AUTOREM KSIĄŻKI JEST ADAM BEZWIŃSKI.


SPIS TREŚCI


Uwagi wstępne 5
Rozdział pierwszy. Z biografii Iwana Kiriejewskiego 9
Rozdział drugi. Pierwsze oceny 25
Rozdział trzeci. Krytyk-romantyk 47
Rozdział czwarty. Artykuł Wiek dziewiętnasty 65
Rozdział piąty. Pytania o Rosję 85
Rozdział szósty. W duchu doktryny 106
Rozdział siódmy. Krytyka Zachodu 126
Iwan Kiriejewski — Kritiker und Denker (Wurzeln des rus-
sischen Nationalismus)..... 144
Indeks osób - 145



Uwagi wstępne


P
olski znawca rosyjskiej myśli filozoficznej, politycznej i społecznej Andrzej Walicki w uwagach poprzedzających wydaną dwadzieści lat temu pracę Rosyjska filozofia i myśl społeczna' od Oświecenia do marksizmu napisał:
Rosyjski wiek XIX — okres niesłychanego rozkwitu literatury i kultury rosyjskiej — miał szereg cech, które pozwalają, traktować go jako jedną całość. Było to stulecie, w którym pojawiła się i stworzyła swą tradycję „inteligencja" w specyficznym rosyjskim sensie tego słowa — warstwa ludzi wykształconych i poczuwających się do odpowiedzialności za losy swego kraju, dalekich wprawdzie od jednomyślności, ale spojonych etosem walki o postęp [...]. Centralnym problemem myśli rosyjskiej stała się wówczas sama Rosja. Kim jesteśmy? Skąd i dokąd idziemy? Co przynosimy ludzkości? Co mamy czynić, aby spełnić wyznaczoną nam misję?1
Te postawione już w pierwszej połowie ubiegłego stulecia pytania z jeszcze większym dramatyzmem stają przed dzisiejszą Rosją. Odpowiedzi udziela prawie każdy dzień w życiu naszego niedawnego wschodniego sąsiada. Poszukujemy jej również u nas pytając o Rosję i Rosjan. Podejmujemy próby naukowego i publicystycznego opisu określonych zjawisk. Wspomnę o zor¬ganizowanej we wrześniu 1992 roku w Uniwersytecie Łódzkim konferencji na temat: Nacjonalizm w Europie Środkowo-Wschodniej2. Również w grudniu ubiegłego roku na tematy związane z Rosją, jej kulturą i literaturą mówili uczestnicy konferencji zorganizowanej przez warszawskich rusycystów. Na początku zaś tego, 1993 roku, Fundacja Stefana Batorego ułatwiła polskim elitom politycznym spotkanie z przedstawicielami elit rosyjskich. Tytułowe pytanie brzmiało: „Dokąd zmierza Rosja?" Wspomnę jeszcze trwające już drugi rok w cyklu comiesięcznych spotkań seminarium rosjoznawcze przygotowywane przez Instytut Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w To¬runiu, na którym podejmowane są kwestie dotyczące Rosji.
Wskazane wyżej inicjatywy nie oddają stopnia zainteresowania „problemem rosyjskim", społecznego „zapotrzebowania". Aktualność, ważkość i obecność

spraw Rosji potwierdza nasza prasa codzienna3, wydawnictwa periodyczne, różnego rodzaju i formatu opracowania, literatura wspomnieniowa, paradoku-mentalna itp. Bardziej wnikliwy czytelnik może się przekonać, że poszukiwania i pytania współczesnych elit rosyjskich oraz pytania i odpowiedzi inteligencji rosyjskiej XIX wieku są podobne.
Właśnie Iwan Kiriejewski, którego upodobania literackie oraz poglądy ideowe stały się przedmiotem analizy w niniejszej pracy, należy do tych postaci, których dorobek pisarski kształtował myślenie rosyjskie. W swoich publikac¬jach starał się określić, w jakim kierunku winna zmierzać Rosja. Ten współtwórca doktryny słowianofilskiej został przedstawiony w monografii slawisty amerykańskiego Abbotta Gleasona zatytułowanej European and Muscoyite. Ivan Kireevsky andthe Orgins of SlavophilismA: Walicki w wydanej w 1964 roku pracy W kręgu konserwatywnej utopii jeden rozdział poświęcił Kiriejewskiemu5. Piszący te słowa w trzech artykułach omówił pewne aspekty działalności Kiriejewskiego6.
Z badań rosyjskich (w swojej ojczyźnie myśliciel nie był przedmiotem monograficznego opracowania) wymienić należy pochodzącą z 1899 roku pracę Walerego Laskowskiego o Iwanie i Piotrze Kiriejewskich7. Wydawca pism słowianofila Michaił Gierszenzon w czasopiśmie „Wiestnik Jewropy" zamieścił szkic /. W. Kiriejewskif'. W 1916 roku inne pismo opublikowało niewielki artykuł o zainteresowaniach Kiriejewskiego i Piotra Czaadajewa filozofią Schellinga9. W następnych dziesięcioleciach spuścizna słowianofila nie stała się przedmiotem zainteresowania. Jego nazwisko pojawiało się przy okazji omawiania historii czasopiśmiennictwa i krytyki rosyjskiej. Poważniejszą próbą prezentacji poglądów estetycznych Kiriejewskiego był dopiero rozdział w opub¬likowanej w 1969 roku pracy Jurija Manna Rosyjska estetyka filozoficzna10. Ten sam autor dziesięć lat później poprzedził wstępem, także analizującym poglądy estetyczne, wydanie artykułów Kiriejewskiego11. Stosunkowo

niedawno W. Kotielnikow rozprawką zatytułowaną Literat-filozof wprowadzał nas kolejną edycję prac myśliciela12.
Czytelnik i badacz ma do dyspozycji cztery wydania pism i listów Kiriejewskiego. Pierwsze pełne wydanie ukazało się z inicjatywy i pod redakcją Aleksandra Koszelowa w 1861 roku. Na tom pierwszy składało się 40 listów. W tomie drugim ogłoszono prace Kiriejewskiego. W roku 1911 wymieniany już Gierszenzon także w dwóch tomach wydał pisma myśliciela. Drugie pełne wydanie w niewielkim stopniu różniło się od pierwszego. Uzupełniono w kilku miejscach skreślenia cenzury, dodany został artykuł o poezji Eugeniusza Boratyńskiego. Całość rozmieszczona została w trzech działach. W pierwszym znalazły się prace publicystyczno-pro gram owe. Zostały one poprzedzone Materiałami do biografii I. W. Kiriejewskiego pióra Mikołaja Jełagina. Tom drugi składał się z dwóch działów. Pierwszy obejmował prace krytycznoliterackie z wyróżnieniem artykułów bibliograficznych. Dział następny prezentował próby literackie myśliciela. W dwóch współczesnych wydaniach zrezygnowano z publikacji słabych artystycznie i niedokończonych utworów literackich13. W różnych wyborach zaprezentowano listy myśliciela.
Niniejsza praca jest próbą przedstawienia ewolucji zapatrywań Kiriejew¬skiego na literaturę rosyjską, cywilizację europejską, rozwój życia intelektualnego Rosji, stopień zacofania Rosji, jej przyszłość, chrześcijaństwo prawosławne i rzymskie, znaczenie i wartość pierwiastków narodowych. Do prezentacji tych kwestii wybrałem metodę opisu chronologicznego, która bardziej niż inne pozwala zawęzić pole obserwacji i analizy. Dlatego też marginalnie poruszone zostały kwestie związane choćby ze słowianofilstwem w ogóle. Interesowała mnie głównie myśl i dokonania Kiriejewskiego.
W podtytule pracy {Korzenie rosyjskiego nacjonalizmu) pojawia się pojęcie „nacjonalizm". W naszym odbiorze językowym, także i rosyjskim, słowo to posiada jednoznacznie pejoratywne nacechowanie. Jednak Kiriejewski i pozostali słowianofile (Iwan i Konstanty Aksakowowie, Piotr Kiriejewski, Aleksy Chomiakow, Jurij Samarin), tzw. „słowianofile właściwi", nie znali tego określenia. Dlatego też, poza dwoma wypadkami, nie jest ono używane w pracy. Ale, jak pisze Andrzej Lazari, sytuacja ta
...iametralnie zaczęła się zmieniać na początku lat 60-tych XIX wieku, gdy do koncepcji słowianofilskich coraz wyraźniej zaczął wkraczać nacjonalizm i pan-

stawizm, gdy myśliciele nazywani słowianofilami stawali się rusofilami i bardziej zgodni byli z oficjalną myślą państwową14.

coraz

Te jednak przewartościowania nie dotyczyły już Kiriejewskiego. Również dzisiaj do nauki „słowianofilów właściwych" odwołuje się nacjonalizm rosyjski, często poszukuje korzeni w doktrynie stworzonej przez Kiriejewskiego i Cho-miakowa. A przecież to, co nazywamy słowianofilstwem, było koncepcją
0 charakterze narodowym, romantyczną konserwatywną utopią (A. Walicki).
Według tej koncepcji
...Piotr I rozbił jedność Rosjan na „naród" i „towarzystwo" („obszczestwo"), innymi słowy — oderwał część inteligencji rosyjskiej od „rodzimej gleby" i zaczął ją wychowywać na ideałach cywilizacji zachodnio-europejskiej. W ten sposób część Rosjan utraciła swą narodowość, stała się jak gdyby Francuzami, Niemcami, czy też Anglikami. „Rosyjskim", czyli „narodowym" pozostał przede wszystkim lud (we współczesnym rozumieniu tego słowa) i on przez dwa stulecia był nieomal jedynym wyrazicielem narodowości rosyjskiej, czyli był narodem15.
Powyższe przytoczenie wyjaśnia zakres znaczeniowy pojęć „naród", „naro¬dowy" używanych przy analizie myśli Kiriejewskiego.
Autor chciałby wyrazić swoją wdzięczność profesor Urszuli Wójcickiej
1 profesorowi Andrzejowi Lazariemu za uwagi i wskazówki, które przyczyniły
się do ulepszenia pracy.



Indeks nazwisk


Abamelek A. 53 Aksakow 1. 7 Aksakow K. 7 Aleksander I. 86, 93 Aleksander VII papier 124 Aleksy Michajłowicz 80 Anienkow P. 107 Arbieniewa N. 22 Ariosto 27 Arnauld A. 124 Arnauld R. 124 Arystoteles 115, 122, 140 Azadowski M. 12, 13
Baader F. 20
Bacon F. 136
BalzacH. 113
Barsukow M. 11, 49
Baszylow A. 41
Batiuszkow K. 51, 62
Bazylow L. 10
Benkendorf A, 47, 65—67, 82
Besancon A. 16, 17
Bezwiński A, 6, 32, 34, 41
BielińskiW. 107
Bierdiajew M. 85, 86
Boratyński E. 7, 41, 51, 56, 60, 123
Borg K. F. 59—61
Bowring J. 59
Bójko L. 5
Bruno G. 17
Bulharyn F. 58
Byron G. 27—30, 34, 42, 117
CaryleT. 113 Chodźko A. 42

Chodźko L. 116
Chomiakow A. 7, 8, 11, 15, 18, 23, 27, 38, 40, 54, 60, 67, 85, 86,
94—96, 112,123, 129: ChwostowD. 18, Cousin V. 16, 124 Cymbajew N. 93
Czaadajew P. 6, 20, 30, 31, 50, 54, 65, 74, 75, 82—84, 89—95, 107, 129 Czernyszew M. 61, 65 Czernyszewski M. 107,
Dargomyżska M. 53
DelwigA. 41, 50, 51, 122
DickensK. 117
Disraeli B. 113
Dmitrijew I. 51
Dmitrijew M. 18, 41
Dostojewski F. 127
Dollinger 20
Dymitr Samozwaniec 80
Dziechciaruk Z. 60
Dzierżawin G. 44, 59, 62, 68, 116
FichteJ. G. 11,72, 136 Filaret 22, 23 Filoteusz 78
Fischer-Wollpert R. 111, 124 Fonwizin D. 44 Frizman L. 66
Gagarin I. (o. Józef Ksawery SI) 67
Galicz A. 120
Galileusz 122
Galster B. 86
Gierszenzon M. 6, 7, 9, 67
Gleason A. 6, 126
Glinka F. 121, 123
Goethe J. W. 29, 42, 98, 112, 117 ,
Gogol M. 23, 107, 116, 123, 127
Gomolicki L. 31, 42
Gonczarow I. 72
Gotowcowa A. 53
Góerres J. 11, 20

Gribojedow A. 44, 48, 49, 81 Grzegorz Palama 126 Grzegorz VII papież, 110, 111 Guizot F. 76
Harrington W. J. 100
Hegel G. 18, 19, 109, 110. 117, 120, 137, 140
Heraklit 140
Herbart J. 109, 110
Hercen A. 22, 23, 107
HerderJ. 17
Homer 130
Horacy 115
Hume D. 136
Iliczewski A. 41 Innocenty III papież 111 Innocenty X papież 124 Iwan Groźny 93 Izaak Syryjczyk 126
Jakubowicz Ł. 41
Jan św. ewangelista 100
Jan z Damaszku 126
Janin J. G. 72
Jansen C. 124
Jarociński S. 17
Jazykow M. 49, 51, 59—63, 123
Jeanisch K. 54
JełaginA. 10
Jełagin M. 7
Julian Apostata 48
Kachowski 41
Kamieński Z. 15
Kant I. 11,72, 136
Karamzin M. 19, 36, 37, 39, 44, 59, 75, 86, 116
Karkunow 41
Katarzyna II 74, 75, 80, 86, 93
Kartezjusz 72, 136, 140
Kiriejewski P. 6, 7, 12, 18
Kiriejewski W. 10

Klein 16
Klemens IX papież 124
Kologriwow I. 127
Komarów A. 18
Konstanty w. ks. 127
Kopernik M. 115
Korsak A. (właś. Rimskij-Korsakow A.) 41
Koszelow A. 7, 9—12, 16, 51, 53
Kotielnikow W. 7
Kotlarewski N. 62
Kowalewski M. 6
KoyreA. 16,21
Kozlow I. 41
Kozłowski R. 95
Krainski W. 41
Kriukow A. 41
Krylów I. 44, 68
Krzemieniowa K. 16, 21
Kuleszow I. 53
Kulman J. 52, 54
Kuchelbecker W. 12
Lanselau C. 124 Laskowski W. 6, 21 Lazari A. 7, 8 Leibnitz G. 72, 136 Lemaistre A. 124 Lemaistre de Saci L. 124 Lemke M. 49, 66 Leontiew K. 127 Lermontow M. 72 Lewszyn A. 41 Lichonin M. 41 Lock 136 Ludwik Filip 98
Łomonosow M. 62, 119 Łużny R. 88
Majmin E. 61, 65 Makary o. 23, 126, 127 Maksym Wyznawca 126

Maksymowicz M. 12, 18

Malcew S. 18, 60
Malców I. 12
Malebranchae de N. 140
MannJ. 6, 7,21, 33, 36,48, 58 ] 119
Markiewicz M. 41
Marliński A. 51
Mecherzyński K. 116
MicheletK. 18
Mickiewicz A. 41, 42, 54, 88
Mielgunow M. 12
Mieżakow P. 41
Mikołaj I 65, 66, 87, 95
Moore T. 42
Mucha B. 53
Morawski S. 14, 15
Nadieżdin M. 55, 58, 120
Napoleon Bonaparte 88, 98, 110
Nicolae P. 124
Niemcewicz J. 116
Nowikow M. 36, 37
Novalis F. 15
OdojewskiW. 11, 12, 15—1' ',27, 62, 70, 85, 89
OkenL. 11? 16, 18,20
Olin W. 41
Ozierow W. 57
Oznobiszyn D. 41
Paracelsus 17
Parny E. 27
Pascal B. 124, 140
Paweł św. apostoł, 100
Pawłów M. 12
Perykles 130
Pietrow I. 41
Piotr św. apostoł 100
Piotr I 74, 75, 80, 82, 87, 93, 104, 105, 127
Platon 15, 17, 140
PogodinM. 12, 16, 18,22,8 R 94 106, 130
Polewoj M. 32, 59, 60, 88
Puszkin A. 25—33,36,38,44, 51,53.:


Puszkin W. 41 Poznański J. 42
Radiszczew A. 86 Raicz S. 41
Rastopczyna E. 52, 53 Rożen J. 51 Rożalin M. 12
Saint-Simon C. 53
SakulinP. 11,92
Samarin J. 7
Sand George 117
Schelling F. 6, 10—18, 20, 21, 23, 56, 56, 71—73, 109, 136, 141
Schlegel A. 15
SchlegelF. 15
Schleirmacher F. 19, 20
Schubert 20
Semczuk A. 44, 48
Sijanow 41
Skobcowa E. 95
Słobodnikowa E. 23
Sobolewski S. 12, 18, 26
Sołłogub W. 120
SołowiowW. 100, 127
Somow O. 51
Spinoza 72, 136
Stankiewicz M. 48
Strauss D. 98
Suchanek L. 55, 56
SueE. 113
Symeon Teolog 126
Szachowskoj D. 67
Szczastnyj W. 41
Szczepkin M. 49
Szczerbatow M. 86
Szekspir 42
Szewyriow S. 11, 15, 16, 18, 27, 31, 33, 38, 40, 55, 62, 106, 108, 119, 123
Szirinskij-Szichmatow S. 18
Szot-Sobstel E. 17
Szyszkina O. 120
Sliwowska W. 35

Tylleyrand Ch. M. 98
Tatarkiewicz W. 13
Thiersch 20
Tieck L. 15
Tielemean S. 124
Tiepłowa N. 53
Tiepłowa S. 53
Timaszewa J. 53
Titow W. 12, 15, 34, 38, 60, 62, 92, 94
Tiutczew F. 18, 40
Tołstoj A. K. 127
Tołstoj L. 127
Toporowski M. 93
Triłunnyj (włś. Struiński D.) 41
Trostin 41
Usenko O. 93 Walicka J. 89 WaUcki A. 5, 6, 8—11, 17, 19, 21, 23, 24, 34, 75, 86, 87, 89, 126,
129, 130, 134, 140, 141 Wawiłow D. 93 WeberE. 16 WellańskiD. 17, 120 Wiaziemski P. 51, 87, 123 Wieliczkowskij P. 127
Wieniewitinow D. 12, 15, 18, 25, 27, 28, 31, 38, 40, 41, 43, 54, 61, 62, 65, 87 Wierdieriewskij W. 41 Wiljegorski M. 31 Witkowska A. 13 Włodzimierz św. 132 Wolter 109 Wołkońska Z. 52—54 Wójcicka U. 8 Villemain A. F. 47, 48
Zajcewski E. 40
Zelnikowa H. 97
Zieńkowski W. 99
Zontag A. 51
Zygmunt III 114
Żukowski W. 19, 36—39, 44, 51, 55, 66, 68, 116, 123


WIELKOŚĆ 24X17 CM,MIĘKKA OKŁADKA,LICZY 151 STRON.

STAN :OKŁADKA DB,ŚRODEK DB+/BDB-.

KOSZT WYSYŁKI WYNOSI 8 ZŁ - PŁATNE PRZELEWEM / KOSZT ZRYCZAŁTOWANY NA TERENIE POLSKI,BEZ WZGLĘDU NA WAGĘ,ROZMIAR I ILOŚĆ KSIĄŻEK - PRZESYŁKA POLECONA PRIORYTETOWA + KOPERTA BĄBELKOWA / / W PRZYPADKU PRZESYŁKI ZAGRANICZNEJ PROSZĘ O KONTAKT W CELU USTALENIA JEJ KOSZTÓW / .

WYDAWNICTWO UMK TORUŃ 1993
NAKŁAD 210 EGZ.!!!.

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE