Kraków 1981
270 str.+ 18 zdj., wys. 20 cm
stan dobry



SPIS RZECZY
Od Autora............5
Prolog . .............7
CZĘŚĆ I ORZEŁ BIAŁY I CZARNY
Rozdział 1. Służba w wojsku polskim...... 21
Rozdział 2. W szeregach pruskich ........ 30
Rozdział 3. Interludium w Stanach Zjednoczonych . . 46
CZĘŚĆ II
ITURBIDE
Rozdział 1. Meksyk w zaraniu swej niepodległości . . 53
Rozdział 2. Z Veracruz do stolicy . ..... 59
Rozdział 3. W służbie cesarza Meksyku..... 65
Rozdział 4. Kryzys monarchii........ 76
Rozdział 5. Żołnierz i wódz......... 80
Rozdział 6. Więzienie i deportacja....... 88
Rozdział 7. Iturbide w drodze na wygnanie .... 97
Rozdział 8. We Włoszech i w Anglii...... 101
Rozdział 9. Decyzja powrotu......... 106
Rozdział 10. W drodze ku przeznaczeniu..... 113
Rozdział 11. Pięć dni dramatu........ 120
Rozdział 12. Konfrontacja......... 133
Rozdział 13. Pokłosie dramatu........ . 141
Rozdział 14. Interludium: projektowanie kanału między-
oceanicznego......... 146
CZĘSC III SANTA ANNA
Rozdział 1. Powrót ...........155
Rozdział 2. Ekspedycja brygadiera Barradasa . . . . 159
Rozdział 3. Walka o władzę......... 178
Rozdział 4. W cieniu nowego wodza....... 182
Rozdział 5. Polityka i wojsko........ 190
Rozdział 6. Wyprawa na Teksas........ 196
Rozdział 7. Koniec epopei......... 203
Rozdział 8. Ostatnia droga Karola Beneskiego (próba mo­tywacji)........... 214
Bibliografia............. 249
Summary . ............ 258
Resumen.............. 262
Spis ilustracji............. 266
PROLOG
Bohater opisanych tu wydarzeń nie znalazł miejsca w historii Polski, swego kraju rodzinnego. Ani pod nazwiskiem, jakiego używał w drugiej połowie swego życia: Karol Beneski, ani pod nazwiskiem prawdziwym: Karol Benecke. Na szerszą widownię przedostał się do­piero w kraju tak dalekim, jak Meksyk, i to raczej dzięki przypadkowi: bo gdyby nie uczestniczył w tra­gicznej próbie powrotu z wygnania władcy tego kraju, nie pozostałby dziś nawet drobny ślad po fakcie, że przed z górą półtora wiekiem żył tam i działał niejaki Karol Beneski.
Ale Karol Beneski — to także określenie choro­by, która opanowała mię i przez szereg lat zmuszała do żmudnego szperania w rozsypujących się szpargałach, ślęczenia w bibliotekach czterech miast przed stertami książek i gazet, a także uporczywego zastanawiania się, gdzie by dało się coś więcej znaleźć o mym boha­terze.
Bo o Karolu Beneskim nie napisano dotąd żadnego studium: nazwisko jego można, i to z trudnością, od­szukać tylko w krótkich wzmiankach związanych z in­nymi postaciami, przy których on sam nie odgrywał roli głównej, w jakichś raportach, listach, notatkach kronikarskich. Dlatego to, co tu napiszę o Beneskim, będzie rezultatem poszukiwań przedsięwziętych przez detektywa amatora, którego zadaniem było wykryć prawdę, nieraz specjalnie tajoną, o kimś, kto żył w od­ległym kraju przed stu pięćdziesięciu laty.
Zaczęło się od przypadku. Sięgnąłem raz, dziś już
nie wiem po co, do wielkiej encyklopedii amerykań­skiej i natrafiłem w niej na ustęp dotyczący Augusty­na Iturbide, któremu Meksyk, uzyskawszy niepodle­głość, ofiarował w roku 1822 koronę cesarską; po nie­spełna roku cesarza wygnano; powróciwszy nielegalnie, został pojmany i rozstrzelany. Jedna wzmianka w tekś­cie tego ustępu zainteresowała mię: w nielegalnym powrocie byłemu cesarzowi towarzyszył jego przyjaciel „pułkownik polski Karol Beneski". Gdzie się ci pol-scy wygnańcy nie natłukli? I jak się ten Polak znalazł w egzotycznym Meksyku? Jak się stał zausznikiem ce­sarza? I jak się skończyła ta tragiczna przygoda dla niego samego?
Na tym moje rozważania się urwały, ale bakcyl już się we mnie usadowił. Objawił się na nowo, gdy po ja­kimś czasie, w Bibliotece Narodowej w Meksyku, na­trafiłem na książkę o korespondencji Augustyna Itur­bide, gdzie na jednej ze stron, w przypisku, podano kilka danych z życia Beneskiego. I to jakiego życia!... Służba w armiach trzech narodów; porucznik lansje-rów polskich; podpułkownik huzarów pruskich; pułkow­nik kawalerii meksykańskiej. Udział w kampaniach przeciw Francji, Hiszpanii, Anglii i Rosji, za które otrzymał różne odznaczenia; kariera w egzotycznym kraju; za udział w konspiracjach dwa razy wydalony z Meksyku i zagrożony karą śmierci, dwa razy nie­legalnie powrócił; po drugim powrocie, zrehabilitowany za wybitny udział w odparciu inwazji hiszpańskiej, zaj­mował szereg stanowisk w armii, aż, będąc komendan-
tem jednego z okręgów wojskowych, popełnił w r. 1836 samobójstwo.
Te fakty spowodowały, że bakcyl zainstalował się we mnie na dobre, więc zagłębiłem się w literaturę do­tyczącą życia Iturbidego. Zawierała ona opracowania historyczne z XIX wieku (takich autorów, jak Lucan Alaman, Carlos Maria Bustamante, Jose Bravo Ugarte, Francisco Banegas Galvan), jak i prace późniejsze (wśród nich doskonałe dzieło pióra historyka amery­kańskiego Williama Spencera Robertsona). W zrozumie­niu tragedii powrotu eks-cesarza do Meksyku pomogły mi wspomnienia jego siostrzeńca, Josego Ramóna Malo, który mu w tej wyprawie towarzyszył. Aż wreszcie literatura z tamtej epoki naprowadziła mię na ślad pa­miętnika samego Beneskiego. W Meksyku go znaleźć nie mogłem, ale znalazłem w bibliotece nowojorskiej, gdzie nie bez pewnego wzruszenia mogłem się zagłę­bić w treść 41-stronicowej broszury, w której „Charles de Beneski" w kilka miesięcy po opisanych w niej zda­rzeniach skreślił swą Narrative of the Last Moments of the Life oj Don Augustin de Iturbide, ex-Emperor of Mexico (New York 1825).
Wszystko to pozwoliło mi odtworzyć głębię dra­matu byłego monarchy, któremu nie powiódł się zamiar powtórzenia wyprawy Napoleońskiej z Elby, a także tragedię Polaka, który kto wie czy sam przez własną nieostrożność nie przyczynił się do śmierci swego wo­dza i przyjaciela.
Tak, ale to dotyczyło tylko jednego epizodu życia Beneskiego, epizodu bezsprzecznie najistotniejszego, ale nie wystarczającego do ujawnienia jego pełnego życio­rysu. Szukałem więc dalej. W meksykańskim archiwum akt dawnych (Archivo General de la Nación) nie zna­lazłem niczego, ale gdy już z gmachu wychodziłem,
wmieszał się w to przypadek może z dziedziny para-psychologii: na jednym ze stołów leżał jakiś tom, któ-rego nie zdążono jeszcze wstawić na półki; coś mię sku-siło i zajrzałem; był to katalog zbioru rękopisów mek-sykańskich przechowywanych w Bibliotece Uniwersy­tetu Teksas w Austin. Jakież było me podniecenie, gdy pod nazwiskiem „Beneski, Carlos", znalazłem aż dzie­więć pozycji... W jakiś czas potem dostałem z Austin fotokopie, z których dowiedziałem się, że gdy Iturbide znajdował się na wygnaniu we Włoszech i w Anglii, Beneski podążył za nim i opiekował się jego rodziną, a także że gdy Beneskiemu groziła kara śmierci, baron Aleksander von Humboldt prosił prezydenta Rzeczypo­spolitej Meksykańskiej o ułaskawienie go.
