WSTĘP - SPIS TREŚCI - OPIS:

Jest to biografia jednej z czołowych postaci powstania styczniowego oraz emigracji po-stycznktwej. Książka opracowana na podsta¬wie bogatych materiałów źródłowych — za¬równo archiwalnych, jak i drukowanych, znajdujących Się w archiwach krajowych i zagranicznych.



WSTĘP


Generał Józef Hauke-Bosak, niewątpliwie nader interesująca postać zarów¬no z racji jego znacznego wkładu w walkę narodowowyzwoleńczą 1863— 1864 r., jak i następnie wybitnego stanowiska w życiu politycznym emigracji polskiej, nie znalazł przez dziesiątki lat swego biografa, który oświetliłby jego życie i działalność rzetelnie, opierając się na odpowiedniej dokumentacji źród¬łowej — archiwalnej i drukowanej.
Pierwsza euforia wokół zagadkowej osoby generała, wywołana jego zgonem w styczniu 1871 r. w obronie Republiki Francuskiej, przyniosła dziesiątki wspomnień pośmiertnych, krótkich biogramów i przyczynków, które z natury rzeczy były pełne błędów rzeczowych (choćby np. przypisywanie mu pocho¬dzenia węgierskiego lub rosyjskiego, błędne daty urodzenia lub zgonu)1 oraz płytkich lub wręcz dyskwalifikujących go ocen w związku z jego działalnoś¬cią emigracyjną2. Nad źródłami tymi nie warto więc dłużej się zatrzymy¬wać, ale przejść od razu do pierwszej biografii pióra wytrawnego pisarza i działacza powstańczego w 1863 r. Władysława Sabowskiego (Wołody Skiba). Na podstawie notatek adiutanta Haukego z 1863 r., Jarosława Awejdy (zresz¬tą i tak nie w pełni wiarygodnych, o czym piszemy w odpowiednim rozdziale), doniesień prasowych i zapewne relacji osób trzecich, które znały generała, napisał Sabowski książeczkę będącą przewodnikiem po życiu Bosaka na bez mała 60 lat 3. Sabowski usiłował co prawda przez Aleksandra Nowoleckiego (a może i osobiście) nawiązać kontakt z wdową celem udostępnienia mu jakichś papierów, lecz widocznie bez rezultatów, skoro w książeczce tej nie odkrywamy ani jednego dokumentu z przebogatego archiwum generała 4.
Biografia Sabowskiego wyraźnie dzieli się na dwie części: pierwsza, ktira traktuje o życiu i działalności Bosaka aż do chwili upadku powstania (nie

walna oczywiście od błędów), pełna uznania i pochwał dla generała za jego postawę w tych krytycznych latach, za powrót „na ojczyzny łono" i za odda¬nie się narodowej sprawie; druga, emigracyjna, w której już wyraźnie daje się odczuć dezaprobatę względem jego działań i zaangażowania w prace Ogniska Rspublikanckiego oraz Ligi Wolności i Pokoju 5. Sformułowania tam użyte świadczyłyby, że Sabowski odmawiał Haukemu jakichkolwiek zdolności politycznych, a źródeł jego postępowania doszukiwał się, o dziwo, w systemie kształceniowym rosyjskich szkół wojskowych. Uważał go za utopistę, niele-dwie za jakiegoś maniaka, choć np. nie dyskredytował jego prac społecznych, takich jak Listy do Gromady i La Greve. „Rehabilitował" się jednak Hauke udziałem w wojnie 1870—71 r., a śmierć jego na polach pod Dijon wygląda w opinii Sabowskiego na „odkupienie" grzechów z okresu życia emigra¬cyjnego.
Po broszurze Sabowskiego nastąpiła długa cisza. Nie znaczy to, aby po¬stać tego „nowożytnego Leonidasa" poszła całkowicie w zapomnienie, bowiem każdy, kto zajmował się powstaniem 1863 r., musiał zetknąć się z Bosakiem i oczywiście jakoś się do niego ustosunkować. Lecz i tu nie było zgody. Naj¬pierw Mikołaj Berg, a za nim Walery Przyborowski wystawili mu jak naj¬gorsze świadectwo, klasyfikując go jako zupełne zero i to zarówno pod wzglę¬dem wojskowym, jak i politycznym (opinie te podajemy w odpowiednim roz¬dziale niniejszej pracy). Ale już Marian Dubiecki spojrzał inaczej na tę po¬stać i dostrzegł to, czego dwaj poprzedni dostrzec nie chcieli lub nie umieli — niezwykłą szlachetność, prostolinijność, poświęcenie sprawie i oddanie pro¬gramowi powstania, szczególnie w jego społecznych aspektach6. Nieco wy¬idealizowana, ale zapewne bardziej rzetelnie przedstawiona przez Dubieckiego, sylwetka Haukego przetrwała znów dziesiątki lat, wsparta licznymi relacjami pamiętnikarskimi, które zwykle w pochlebnych słowach oddawały te wartości moralne i ideowe, jakie rzeczywiście przedstawiał sobą gen. Bosak (Karol Ka-lita, Kazimierz Zienkiewicz, Władysław Modrzewski).
Dopiero w r. 1924 Kazimierz Gielniewski, zbliżony do rodziny Hauków, uzyskał prawdopodobnie przez syna Maurycego (zm, 1950), dostęp do archi¬wum rodzinnego, lecz nie będąc z zawodu historykiem (prawnik) nie mógł wziąć tej postaci na krytyczny warsztat ani też pokusić się o pełne przed¬stawienie jej życia i działalności7. Ograniczył się, jak wynika z treści jego książeczki, do okresu „repolonizacyjnego" Haukego (nazwa umowna — E. K.), wykorzystując do tego celu listy pisane z Kaukazu do matki i rodziny, i okresu powstańczego, resztę życia przypadającą na emigrację i udział w woj¬nie 1870—71 r. ledwo szkicując. Ale było to już dużo, był to nowy krok na¬przód ku poznaniu tej arcyciekawej i skomplikowanej natury.
Znów jednak po książeczce Gielniewskiego zapadła cisza na długich kilka lat (nie wspominamy tu o licznych, ale krótkich i nic nie wnoszących no¬wego artykułach okolicznościowych), aż dopiero Józef Żmigrodzki w czaso¬piśmie „Niepodległość" z 1933 r. wystąpił z rewelacyjnym, krytycznym stu-

