Arkady 1958
82 str
stan dobry
TREŚĆ
Karczmy w dawnej Polsce str. 3
Karczma jako element krajobrazu
i urbanistyki
str. 18
Architektura karczem str. 24
Uwagi końcowe str. 34
Katalog ważniejszych karczem
i zajazdów zabytkowych
str. 73
Literatura str. 81
KATALOG WAŻNIEJSZYCH KARCZEM I ZAJAZDÓW ZABYTKOWYCH
Katalog ten nie obejmuje oczywiście wszystkich karczem i zajazdów rozsianych na terenie naszego kraju, gdyż nie są one jeszcze zewidencjonowane. Autor zamieścił więc w katalogu obiekty istniejące, które zna z autopsji i które zostały wzmiankowane w tekście lub przedstawione w części ilustra-
cyjnej.
Aniołka, pow. Miechów. D. zajazd. I poi. w. XIX. Murowany, parterowy z nieznacznym, piętrowym ryzalitem od frontu, rozczłonowanym pilastrami i zwieńczonym przyczółkiem. Dach pierwotnie naczółkowy. Wnętrze, przekształcone.
Baligród, pow. Ustrzyki. D. zajazd. Murowany z kamienia i cegły, wzniesiony na rzucie wydłużonego prostokąta, z sienią przejazdową i stanem wzdłuż całego budynku.
Borowe, pow. Grójec — D. karczma. W. XVIII. Murowana, parterowa na rzucie wydłużonego prostokąta, z wgłębionym podcieniem — portykiem kolumnowym na osi. Obecnie w ruinie.
Czacz, pow. Kościan. D. zajazd. Ok. r. 1800 r. Wzniesiony na rzucie litery T ze stanem od tyłu. Na osi frontu piętrowy ryzalit, w którym półkoliście zamknięta arkada. Ryzalit zwieńczony trójkątnie. Dachy naczółkowe (ii. 40).
Czeszewo, pow. Września. D. karczma. W. XVIII. Konstrukcji szachulcowej, otynkowana. Dach łamany z lukaroą aa osi. Wnętrze przekształcone (ii. 44).
Duszniki, pow. Szamotuły. D. poczta. Pocz. w. XIX. Murowana. Od frontu ganek — obecnie weranda, wsparty na czterech obmurowanych kolumnach. Powyżej facjata zwieńczona trójkątnie. Dach naczółkowy. Dawniej istniała Przy poczcie obszerna stajnia i wozownia.
73
■ A klasztorny tzw. N.dolnik. II pot. w. XVIII. Osobno sto-Gostyn. D. «|«J "•« y dachem manBardowym. Obok dawna staj-
r^rZieTytloLgo prostokąta oraz drugi budynek mieszkałny. Wnętrza przekształcone (ił. 42, 43).
Gróiec D poczta. W. XVIII. Murowana. Budynek poc^thalterii parterowy, „sytuowany k.łenicowo, przy nim oddzielone bramami wjazdowymi dwa budynki usytuowane doń prostopadle - pierwotnie stajn.e (.1. 58).
Hoczew pow. Ustrzyki Dolne. D. zajazd. Murowany z kamienia i cegły, wzniesiony na rzucie wydłużonego prostokąta ze stanem i sienią przejazdową wzdłuż całego budynku.
Izdebnik pow. Wadowice. D. poczta. W. XVIII/XIX. Od frontu jedno-, od tylu dwukondygnacjowa. W tylnej elewacji galerie arkadowo-filarowe (ił. 62).
Jaroslawiec pow. Hrubieszów. D. karczma — położona w dobrach Stanisława Staszica. Parterowa z piętrowym portykiem kolumnowym na osi. W przy- ( czólku portyku monogram S. Staszica. Wnętrze przekształcone (ii. 46, 47).
Jeleśnia pow. Żywiec. D. karczma. R. 1774. Drewniana, zrębowa, na rzucie litery T, z diiżą izbą karczemną i obszernym stanem. Obecnie odnawiana i przywracana do pierwotnego stanu — m. in. będzie zrekonstruowany gane wsparty na 2 słupach od frontu (ii. 22, 23, 64;.
Jurgów pow. Nowy Targ. D. karczma. I poi. w. XIX. Murowana. Od frontu wystawka z facjatką wsparta na słupach. Dach czterospadowy (ii. 35).
Kęty pow. Oświęcim. D. poczta Koniec w. XVIII. Murowana, piętrowa z ryzalitem na osi i sienią na przestrzał. Dach mansardowy z naczolkami.
Konopnica pow. Lublin. D. zajazd. Pora. w. XIX. Murowany, parterowy, z ryzalitem piętrowym na osi, wejście we wnęce.
Korezew pow. Sokołów. D. karczma. W. XVm/XlX. Drewniana, otynko-»«. Od f,„n,„ podci)■
•»'■
Kory pow. Bielsko- D. zajazd. R. 1828 (kartusz nad wejściem). Murowany parterowy z piętrowym ryzalitem na osi, w którym sklepiony przedsionek Zachowana stara stolarka klasycyslyczna z okuciami (ii, 51).
Kraśniczyn pow. Krasnystaw. Karczma. W. XVIII/XIX. Drewniana, częściowo obmurowana, bielona. Wzniesiona na rzucie zbliżonym do litery L ze Bta-nem pomieszczonym w skrzydle od tylu. Od frontu podcień wsparty na grubych drewnianych elupach imitujących kolumny. Dach czterospadowy kryty strzechą (ii. 27).
Kroczewo pow. Płońsk. Tzw. Królewska Poczta. W. XVIII. Murowana, parterowa na rzucie wydłużonego prostokąta z dwoma ryzalitami w elewacji tylnej oraz piętrowym ryzalitem na osi elewacji frontowej. W przyziemiu ryzalit otwarty arkadami. Stan zabytku b. zly, grożący zawaleniem się budynku (ii. 61).
Krzywaczka pow. Myślenice. D. karczma zbudowana w 1817 r. przez cieślę Stanisława Miętkę (napis na belce stropowej). Murowana z facjatkami na osiach obu elewacji dłuższych. Od tylu równoległy stan połączony z karczmą murem z bramami przejazdowymi (ii. 49).
Krzywosądz pow. Aleksandrów Kujawski. D. zajazd dworski. Ok. poi. w. XIX. Murowany, neogotycki. Po bokach elewacji frontowej dwa ryzality z dekoracją utworzoną z płytkich wnęk ostrołukowych. Z tyłu za budynkiem równoległy stan (ii. 59).
Lublin. D. karczma przy ul. Łęczyńekiej. Wzniesiona zapewne w pocz. w. XIX, Murowana. Rzut wg schematu typu I z sienią przejazdową na osi i obszernym stanem przybudowanym od tylu (obecnie stan spalony). Część środkowa piętrowa o charakterze ryzalitowym. Dekoracja rustyką (ii. 39).
Łowicz. D. poczta. R. 1829. Spalona w czasie działań wojennycn i odbudowana w r. 1950. Poczthalteria piętrowa z pozornym portykiem jońskim od frontu. Po bokach dwa symetryczne, prostopadłe doń, oddzielone bramami, budynki dawnych stajen.
Łuków. D. poczta. I poi. w. XIX. Murowana, parterowa z trzema ryzalitami uwieńczonymi prostymi attykami
75
M|m„ p0w. Szczytno. D. karczma. Zbudowana w r. 1813 przez braci K kowkU Drewniana, zrębowa, w nowszych czasach odeskowana na pod-owaniu z granitowych głazów. Dwa połączone ze sobą równolegle bu-"1"|i'|°Wap" stanu dwie bramy przejazdowe z zastrzałami. W szczycie stanu ozdobny pazdur. W części mieszkalnej komin butelkowy mieszczący tzw. czarna kuchnię. Dobrze zachowana izba karczemna (ii. 33, 34, 70).
Mełgiew pow. Lublin. Karczma. I pot. w. XIX. Drewniana z dachem krytym strzechą, wspartym na dwóch słupach podcieniowych. Pierwotnie znajdował się przy niej zapewne stan w przedłużeniu podcienia, obecnie budynek jest skrócony (ii. 30).
Mielęcin pow. Kępno. D. karczma dworska. Zbudowana ok. r. 1800. Murowana na rzucie wydłużonego prostokąta z piętrowym, kolumnowym portykiem na osi. Wnętrze przekształcone (ii. 48).
Mińsk Mazowiecki. D. poczta. Pocz. w. XIX. Murowana. Dwa budynki usytuowane do siebie prostopadle. Poczthalteria o skromnych późnoklasycy-stycznych podziałach. Zaakcentowana część środkowa, pierwotnie zwieńczona zapewne przyczółkiem.
Myślenice. Dom zw. Greckim — niewątpliwie dawniej dom zajezdny. Zbudowany pod koniec w. XVII, przebudowany w r. 1818. Na osi facjata i sień sklepiona. Duży komin butelkowy mieszczący pierwotnie kuchnię. Dach łamany z lukamatni.
W okolicy Myślenic, przy drodze do Dobczyc, iBtnialy dwa zajazdy, z których jeden został rozebrany w ostatnich latach, drugi, w Drogini — znacznie przekształcony. Murowane, parterowe o skromnych podziałach ramowych. Stan osobno.
Niedrzewica pow. Bychawa. D. zajazd. Zbudowany ok. poi. w. XIX. Muro-
■ny, na rzucie wydłużonego pro9,okąU Ie gtanem ; przejazdem wzdłuż
i 'B°. bud'rnk°- Wzdłuż stanu trakt pomieszczeń mieszkalnych z sieni,
«tro T W26'C
ronach wejścia podcień wsparty „a boniowanych filarach (ii. 37).
1 "*' T"*- D- zajazd przy ul. Waksmundzkiej. Pocz. w. XIX. Murowany, 76
z gankirm wspartym .ia dwóch kolumna, li. Budynek jednolr.ktowy Obok drewniane zabudowania go-podarczc (,la„), (ii. 57). *' ^
Ostrów pow. Przemyśl. D. zajazd. Poi. w. XIX. Murowany, wzniesion rzucie wydłużonego prostokąta z sienią przejazdową i stallem wzdłuż""^™ budynku. Darń naczółkowy.
Paprotniu pow. Sochaczew. Kuźnia przy zajeździe z I pot. w XIX M wana, usytuowana szczytowo z podcienieni wspartym na 3 parach kolumn Dach naczółkowy.
Pieskowa Skala pow. Olkusz. D. karczma pod zamkiem. Zbudowana w II poł w. XIX. Murowana z podcieniem wspartym na 3 kolumnach zajmującym część elewacji środkowej. Położona malowniczo na stoku wzgórza przy drodze do Olkusza (ii. 71).
Podwilk pow. Nowy Targ. D. karczma, przeniesiona obecnie do Zubrzycy Górnej. Zbudowana w XVIII w. Drewniana, zrębowa, nakryta dachem łamanym z ozdobnie opracowanymi tukarnami (ii. 32).
Pasieka — vide Wola Justowska.
Promna pow. Białobrzegi, dawniej Grójec. D. karczma. Zbudowana w koucu w. XVIII. Murowana, wzniesiona na rzucie wydłużonego prostokąta. Podcień czterokolumnowy zajmuje część elewacji frontowej. Niegdyś istniał analogiczny, symetrycznie umieszczony podcień z drugiej strony skróconego w nowszych czasach budynku, jak widać na fot. nr 411 we „Wsi i Miasteczku" (ii. 36).
Raknlupy pow. Chełm. D. karczma. W. XVIII/XIX. Murowana. Spalona w czasie działań wojennych. W ruinie. Ukształtowanie bryły analogiczne jak karczmy w Lublinie. Od lylu wielki stan nakryty „hangarowym" dachem siodłowym o wypukłych połaciach (ii. 65).
Sarnowa pow. Rawicz. D. karczma miejska. Zbudowana w I poi. w. XIX. Usytuowana szczytowo z podcieniem na 3 słupach. Obok w murze brama wjazdowa na podwórze (ii. 45).
77
Siennica Róiana pow. Krasnystaw. D. zajazd. I poi w. XIX. Murowany — „ typie podwarszawskich zajazdów - vide Stara Miłosna, (ii. 54).
Slaboszów pow. Miechów. D. karczma. Pot. w. XIX. Przy dłuższej elewacji oraz przy jednym z krótszych boków podcień wsparty na boniowanych filarach i arkadach filarowych (ii. 38)
Sławków pow. Olkusz. Karczma. W. XVIII. Drewniana, zrębowa — klasyczne rozwiązanie typu I (ii. 20, 21, 63, 69).
Spytkowice pow. Myślenice, Karczma. II poi. w. XIX. Murowana, parterowa z facjatką. Sień na przestrzał sklepiona kolebkowo z lunetami. W niektórych izbach sklepienia zwierciadlane z lunetami. Ganek i facjata od frontu do-budowane przez arch. R. Mączyńskiego w pocz. w. XX. Stajnia równoległa do karczmy, położona za nią i połączona murem, w którym bramy przejazdowe (ii. 56).
Siara MUofina pow. Warszawa. D. zajazd. Typowy przykład podwarszawskiego zajazdu z ok. r. 1800 złożonego z dwóch budynków (tutaj połączonych narożnikami) usytuowanych równolegle, z tym, że stan położony bliżej drogi (ii. 52).
Stary Sącz. Tzw. Dom na Dołkach. Zbudowany w. XVIII. Murowany, pierwotnie na rzucie litery T z sienią przejazdową i stanem od tylu (obecnie rozebranym). Dach łamany, (ii. 7).
Strzyiewice pow. Bychawa. D. karczma. W. XVIH/XIX. Układ wg schematu Jypu II: od frontu wzdłuż części mieszkalnej podcień wiodący do stanu, "ach naczółkowy. Obecnie w ruinie.
Sucha. Karczma miejska. W. XVIII/XIX. Drewniana, otynkowana. Na osi Po cień zamknięty dwoma skrajnymi występami. Opracowanie .łupów i konstrukcji podcieni, b. „zdobne. Wysoki dach czterospadowy (ii. 24, 25, 63).
Tarczyn pow. Grójec. D. zajazd lub poeta. Pocz. w. XIX. Murowani. Siei
P"e'"'i0V" ">" •»■ Nad wjazdem f.ej.tka. Dach naczółkowy (ii. 60).
78
Tarnów. D. ..jazd. W. XVIII/XIX. Murowany, na raucie wydłużonego prostokąta, nakryty dachem łamanym. Wnętrze przekształcone. Obok drewnian zabytkowy lamue.
Węgrów. D. zajazd w rynku. Ok. poi. w. XIX. Od frontu na osi Facjata, pod którą pierwotny, zamurowany wjazd do sieni.
Wielka Wola pow. Opoczno. D. karczma. W. XVUI/XIX. Drewniana, esc-ściowo obmurowana. Układ zbliżony do wzoru II z podcieniem wspartym na murowanych kolumnach zajmującym część dłuższej elewacji. Wnętrze prz;-ksztalcone (ii. 31).
Wieprz pow. Żywiec. D. zajazd. Po-cz. w. XIX. Murowany, parterowy z faciai-kami na osi obu dłuższych elewacji. Pośrodku sień sklepiona na przestrzał Dach mansardowy. Obok przekształcony stan wzniesiony równolegle do zajazdu, bliżej drogi (ii. 50).
Włóściejewki pow. Śrem. D. zajazd. I poi. w. XIX. Murowany ze szczytami konstrukcji szachulcowej. Budynek mieszkalny i połączony z nim, położony bliżej drogi, stan. Dachy naczółkowe (ii. 55).
Wola Justowska pod Krakowem. D. karczma przeniesiona z Pasieki (pow. Wadowice) do skansenu. Ok. 1800 r. Drewniana, z podcieniem zajmującym całą dłuższą elewację. Słupy podcieniowe profilowane z zastrzałami (ii. 29).
Wygoda. „Dom Zajezdny Wygoda" — typowy przykład podwarszawskiego zajazdu z I poi. w. XIX. Dwa równoległe, niemal stykające się, narożnikami budynki. Zajazdy takie zachowały się w: Szczęsnej, Szczerbówce, Grzędach* Raszynie, Załuskach (ił. 53).
Zachoczewie pow. Ustrzyki Dolne. D. Zajad. I poł. w. XIX. Murowany z kamienia i cegły, wzniesiony na rzucie wydłużonego prostokąta z sienią przejazdową i stanem wzdłuż budynku.
Zawichogt. D. karczma. Zniszczona i gruntownie przekształcona. 0 pierwotnym wyglądzie informuje ił. nr 236 we „W$i i Miasteczku'1. Murowana, poza tym analogiczna jak karczma w Sławkowie. Obecnie zachowany jedynie
79
budynek mieszkalny z sienią przejazdową. Brak dawnego stanu, podcienia i dachu mansardowego, (ii. 17).
Zawoja pow. Sucha. D. karczma. Zbudowana w r. 1836. Data i nazwisko fundatorki Anny Surmak na sosręhie. Od frontu podcień o profilowanych słupach z zastrzałami, W tyłe przy dziedzińcu gospodarczym łmdynek stajni. Obok karczmy brama przejazdowa na dziedziniec (ii 28, 66, 67).
Zubrzyca Górna — vide Podwilk.
Żdżannc pow. Krasn>staw. D. karczma W. XVIII/XIX. Murowana. Na osi nieznaczuy ryzalit ujęty pilastrami i zwieńczony trójkątnym szczytem. Narożniki zaakcentowane boniowaniem (U. 41). |
|
|
|
|
