i liczymy na kolejne wspólne przedsięwzięcia.
Spis treści:
Wykaz skrótów . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Wykaz skrótów nazw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
I. Rozwój przestrzenny i urbanistyczny miasta do połowy XIX wieku Rafał Eysymontt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . l. . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
II. Fortyfikacje Wrocławia Adam Żurek, Maciej Małachowicz. . . . . . . . . . . . . . . 31
III. Średniowieczna architektura sakralna Romuald Kaczmarek. . . . . . . . . . . . .39
IV. Średniowieczne domy mieszkalne Małgorzata Chorowska. . . . . . . . . . . . . .49
V. Renesansowa i barokowa architektura miejska Wojciech Brzezowski. . . . . .55
VI. Barokowa architektura sakralna Jan Wrabec.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
VII. Rozwój urbanistyczny Wrocławia i planowanie w latach 1850–1914 Wanda Kononowicz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
VIII. Gmachy publiczne i architektura sakralna w XIX wieku Agnieszka Zabłocka-Kos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
IX. Kamienice czynszowe w XIX wieku Agnieszka Tomaszewicz . . . . . . . . . . . 85
X. Rozwój urbanistyczny i polityka mieszkaniowa Wrocławia
w okresie Republiki Weimarskiej Wanda Kononowicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93
XI. Architekci wrocławskiej Akademii Sztuki i Rzemiosła Artystycznego Vladimir Slapeta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
XII. Budowle publiczne przed I wojną Światową i w latach 20. XX wieku Jerzy Ilkosz, Beate Störtkuhl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
XIII. Wrocławski modernizm lat 20. XX wieku Jadwiga Urbanik . . . . . . . . . . . 115
IV. Architektura III Rzeszy Janusz L. Dobesz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
XV. Odbudowa miasta po II wojnie Êwiatowej Olgierd Czerner . . . . . . . . . . . 129
XVI. Osiedla po II wojnie Êwiatowej Agata GabiÊ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
XVII. Rewaloryzacja miasta historycznego i zabudowa plombowa Tadeusz Sawa-Borysławski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . l. . . l. . . . . . . . . . . . 139
XVIII. Architektura po roku 1989 Urszula Gołota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
XIX. Fundatorzy i mecenasi wrocΠawskich budowli na przestrzeni wieków Leszek Ziątkowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .153
XX. Programy rewaloryzacji kamienic Zdzisław Żak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
XXI. Wybrane konkursy architektoniczne po roku 1945 Tadeusz Sawa-Borysławski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .177
Katalog obiektów
Stare Miasto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Wyspy: Ostrów Tumski, Wyspa Piaskowa, Wyspa Młyńska, Tamka, Wyspa Słodowa, Wyspa Bielarska, Kępa Mieszczańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
Wrocław lewobrzeżny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
Wrocław prawobrzeżny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 719
Noty biograficzne architektów, budowniczych i artystów . . . . . . . . . . . . . . . .951
Wybór literatury przedmiotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1041
Słowniczek terminów architektonicznych Rafał Eysymontt . . . . . . . . . . . . . . 1051
Lista nazw topograficznych, nazw organizacji i instytucji oraz stanowisk urzędowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1058
Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1066
Wykaz ulic według stron występowania w publikacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1085
Wykaz obiektów wzniesionych przed rokiem 1945 ze wskazaniem na ich dawną funkcję . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1089
Wykaz obiektów ze wskazaniem na ich obecną funkcję . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1093
FILM O LEKSYKONIE
http://www.youtube.com/watch?v=nwLaUo9jPz8
PRASA O LEKSYKONIE
http://www.wroclaw.pl/leksykon_architektury_wroclawia_by_lepiej_poznac_miasto.dhtml
http://wroclove2012.com/artykuly-o-wroclawiu/kultura/cztery-kilogramy-wroclawskiej-architektury/
http://www.ksiazka.net.pl/index.php?id=49&tx_ttnews%5Btt_news%5D=10626&cHash=877e3dc90a
STAN KSIĘGARSKI, IDEALNY
masa 4 kg, 1100 stron
możliwy odbiór we Wrocławiu |
|
|
|
|
|