dium biograficznym Haukego, ograniczonym jednak ze względu na profil periodyku tylko do części emigracyjnej, ale przecież właśnie najbardziej za¬niedbanej i nie znanej, wręcz kontrowersyjnej8. Studium to oparł Żmigrodzki na przebogatym, lecz dziś już nie istniejącym materiale dokumentalnym zbio¬rów rapperswilskich. Brakowało mu wiele ogniw, których odnalezienie leża¬ło oia pewno w możliwościach tego historyka, gdyby spenetrował dokładnie zasoby archiwalne Rapperswilu odnoszące się do tej epoki. Jak nam wiadomo praca Żmigrodzkiego w „Niepodległości" miała być tylko sygnałem, zapo¬wiedzią głębszego i bardziej wyczerpującego studium, którego jednak nie zdołał już napisać. Mimo to była ona rewelacją, ukazywała bowiem postać Haukego w zupełnie nowym świetle, jakże odmiennym od opinii Sabowskie-go, Berga czy Przyborowskiego. Przedstawiona tam działalność emigracyjna Bosaka wprowadziła go do czołówki polskich działaczy demokratycznych po 1863 r. jako postępowego i twórczego kontynuatora polskiej myśli społecz¬nej XIX wieku.
Dziś na pracę J. Żmigrodzkiego i innych historyków, którzy wzięli na warsztat emigrację postyczniową (Maria Złotorzycka, Edmund Oppman) opie¬rając się na zbiorach rapperswilskich, powoływać się trzeba nieledwie jak na źródło9. Do dzieł rozświetlających działalność Haukego na emigracji zaliczyć też trzeba monografię Stefana Kieniewicza o Adamie Sapieże oraz prace Ada¬ma Lewaka o Józefie Garibaldim i Józefie Mazzinim 10.
Po drugiej wojnie światowej, mimo zniszczenia archiwum rapperswilskiego, historycy polscy podjęli trud opracowania dziejów polskiej lewicy emigracyj¬nej po 1863 r. Wykorzystując krajowe zasoby archiwalne, przebogate archiwa radzieckie i inne powstały liczne prace, może czasem nie wolne od pewnych uproszczeń, które pozwoliły wyjaśnić wiele zagadnień, a tym samym rzucić nowe światło na emigracyjną działalność Józefa Hatikego. Pojawiły się rów¬nież nowe elementy jego życia i działalności w okresie przed- i popowstanio¬wym. Szczególnie cenne prace wyszły spod pióra Celiny Bobińskiej, Jerzego W. Borejszy, Felicji Romaniukowej i Krystyny Wyczańskiej oraz niektórych historyków radzieckich n.
Autor niniejszej monografii oparł się w jej pierwszej wersji wyłącznie na opracowaniach i drukowanych źródłach, zasoby rękopiśmienne były tak nie¬liczne i tak fragmentaryczne, iż właściwie nie były w stanie wnieść, poza drobnymi szczegółami, nowych elementów do biografii generała. Pierwsza wersja pracy posiadała jednak zbyt dużo niedomówień, niejasności i luk (choć¬by nawet przebieg służby wojskowej w armii rosyjskiej), ale zasób wiedzy o Haukem posunął się znacznie naprzód. Wiele nowego światła rzuciły na tę

postać archiwa Związku Radzieckiego (Centralnyj Gosudarstwiennyj Istori-czeskij Archiw, Centralnyj Gosudarstwiennyj Wojenno-Istoriczeskij Archiw i zbiory rękopiśmienne Biblioteki im. Stefanyka), szczególnie jeśli chodzi
0 okres służby w armii rosyjskiej i początki emigracji (kontakty z ks. Ada¬
mem Sapiehą). Znaczną jednak część tych dokumentów emigracyjnych sta¬
nowią raporty różnych agentów, którzy częstokroć wymyślali lub ubarwiali
otrzymane wiadomości, przypisując m.in. Haukemu udział w rozmaitych kon¬
spiracjach, wysyłali go w dalekie podróże nad Bosfor, a nawet do Lwowa,
które nigdy nie miały miejsca 12.
W 1963 r. autor na podstawie osiągniętych wyników badawczych przedsta¬wił na sesji poświęconej stuleciu powstania styczniowego sylwetkę Haukego
1 jego drogę do szeregów narodowych, które wytrzymały próbę krytyki
w świetle rewelacyjnego archiwum generała znajdującego się w Szwajcarii
w rękach spadkobierców oraz innych osób na terenie tegoż kraju, we Fran¬
cji (Dijon) i w Polsce. Archiwum to w ogromnej swej części znalazło się
w kraju w październiku 1972 r. dzięki staraniom J. W. Borejszy, a w kwiet¬
niu 1973 r. zostało przekazane Bibliotece Narodowej w Warszawie.
Główny zespół akt będący w posiadaniu rodziny generała obejmuje doku¬menty od początku XIX do połowy XX wieku. Większość z nich dotyczy epo¬ki emigracyjnej, w dalszej kolejności idą dokumenty rodzinne z I połowy XIX w., spuścizna powstaniowa itd. Uzupełnieniem tych zbiorów były mate¬riały znajdujące się w rękach innej gałęzi rodu Hauków (pamiętnik Marii Hauke, korespondencja z Władysławem Platerem) oraz rodziny X...13 Nieco dokumentów udostępnił autorowi w Dijon zasłużony działacz polonijny, p. Ben¬iamin Rozenberg, zbieracz pamiątek po generale, opiekun miejsca jego śmier¬ci, autor licznych artykułów o Bosaku. Ze zbiorów Biblioteki Polskiej w Pa¬ryżu autor wykorzystał również archiwum Zjednoczenia Emigracji Polskiej (udostępnione mu jeszcze raz w kraju w odpisach przez C. Bobińską).
W kraju natomiast najbogatszym zasobem archiwaliów dotyczących osoby Haukego dysponuje Biblioteka Jagiellońska (korespondencja ks. Kacpra Kot-kowskiego, luźne noty Haukego itp.), Biblioteka Narodowa w Warszawie oraz Muzeum Wojska Polskiego. Bardzo cenne okazały się również roczne zapiski Marii Hauke i jej męża znajdujące się w posiadaniu wnuczki generała p. Marii Moszczeńskiej. Wykorzystanie tych wszystkich -zespołów akt nie jest niestety pełne (mowa tu o zespołach zagranicznych), ze względu na krótki czas, jaki autor mógł poświęcić na ich zbadanie. Dotyczy to również kilku polskich archiwów prywatnych w Szwajcarii znajdujących się w rękach po¬tomków emigrantów postyczniowych.
Uzupełnieniem archiwaliów była prasa współczesna, tak emigracyjna, jak i krajowa, przydatna nawet okazała się prasa warszawska, gdyż i z niej udato się wyciągnąć pewne wnioski dotyczące .okresu emigracyjnego Haukego. Odrębne miejsce zajmują tu pamiętniki, zarówno te pisane na gorąco, jak i z odległej perspektywy, wszystkie raczej zgodne co do oceny działalności Haukego w 1863—1864 r. (zgodne w znaczeniu pozytywnym), różniące się jedynie w opisie wypadków i zdarzeń tych krwawych lat. Należy tu wymie¬nić przede wszystkim wspomnienia K. Zienkiewicza, W. Modrzewskiego, Na-

poleona Zygmunta Rzewuskiego (Krzywdy), K. Kality (Rębajły) oraz Włady¬sława Zapałowskiego (Płomienia)l4.
Opierając się na tej bazie materiałowej oraz na dotychczasowych osiągnię¬ciach polskiej nauki historycznej, autor wytknął sobie za główne zadanie roz¬wikłanie problemów związanych z okresem służby Haukego w armii rosyj¬skiej i tzw. okresu repolonizacyjnego oraz ukazanie trudnej drogi, jaką miaŁ do przebycia Bosak od służby w gwardii cesarskiej do stanowiska dowódcy II korpusu wojsk narodowych. Była to droga o wiele trudniejsza i bardziej skomplikowana niż ścieżki życiowe Jarosława Dąbrowskiego, Walerego Wrób-lewskiego, Michała Heidenreicha (Kruka) czy Zygmunta Sierakowskiego. Wy¬daje się, że cel ten został w pełni osiągnięty. Drugim zadaniem było wyjaś¬nienie wielu zagadek okresu od chwili otrzymania dymisji z armii rosyjskiej, aż do zjawienia się Haukego na polu walki. I tu również autor musiał prze¬drzeć się przez gąszcz niewiadomych, aby ostatecznie uzyskać jak najbardziej; prawdopodobny obraz ówczesnych wypadków i działań Bosaka i wykazać, że nie pochodzenie arystokratyczne czy związki z rodziną carską powodowały jego odsunięcie od udziału w powstaniu, ale względy natury polityczno-spo-łecznej i drążąca powstanie od wewnątrz walka między białymi i czerwonymi stanowiły tło, na którym rozgrywał się ów dramat odsunięcia Haukego w cień na wiele miesięcy od konkretnej działalności.
Wreszcie trzecim, najważniejszym zadaniem niniejszej pracy było ukazanie działalności Haukego już jako emigranta po kwietniu 1864 r. nie w charakte¬rze osobistości stojącej ponad wszystkimi sporami, ideologiami i programami,. „świętości narodowej", ale jako człowieka z krwi i kości, któremu nie były obce pomyłki życiowe, jak i tendencje przywódcze. Wykazał je dość wyraźnie we wszystkich organizacjach emigracyjnych, w jakich brał udział, a więc w Komitecie Reprezentacyjnym Rządu Narodowego, w Zjednoczeniu Emigra¬cji Polskiej i w Ognisku Republikanckim, gdzie toczył zaciętą walkę z Lud¬wikiem Bulewskim o władztwo... trzydziestu kilku dusz emigracyjnych. Wa¬hania w wyborze organizacj i, która miała służyć j ego celom politycznym i programom społecznym, owo krytykowane przez emigrację przerzucanie się Haukego z obozu do obozu nie miały jednak wpływu na systematyczny roz¬wój jego myśli społecznej i politycznej, która swe apogeum osiągnęła w bro¬szurach Listy do Gromady i La Greve, w rzuconych na papier rozmaitych projektach nowego porządku społecznego. Było w nich zapewne wiele naiw¬ności, np. upatrywanie wszelkiego zła w ustroju monarchicznym czy zawyżo¬nym dniu roboczym, ale było również wiele cennych spostrzeżeń, które zbli¬żały go do socjalizmu naukowego, lecz równocześnie i odstręczały od niego teorią walki klas, walki proletariatu o władzę polityczną.
Śmierć na polu bitwy w styczniu 1871 r. przerwała ten rozwój, trudno więc powiedzieć, jakimi drogami poszedłby on dalej, jaki byłby np. stosunek Hau¬kego do Komuny Paryskiej; czy, uległby zahamowaniu w pewnym punkcie, czy nawet wręcz cofnięciu, a może właśnie rozwinięciu w kierunku socjaliz¬mu naukowego. Wydaje się jednak, że na tym etapie rozwoju myśli społecz-no-połitycznej Haukego sztandarowym punktem jego wszelkich programów była sprawa niepodległości Polski, do której urzeczywistnienia chciał dojść przez rozwiązanie problemu narodowościowego i zagadnień społecznych w duchu samostanowienia i ogólnej zgody, przez pokojowe a nie rewolucyjne rozwiązanie trosk gnębiących ówczesną społeczność europejską, przez za-

sypywanie przeciwieństw, poprzez powiązanie sprawy polskiej z ogólnoeuro¬pejską wojną wyzwoleńczą, przez swoiście pojęty internacjonalizm zakutych w kajdany niewoli przez obcych lub własnych koronowanych władców.
Chciałbym na tym miejscu podziękować przede wszystkim tym osobom, które przez udostępnienie mi nie znanych dotychczas archiwów przyczyniły się do powstania tej pracy, a więc p. Sylwii Darier ze Szwajcarii i p. Marii Moszczeńskiej. Panu prof. Stefanowi Kieniewiczowi i p. prof. Celinie Bobiń-skiej za udostępnienie niektórych materiałów i cenne wskazówki, a prof. Jó¬zefowi Buszce za wnikliwą, konstruktywną i szczerą recenzję niniejszej pracy. Zapewne bez ich pomocy monografia ta miałaby o wiele więcej znaków za¬pytania i nie rozwiązanych problemów, nie osiągnęłaby tej doskonałości, gdyby autor oparł się wyłącznie na krajowych zasobach archiwalnych.
Kraków, w grudniu 1972 r.
ELIGIUSZ KOZŁOWSKI



SPIS TREŚCI


Wstęp 7
Rozdział I. W poszukiwaniu utraconej Ojczyzny 13
R o z d 'z i a ł II. Walka o miejsce pod biało-czerwonym sztandarem ... 38
Rozdział1 III. Teren, siły zbrojne i plany wojskowe Haukego .... 54
R o z- dział IV. Po przejściu granicy; bitwa, pod1 Jeziorkiem i pierwszy rajd
kawaleryjski . 79
Rozdział V. Polityka społeczna i działalność organizacyjna Bosaka . . 101
Rozdział VI. Od Ociesęk do Bodzechowa 116
Rozdział VII. W walce o nową organizację i oblicze ideowe wojska naro¬
dowego 141
Rozd'ział VIII. Tragiczny finał 179
Rozdział IX. Dalsza walka czy emigracja . * 202
Rozdział X. Komitet Reprezentacyjny Rządu Narodowego, czyli wielka
prowokacja 229
Rozdział XI. Maazini — Garibaldi — Hauke; J. Dąbrowski .... 253
Rozdział XII. Rok 1866. Zjednoczenie Emigracji Polskiej 266
Rozdział XIII. Wielkie i małe sprawy emigracji 284
Rozdział XIV. O „Listach do Gromady..." Bosak a kwestia robotnicza
i socjalna (La Greve) . ; 298
R o z d zi a I XV. Ognisko Republikanckie. Bosak — Bulewski — Mazzini . 319
Rozdział XVI. W walce o program Ligi Pokoju i Wolności .... 334
Rozdział XVII. „Straszny Rok". Pod rozkazami Garibaldiego — 1 Bry¬
gada Armii Wogezów 354
Rozdział XVIII. Zmagania o Dijon (październik i grudzień 1870) . . . 376
Rozdział XIX. Trzecia bitwa o Dijon (21—23 11871). Śmierć Bosaka 400
Aneksy 423
Bibliografia 429
Indeks nazwisk i pseudonimów . . . . . . 435
Indeks nazw geograficznych 447
Spis ilustracji ...... 455
Spis szkiców i schematów 457



SPIS SZKICÓW I SCHEMATÓW


1. Realizacja założeń ofensywy październikowej 74
2. Działania 23.X~10.XI.1863 •. 6i
3. Działania 1«,XI—i16.XII.1863 .124
4. Bitwy pod Lubienia i Iłżą 17.1.1864 182
5. Działania styczeń—kwiecień 1864 188
6. Teren działań Armii Wogezów i XIV Korpusu 1870/1871 382
7. Operacje w okresie 2O.X—31.X/:l.XI.1870. I bitwa o Dijon 28—31.X . . 384
8. Działania Armii Wogezów przed ofensywą listopadową na Dijon. II bitwa
o Dijon 25—27.XI.1870. Ofensywa Armii Wogezów 390
9. III bitwa o Dijon 21—23.1.1871 404
10. Genealogia rodziny Hauków 421



SPIS ILUSTRACJI



Medalion z podobizną Józefa Hamke-Bosaka wg projektu T. Lenarłowicza wklejka Gen. Józef Hauke ojciec Józefa Hauke-Bosaka (olej). Ze zbiorów M. Moszeń-
skiej : 15
Karolina Hauke, z dcmu Steinkeller, matka Jćzefa Hauke-Bosaka z córką
Salomeą (olej) *. Ze zbiorów M. Moszczeńskiej 19
Józef Hauke-Bosak w galowym mundurze Korpusu Paziów. Ze zbiorów
M. Moszczeńskiej 21
Józef Hauke-Bosak w mundurze podpułkownika armii roisyjs;kiej. Ze zbiorów
M. Moszczeńskiej 1 27
Maria Elżbieta Hauke, z domu Kaczanowska, żona Józefa Hauke-Bosaka
(fot.). Ze zbiorów M. Moisac żeński ej . 29
Gen. Józef Hauke-Bosak na patrolu w 1863 r. Mai. J. Kossak (1894 akware¬
la). Ze zbiorów M. Moszczeńskiej . 85
Ks. Kacper Kotko wski Itt9
Władysław Zapałowski 113
Karol Kalita , 127
Zygmunt Chmieleński 137
Romuald Traugutt 147
Ludwik Zwierzdowski 185'
B iłwa pod Opa towem 191
Władysław Daniłowski 241
Maria Elżbieta Hauke, z domu Kaczanowska, żona Józefa Hauke-Bosaka
(portret). Ze zbiorów M. Moszczeńskiej 255
Córki gen. Józefa Hauke-Bosaka: Karolina, Maria, Jadwiga (fot). Ze zbio¬
rów M. Moszczeńskiej 2"57
Jarosław Dąbrowski . - 275
Karta tytułowa Listów do Gromady 299,
Maurycy Józef Hauke, syn gen. Józefa Hauke-Bosaka (fot.). Ze zbiorów
M. Moszczeńskiej 351
Józef Garibaldi 363

Pomnik upamiętniający miejsce śmierci Józefa Hauke-Bosaka pod Dijon
21 I 1871 r 409
Grób Józefa Hauke-Bosaka, żony Marii i syna Maurycego Józefa w Carouge
(Genewa) 415
Tablica z napisem polskim na grobie Józefa Hauke-Bosaka w Carouge
(Genewa) 417
Tablica z 'napisem francuskim na grobie Józefa Hauke-Bosaka w Carouge
(Genewa) 419
Słynna szabla kaukaska 'gen. Józefa Hauke-Bosaka 420

INDEKS NAZWISK I PSEUDONIMÓW


Adair (filozof) Akord Cyrjak — Albrecht arcyks austr Aleksander Mikołajewicz w fcs nast
¦ces Aleksander II


Earni Jules Bartkowski Jan Bartoszewicz Kazimierz Barzykowski Stanisław Bastrzykowski Aleksander Battenbergowie


Aleksander ks heski Bazaine Achille
Aleksandrowicz Włodzimierz ; m Bellardi Teodor
Alenicz płk ros Bellegarde II gen ros

Amberny adw genewski Bełdowski obywatel ziemski
Anc Bolesław Bentkowski Władysław —
Angles d' dica franc Bentkowski mjr ros
Arago Emanuel
Ardenne dca franc Bereza dca oddz powst
Armatys Stanisław (?) Berezowski Antoni
Asnyk Adam Berg Mikołaj —
Assjejew por ros
— — —
Aurelle d' de Paladines Louis —
Awejde Jarosław Berg Teodor —
Beust Fryderyk
Beyer gen pruski
B O Bezdzieda kpt powst
Bablon kpt franc Białokur Franciszek
Baerensprung Friedrich Biech [ońsfciJan?]
Baerman podofic pruski Bielafiska Karolina
Baillehache imtendent Armii Woge- Biernawski Aleksander
zów
Bakunin Michał Biesiadecki Jan
— Bismarok von Otto
Bałaszewicz-Potocki Julian A Albert Biundo G
Blairet Louis
Bandrowski Franciszek
Baranowski J Blanc Louis
Barjatynski Aleksander Blanąui Auguste

Bleton ppłk franc
Bniński hr
Bobińska Celina
— Bobrowski Stefan Boczkowski Franciszek Bogdan vel Bogdanów Paweł
—
Bogusławski Antoni
Bogusz (Alfred Zdzisław?) ofie powst
Bolesławita zob Kraszewski Józef Ignacy
Bonnet płk franc Bool von W G
Bordone Philippe — — Borejsza Ignacy
Borejsza Jerzy W Borkowski Dunin Leszek Borzyslawski Karol Bourbaki Charles —
— Bourdon dr med Bourras pik franc Bousquet ipłk franc Bowiniot vel Bonlot Elżbieta M Bowiniot vel Boniot Maria M Branicki Ksawery Brauer Albert Braun H Braun Józef
Brazewicz Karol Bressolles gen franc Brochocki-Dienheim Aleksander

Brodowski Józef Bromirski por powst Briihl Alojzy Briihl Hans Moritz Bruhl z domu von Schleyerweber und Friedenau żona Hansa Moritza Bru-hla
Briihl Heinrich Briihl Karol

Bruhlowie
Bruneau pik franc Brzeziński Bronisław — Brzostowski Aleksander
Buchholtz emigrant
Budziszewsiki Franciszek
Budzyński Henryk
Bukowiecka z Konarskich Zofia
Bukowiecki Ludwik
Bulewski Ludwik — — — Buszko Józef Butkiewicz mjr ros
Calemard Callier Edmund
Cambriels Albert —
Canzio Stefano ; Casimur Philippe
Castelar Emilio -Chanzy Antoine Charriere de Godefroy Chenet płk franc
Chiavarini A —
Chłopicki Józef ' Chmieleński Ignacy
Chmieleński Zygmunt - — — — — — — —
Chmurzyński Leon
Chojecki Edmund (Charles Edmond)
Chołoniewski Adam
Chopin Mikołaj
Chwalibóg Mieczysław Cichorski Władysław (Zameczek) Ciszek Jan — Clement-Janin Michel Conza mjr pruski
Costa bar ppłk powst
Coynard Raymond

Cremer Camille
Debschitz gen pruski
Deflandre płk franc
Crevisier pik franc Degenfeld gen pruski
Crousat gen franc Delpech Louis
Cuza Alexandru Ioan ks rum
Ćwiek Zbigniew Denisewicz Andrzej
Ćwierczakiewicz Józef (Card)
Deskur Andrzej
Cybulski W Długosz Stanisław (Łęgowiecki)
Cywiński Ludomir —
Czachowski Dionizy Diuski-Jabłonowski Bolesław
— — Dobiński Gustaw
— — Dobrowolski ppłk ros
Czajkowski Michał (Sadyk Pasza) Dobryszyn mjr ros
Czapska Ludwika (Laura?) Doforzański Józef --
Doliński Piotr vel Dolnicki
Czarnecki por powst Dormoy P — —
Czartoryscy — —
Czartoryski Adam
Czartoryski Władysław Doruchowski Konrad
Douay Abel
Dowbór rozbójnik
Czengery Onufry Drążkiewicz Antoni
— Drewnowski Ignacy
Dubiecki Aleksander
Czernicki K '(Łodzią) Dubiecki Marian
Czernieckj Ludwik
Czernyszewski Mikołaj Dubiez kpt franc
- Czubek Jan Dunajczyk Emeryk
Czudowski mjr powst
Czyński Ignacy zob Radziszewski Dunaltete por ros
Bronisław Dunin Władysław
Dupret gen franc
Dąbrowski Jan Henryk Działyński Jan —
Dąbrowski Jarosław (Łokietek) Dzieduszycki W

— — Eckardt Julius
Edelstein Aleksander
Dąbrowski Józef (J Grabieć) Elżanowski Seweryn
Dąbrowski Konrad Elżbieta II brytyjska
Dąbrowski dca oddz powst Emil zob Tr Emil
Danek Wincenty Eminowicz Władysław

Daniłow płk ros Ernroth płk ros
Danilowski Władysław Esterhazy (Otto) dca powst
—
Darier Sylwia
Dawidowicz mjr powst Fabricius Hans — —
Dębiński-Kaczkowski Eugeniusz — —
Faidherbe Louas

Falkowicz Świetlana Fary demokrata szwajc Filip ks' Edynburga Firganet por powst Fonteneille mer Forster Karol Fransecky gen pruski Frenkiel Daniel Freycinet Charles — Fric Josef V Frossard Charles Fryderyk Karol ks pruski Fryderyk Wilhelm ks Frydrych instruktor powst
Gałęzowski Seweryn
Gambetta Leon —
Garbolewski emigrant
Garcia kpt franc
Garczyński (Patrycy?)
Garibaldi Józef — — — — — — — — — —
Garibaldi Menotti —
Garibaldi Riciotti —
Gaszyński Leonard —
Gaudelette L
Geiden Teodor (Fedor)
Genevois Henri
Gentzen Felkc
Gerber Rafał
Gesket S D
Gielniewski Kazimierz — — '
Gigout Paul
Gilbert agent carski
Giller Agaton — : S

Ginterowie
Glumer gen pruski
Głowacki Bartosz
Godlewski Henryk
Goegg Amand
Goethe Johann W
Golemberski Władysław (Modzelewski)
Gołuchowski Agenor
Gorczakow Michał D
Gorczycki Franciszek —
Gout kpt franc
Grabowski Józef
Grekowicz Józef
Grób (pseud) kpt powst —
Gromejko Bronisław
Gross Piotr
Gruczyński vel Gruszczyński Bronis¬ław '
Gryliński Faustyn
Guttry Aleksander —
'
I
Habich Gustaw — Hammer szef policji lwows Hauck Johann Hauck Marie Francisca żona J F M
Hauck
Hauck Marie Ursula Hauck Willy
Hauck (Hauke) Johann Friedrich Mi-chael — Hauke (Hauok) Chrystian Hauke (Hauck) Józef —
Hauke (Hauck) Ludwik August
Hauke (Hauck) Maria Salomea z domu
'Schweppenhauser Hauke (Hauck) Maurycy Jan —
Hauke Aleksander brat Bosaka
Hauke Aleksander syn Ludwika
— Hauke Amelia Hauke Julia zob Julia ks Battenberg

Hauke Karolina z domu Steinkeller ° v Braunig —
Hauke Ludwika
Huke Ludwika z Watsonów
Hauke Maria Elżbieta (Marianna) z domu Kaczanowska — — —
Hauke Maria
Hauke Salomea siostra Bosaka zam
fcs San Cataldo zob San Cataldo
Salomea
Hauke Władysław L Hauke Zofia z domu Lafontaine
Hauke Zofia żona Aleksandra Hauke

Hauke Zygmunt Hauke Bosak Jadwiga Hauke Bosak Karolina Hauke Bosak Maria Hauke Bosak Maurycy Józef

Haukowie Aleksander i Zofia Haukowie Józef Maria (Bosakowie) Haukowie — Heidel kpt powst
Heidenreich Michał (Kruk) —
Helbig restaurator
Heltman Wiktor
Hercen Aleksander
Hoeffelmeier Ignacy
Holtorp Emil
Horoch Kalikst
Hoszard Franciszek
Hruszelewski (?) mjr powst
Hubert Henryk —
Hugo Victor
Idźkowski dr med powst Ignacy (Ignaś) '(Maciejowsld?) Iskra zob Sokołowski Władysław

Iwaszkiewicz Janusz
Izabela II hiszp
J
J K D Jabłonowska ks Jacoby Johann Jagielski Stanisław —
Janczewski Zdzisław Jankowski Józef
Jankowski Kornel (Zielonka) Janowski Józef Kajetan
- Januszewicz Teofil
Jarmund Stanisław

Jaworowski Romuald J J(aworska) Maria Jefferson Davis Jelowicki Aleksander
Jewdokimow Mikołaj Jeziorański Antoni

Jordan Władysław Jordan Zygmunt
Joselewicz Berek Julia ks Battenfoerg
Junosza zob Kopaczyński-Nowacki
Władysław Jurkiewicz Teofil
K A
Kaczanowska Aleksandra
Kaczanowska Elżbieta z domu Boho-molec
Kaczanowska Maria Elżbieta (Marian¬na) zob Hauke Maria Elżbieta z d Kaczanowska
Kaczanowski Józef
Kaczanowski Mikołaj
Kaczkowski-Dębiński Eugeniusz zob Dębiński-Kaczkowski Eugeniusz

Kalicki Bernard
Kalinka Walerian
Kalita Karol (Rębajło) — — — — — -^ — — —
Kamieński Mikołaj
Kaniowski urzędnik org cyw powst
Kardasiński A
Karlowicz Jan (Biały Janek)
Kasperowski (vel Kasperski) Franci¬szek
Katkow Michał
Kaufman gen ros
Keller gen pruski
Kenig Józef
Kettler gen pruski — —
Khier dostawca broni
Kieniewicz Stefan
Kiliński Jan
Klaczko Julian
Klapka Jerzy
Klewcow mjr ros
Knorr Emil
Koberdowa Irena
Kokoczkin agent ros
Kokosiński Edward
Konarski Szymon
Konarski Szymon
Konstanty Pawłowicz w ks ros
Kopaczyński-Nowacki Władysław (Ju-nsza)
Kopernioki Franciszek
Kopernicki Izydor
Kornely Therese
Korolec Ludwik
Koroniewicz kpt powst
Kościuszko Tadeusz
Kosiński Adam

Kossa dca oddz powst
Kossak Juliusz
Kostołowski Erazm
Kolarski Stefan
Kotkowski Kacper — — — —
Kotzebue agent ros
Kozicki (Lubicz) Stanisław
Koziebrodzki Władysław (J Bolesta)
Kozieł-Poklewski (Koziełło) Jan (Ska¬ła)
Kozlowski Eligiusz — —
Kozłowski Wawrzyniec
Kozubski Michał
Kroseck von mjr pruski
Kraszewski Józef Ignacy (Bolesławita)
Kruk zob Heidenreich Michał
Krukowiecki Aleksander
Kruszewski Ignacy
Kryłow ppłk ros
Krysiński Karol
Krzesimowscy ob ziemscy
Krzymowski prof
Krzywda zob Rzewuski Napoleon Zygmunt
Kucharzewski Jan
Kukieł Marian
Kulczycki Władysław
Kulgaczew płk ros
Kurowska żona A Kurowskiego
Kurowski Apolinary Ś — — —
Kurzyna Jan — — —
Kuza ks rumuński zob Cuza Ale-xandru Yoan
Lafontaine Franz Anton L


Lafontaine Zofia żona Maurycego
Haukego zob Hauke Zofia Lange vel Langie Edward Langiewicz Marian


La Roche-Starkenfels gen pruski Laurans du Nestor Lauszka ppor powst
Lavalette de Jean zob Valette de la
Jean Lavalle pik franc
Ledeuil d'Enąuin J
Ledru Kollin Alexandre
Lehautcourt Pierre (wlaśc nazw Palat
Barthelemy) —
— — Lelewel Joachim Lenartowicz Teofil

Leonard Józef Leopold Hohenzollern Sigmaringen ks

Leuchtenburski ks Levinsky von mjr pruski Lewak Adam Lewandowski Piotr Lewandowski Walenty Lewoniewski emigrant Lewszin D M Lhotse dca franc Liban Józef Libelt Karol Limanowski Bolesław

Lipczyński Ignacy Lisiecki podkpt powst Liwocza zob Zaykowski Karpi Lobbia dca brygady franc Longuet Lotkin (Lewkin Jaków) kozak-powst
Lóhlein Ludwig
Lubański Grzymala Henryk —


Lubomirski Józef
Luiza królowa szwedzka
Ł hr
Lada (Cebulski?) dca powst
Łaskariew pik ros Łękawski K
Łokietek zob Dąbrowski Jarosław Łopacki Andrzej Łossowski Piotr Łoza Stanisław — Łukaszewski Julian Łukaszunas Kazimierz Łuniewski Gabriel
Mackiewicz Antoni
Mac Mahoń Marie
Macniew płk ros
Majchrowski Stefan
Majewski Karol
Majewski agent powst
Maksymilian ces meksykański
Malczewski Stefan
Maliszewski Edward
Marnot mjr ros
Maniukin Zachar
Manteuffel Edwin —
Marchwiński emigrant
Marek dr (fałszywe nazwisko J Ha¬uke Bosaka)
Maria ks heska żona ces Aleksan¬dra II
Mario dca franc
Markowski płk powst
Marks Karol
Matusiewicz dca powst
Mazurkiewicz Wincenty
Mazzini Józef — — —
Meciszewski Filip
Medem bar kpt ros
Medyński Antoni
Mensdorff Pouilly Aleksander
Michalski kpt powst
Michalski emigrant
Michał Mikołajewicz w ks ros
Mickiewicz Adam

li

Mickiewicz Władysław
Middleton Robert
Mierosławski Ludwik —
Mieroszewski hr
Mieszczenska ks U
Mieszko mjr powst
Mikołaj I ces ros —
Mikoszewski Karol
Mikulska Jadwiga
Milicer Naipoleon
Miljutki Dymitr
Milkowski Zygmunt (T T Jeż)
Miniewski Józef
Młynarski Zygmunt
Modrzewski Władysław —
Moltke Helmuth
Montaigue (Montega) dr med powst
Montaud
Morawska Klementyna Morawski Kalikst Morze Tadeusz por powst Mossakowski Anastazy
Mos ze żeńska Maria Mountbattenowie
Mroczkowski Walerian —

Murawjow Michał Musielewicz Tomasz & Mycielski Ludwik
Napoleon III

Napoleon ks Hieronim (Plon-Plon)

Narzymskż Józef Neveux kpt franc
Nie wiar o wicz (Niewiarowski Hiero¬nim?)
Niezaibitowscy ob ziemscy Nilsen pik ros Noskowski W

Nowolecki Aleksander {Kolumna Zy¬gmunt)
Nullo Franciszek
Obermayer W J
Obrąpalski Wojciech
Okajemow kpt ros
Olewiński Władysław
Olshausen (vel Olskaussen) Teodor
Oppman Edmund
Ordęga Józef
Orense Antonio
Otto zob Esterhazy
Ostrowski Juliusz
Outremont hr (fałszywe nazwisko
Bosaka) Ożegalski Kościesza Józef
Padlewski Zygmunt Panazzi kpt franc Papiewski Parczewski (Walenty?) Pasanisi kpt franc P^skiewicz Iwan Pasąua Paszczenko ofic ros
Pawliszczew Mikołaj
— Pawłowicz Edward Pellissier V
Penazzi kpt franc Perrot Ulric Petit M (?) Petrow Aleksandra Pfeifer kpt ros Piaseccy
Piasecka Paulina z Konarskich
Piasecki Bohdan
Pilsjudski Józef
Fioirowski (Seweryn?)
Piotrowski dca oddz powst
Plater Władysław —
Płachetka kpt powst

Płażewski Jerzy Płomień zob Zapałowski Władysław Podhaluzin Mitrofan (Uragan) Pogorzelski Władysław

Pomarański Stefan Popiel Paweł Popławski Aleksander Postawka 'kpt powst Poullet pik franc Prądzyński Ignacy Prendo-wska Jadwiga Prendowski Jan

Proudhon Joseph Pierre Przemyski (Włodzimierz?) por powst

Przeździecki Aleksander Przybórowski Walery
—

Przybylska Wacław — —
Pułaski Kazimierz Puttkammer von ofic pruski
Quinet Edgar
¦Raczyńscy
Radziszewski Bronisław (Czyński
Ignacy)
Rajmund mjr powst Rajski rtm powst Ramlow Saladyn Ramotowska Franciszka Ratajczyk Leonard —



Ra'umberg (agsnt 'carski?) Razin Steńka (pseud Lubańskiego
Grzymały Henryka) Rębajło zob Kalita Karol Regitz podofic pruski Reynier (le Pere) Rhode Gotthold Riedesel Georg Frh zu Eisenach Rodakowski spiskowiec galic

Rodziewicz Klemens
Roguski
Rokita kpt powst
Rokosz
Romaniukowa Felicja
Romocki Józef
Rościszewski Zygmunt
Rosen Matias
Rosenbach Julian
Rostworowski Jan Nalęcz
Roussel ofic powst
Rousset Leonce —
Rozenberg Beniamin
Rozwadowski
Rożałowski Włodzimierz
Różycki Edmund
Rucki vel Rudzki Józef Wl
Riidiger ofic ros
Rudnicki Władysław (Sawa) il ¦ '
Rudowski Jan
Ruprecht Karol
Rutkowski T
Rybicki Stanisław
Rymtowt Czesław
Rząśnicki Ryszard
Rzepecki Jan (vel Michalski)
Rzewuski Napoleon Zygmunt (Krzyw¬da) — ^
Rzyszczewski Leon
Sabowski Władysław (Wołody Skiba) — — — — —'H — — — — —
Samborski Henryk

San Cataldo Mikołaj ks
Stryjeński Aleksander
San Cataldo Salomea ks z domu St Zegg kpt powst
Hauke siostra Bosaka Suchonin płk ros

Sapieha Adam Suchozanet Mikołaj
— — Swiętorzecki Bolesław —
— — — Sz Leszek
Szachowski Stanisław
Sawa zob Rudnicki Władysław Szamejt Maksymilian —
Sawicki Stella Jan (Struś) Szamejt Mieczysław

— Szarża mjr powst
Szczepański T
Schenk Georg Szczęsnowicz Antoni
Schmidt czł LPiW —
Semetkowski 'Stanisław Szebek
Serres de gen franc Szelągowski Adam
Seyfried Alfons Szemiot ofic powst
Szemiot mjr ros
Sierakowski Zygmunt Szenic Stanisław
Simon czł LPiW S Szreder Sandor (Aleksander) ofic
Siwiński Edward powst
Sztenger urzędnik carski
Skala zob Kozieł-Poklewski Jan Szulc Serafin
Skotnicki Antoni Szulman płk ros
Slotwiński Adam
Słupski płk powst T
Służewski Stanisław Taczanowski Edmund
Smclka Franciszek Tainturier kpt franc
Sokołowski Władysław (Iskra) — Taniewski Aleksander (Tetera)
Solbach mjr powst Taube płk ros
Tchórznicki S
Sołtan Adam Lew Tetera zob Taniewski Aleksander
Theyras Gabriel
Sonnemann czł LPiW
Stamirowski Tomasz Thiebault Edmónd
Stanisław (Staś)
Stanisław August Foniatowski Thiers Adolphe
Stary Tichockij mjr ros
Starzeński Leopold Tokarzewicz Józef (Hodi)
Staszic Stanisław
Stawecki Adam Tolkemitt Jan
Tomdzyński Walery
Stedn kpt ros
Steinkeller Piotr Topór zob Zwierzdowski Ludwik
Steinmetz Karl Fr Towiański Andrzej
Stempkowski Adolf Tr vel Fr (Emil) ks :
Strokowski (Karol?) pseud Snopek Traw Ehrenschild (Thilo?)
—
Struś zob Sawicki Stella Jan Traugutt Romuald

— — — —
Trepów Teodor (Fiodor)
Trochu Louis
Truskolaski P
Trussel gen pruski
Tiirr Stefan
Turski rtm powst
Tylman Albin
Tyrpicz por powst
Tyszkiewicz emigrant
Tyszkiewicz por powst
Ulatowski płk powst
Uragan zob Podhaluzin Mitrofan
Uruski Seweryn
Ustimowicz M P
Uszakow Aleksander
Utin Mikołaj
Valette de la Jean (Lavalette de Jean)

Venedey czł LPiW Venzel
Vichard Paul Vichier-Guerre —
— Vigier (Vigeur) de Latour por powst
Vogt Gustaw
Waga Aleksander
Wagner (Feliks?)
Walder K
Walewska Maria
Waligórski Aleksander

Waligórski Franciszek Walter Józef Wartensleben Herman Waszkowski Aleksander Weddel płk pruski Węglowski Dionizy Werder August —
—

Weyrach płk pruski
Widman Karol
Wielhorski Michał
Wielobycki Antoni
Wielopolski Aleksander
Wiera Nikołajewna NN
Wierciński Bertold
Wierzbicki Tomasz
Wierzbiński Stanisław
Wildt Karol
Wilhelm I król pruski
Wilhelm ks Badeński
Williame płk franc
Wiśniewski Kazimierz
Witkiewicz emigrant
Witliński J
Witowski Włodzimierz
Władyczański Teofil (Zaremba)
Władysław III król polski
Własow płk ros
Włodarski Aleksander
Włodzimierz Augustynowicz NN
Wolski Walerian
Wołowski Bronisław
Wołyński Artur
Wotowski Stanisław
Wróblewski Walery

Wyczańska Krystyna Wyrubow Grzegorz (Grigorij) Wysocki B Wysocki Józef ofic powst
Wysocki Józef gen

X
Zabielski Aleksander Zagórski Jan — Zagrjażski ppłk ros Zaleski Józef Bohdan
—
Zalewski W Zamoyscy Zamoyski Andrzej Zamoyski Władysław Zapałowski Władysław (Płomień)
— —

— —
Zaremba zob Władyczański Teofil
Zaremba (Władysław?)
Zarżyeki por powst
Zastrow gen pruski
Zawadzki Franciszek —
Zawadzki par powst Zawisza Artur Zaykowski Karol (Liwocza)
Zdrada Jerzy Zieliński Adam Zieliński Stanisław — —


—
Zieliński ppłk Zielonka kpt ipowst Zienkiewicz Kazimierz
— —
—
Zienkowicz Leon

Zienkowicz Tytus Zinowjew Mikołaj Zitzewitz von ofic pruski Złotorzycka Maria

Zorza (pseud) Zwieriew płk ros Zwierzchowski Aleksander
Zwierzdowski Ludwik (Topór)
— —
Żabickr Antoni Zeligowski Edward Żenezykowski Stanisław Żmigrodzki Józef

—

ŻongoBowicz J W Żuk {Żurkowsfci?) Aleksander Żukowskij Mikołaj Żuliński Kazimierz — Zychliński Ludwik Źychowski Marian


WIELKOŚĆ 24X17 CM,TWARDA OKŁADKA,LICZY 456 STRON,25 ILUSTRACJI,10 SZKICÓW I SCHEMATÓW.

STAN:OKŁADKA BDB -,MAŁE ŚLADY PO TAŚMIE PRZYLEPNEJ NA WYKLEJKACH OKŁADEK,POZA TYM STAN W ŚRODKU BDB.

KOSZT WYSYŁKI WYNOSI 8 ZŁ - PŁATNE PRZELEWEM / KOSZT ZRYCZAŁTOWANY NA TERENIE POLSKI,BEZ WZGLĘDU NA WAGĘ,ROZMIAR I ILOŚĆ KSIĄŻEK - PRZESYŁKA POLECONA PRIORYTETOWA + KOPERTA BĄBELKOWA / / W PRZYPADKU PRZESYŁKI ZAGRANICZNEJ PROSZĘ O KONTAKT W CELU USTALENIA JEJ KOSZTÓW / .

WYDAWNICTWO MON WARSZAWA 1973
NAKŁAD 3336 EGZ.!!!.

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE