O doznanej krzywdzie, szczególnie tej z dzieciństwa i okresu dojrzewania, nie można łatwo zapomnieć. Uproszczone rady dawane osobom skrzywdzonym: "Nie myśl już o tym", "nie wracaj do tego", "zapomnij" są bardzo krótkowzroczne, choć stanowią wyraz życzliwości i pragnienia przyniesienia ludziom ulgi. Często są jednak raczej przeszkodą niż pomocą w dochodzeniu do większej dojrzałości. Jeżeli bowiem doznana krzywda (zwłaszcza głęboka i dotkliwa) nie zostanie uleczona, "przepracowana", "przekroczona", łatwo może stać się źródłem krzywdy innych. Człowiek skrzywdzony, który nie zintegruje doznanego cierpienia, ryzykuje, że sam, w sposób niemal bezwiedny i nieświadomy, stanie się krzywdzicielem. Krzywdy, jakie sobie wzajemnie wyrządzamy w relacjach rodzinnych, sąsiedzkich, przyjacielskich, społecznych, nie wypływają ze złej woli. Ich źródłem jest często nieporadność we wzajemnej komunikacji oraz lęk o siebie. Najczęściej może jednak krzywdzimy się wzajemnie z powodu bólu. Bywa, że cierpienie, szczególnie bardzo dotkliwe "odbiera nam rozum". W takich trudnych chwilach, zadając innym ból, naprawdę nie wiemy, co robimy. Czymże bowiem jest wyrządzanie krzywdy, jeśli nie "przerzucaniem" na bliźniego cierpienia, którego sami nie umiemy i jednocześnie nie chcemy dźwigać? Przerzucanie cierpienia na bliźnich jest jedynie pomnażaniem krzywdy. Cierpienia nie da się przerzucić na innych. Można je jedynie mądrze wycierpieć, szukając pomocy u tych, którzy mogą i chcą nam jej udzielić. Cierpienie, siłą przerzucane na bliźniego, i tak zwykle wraca do krzywdziciela, nieraz ze zdwojoną siłą. W ten sposób tworzy się błędne koło krzywdy i cierpienia. Obserwujemy je często w związkach (np. małżeństwie, w przyjaźni, w relacji dziecko-rodzic), które z samego założenia powinny być relacjami miłości i wzajemnej akceptacji. Większa część tekstów publikowanych w niniejszej książce to referaty wygłoszone podczas dorocznego spotkania ojców duchownych seminariów diecezjalnych i zakonnych, jakie odbyło się latem 1996 roku w Gdańsku. Temat krzywdy i przebaczenia podjęto w tej publikacji zarówno od strony psychologii, teologii, jak i praktyki wychowania seminaryjnego. fragment wstępu ks. Józefa Augustyna SJ