Teraz już nic mnie nie mogło uratować od tej cho­roby i każdą wolną chwilę poświęcałem pracy nie tyle historycznej, ile detektywistycznej, tropieniu człowieka, którego przede mną ukrywał upływ jakichś stu pięć­dziesięciu lat.
Chodziło teraz o to, by zbadać losy mego bohatera po jego powtórnym zjawieniu się w Meksyku. W He-merotece Uniwersyteckiej w Meksyku przejrzałem rocz­niki gazet z tych czasów i w jednej z nich, z roku 1829, znalazłem notatkę kronikarską o aresztowaniu kogoś, kto legitymował się fałszywym paszportem francuskim i kto okazał się Beneskim. Dalsze jego dzieje, przedsta­wione w niniejszej pracy, odtworzyłem z rozmaitych źródeł, przede wszystkim z teczki personalnej Karola Beneskiego przechowywanej w Archiwum Minister­stwa Obrony Narodowej, do którego dotarłem po prze­łamaniu dużych trudności i uzyskaniu zezwolenia udzie­lonego przez sekretarza Obrony Narodowej. Tą drogą
zapoznałem się z dokumentami tak dla mej pracy waż­nymi, jak oryginalne podanie Beneskiego o przyjęcie do armii meksykańskiej, zawierające jego życiorys, jak protokoły postępowania karnego przeciw niemu itd. Z tych i innych dokumentów dowiedziałem się o szcze­gółach jego udziału w kampanii przeciw Hiszpanom w roku 1829; o jego powtórnym aresztowaniu, w r. 1833, za działalność antyrządową, o decyzji w sprawie ponownego wydalenia i uwolnieniu go z tych opresji przez ówczesnego prezydenta i naczelnego wodza z wdzięczności za poprzednie uratowanie mu życia. Ze źródeł tych wynika, że Beneski był więziony w Meksy­ku aż cztery razy, a wydalono go z tego kraju nie dwa, lecz trzy razy.
Niestety, nie byłem w stanie znaleźć niczego na te­mat jego śmierci, o której wiadomo tylko z krótkich wzmianek w wydawnictwach z epoki, że było to sa­mobójstwo. Popełnił je Beneski po spotkaniu z naczel­nym wodzem, generałem Santa Anna, który wtedy w sposób niemal zbrodniczy przygotowywał kampanię przeciwko rewolucjonistom w Teksasie i który dopro­wadził do klęski. Okoliczność ta pozwala domyślać się motywów, które mogły skłonić Beneskiego do samo­bójstwa; motywom tym poświęcam ostatni rozdział mej pracy.
Ale kto to był ten Karol Beneski? Niełatwo było mi znaleźć odpowiedź na takie pytanie, bo poszukiwa­nia uprzednie nie dały niczego konkretnego co do( ...)

Słowa kluczowe:

KOSZT WYSYŁKI:

- Niezależnie od ilości kupionych książek koszt wysyłki liczony jest tylko raz i wynosi:

- 7,50 polecony/paczka ekonomiczna

- 9.00 polecony/paczka priorytet

DODATKOWE INFORMACJE O WYSYŁCE I PŁATNOŚCI:

- Wysyłkę realizujemy 2 razy w tygodniu za pośrednictwem Poczty Polskiej

- Książki wysyłamy w bezpiecznych "bąbelkowych" kopertach

- Nie wysyłamy za pobraniem, za granicę, nie ma także możliwości odbioru osobistego

- Forma płatności: płatne z góry (zwykły przelew/Płacę z Allegro)

- W przypadku większej ilości zakupionych książek, prosimy o wpłatę w terminie 10 dni - niestety nie przetrzymujemy zakupionych książek "na później":)

KATALOG: