GRATISEM W TEJ AUKCJI JEST KRÓTKI PRZEWODNIK DLA ZWIEDZAJACYCH - "PRZECHADZKA PO KRAKOWIE",KTÓREGO AUTOREM JEST MICHAŁ ROŻEK.PRZEWODNIK LICZY 81 STRON,ILUSTRACJE CZARNOBIAŁE,STAN BDB.


SPIS RZECZY.


Strona
Krótki pogląd na historyę Krakowa 1
Położenie dzisiejsze Krakowa 11—12
Przegląd historycznych budowli krakowskich . . . 12—17
Kościoły i pamiątki w nich się znajdujące .... 18—36
Gmachy, mnzea i zabytki Krakowa 37—50
Plantaoye miejskie, ogrody i parki 51—53
Przedmieścia i okolice Krakowa 54—56
Przewodnik po Podgórzu 57—62


SPIS RYCIN.


ftr.
Barbakan 47
Brama Floryańska 46
Groby Królewskie 29
Kaplica Zygmuntowska 25
Kopiec Kościuszki 55
Kościół Bożego Ciała 31
„ Św. Krzyża 33
„ Najśw. Panny Maryi 19
„ PP. Norbertanek 36
„ parafialny w Podgórzu 59
„ 00. Redemptorystów . . . ■ 61
Podwórze Biblioteki Jagiellońskiej 43
Pomnik A. Mickiewicza 38
Ratusz (wieża) 39
Sukiennice . . 37
Teatr miejski . ' 49
Zamek królewski (Wawel) 41


WSTĘP


Kraków należy do bardzo starożytnych miast w Polsce. Początki jego giną w pomroce wieków, czego dowodem pra-starenasze podania o Krakusie, jego założycielu i córce te¬goż Wandzie. Powszechnie czas założenia Krakowa odnoszą, historycy do wieku VII lub VIII, chociaż data ta jest wię¬cej przypuszczeniem historycznem.
Po wędrówkach ludów, na przełomie dziejów staroży¬tnych i średnich, Pogórze Karpat (Chrobacyęj zamieszki¬wały różne szczepy słowiańskie, które, przeszedłszy z gmi-nowładztwa słowiańskiego do wyższej organizacyi państwo¬wej, dzieliły się na liczne księstwa. Książęta ci mieszkali po zamkach i grodach, do których należał i gród owego ba¬jecznego Krakusa. — Kraków zbudowany w okolicy lesistej
Eta; pagórku „Wawel", dzielił w dalszym ciągu dziejów losy
I całej ziemi krakowskiej (Chrobacyi).
I tak — po założeniu państwa Wielko-morawsldego na początku IX wieku, książęta ziemi krakowskiej ulegli prze¬mocy książąt Rościsława (846 — 874) i Światopęłka (874 — 894) i weszli w skład państwa Wielkó-morawskiego, założo¬nego celem utrzymania niepodległości Słowian zachodnich od panowania Karolingów niemieckich. W tych to czasach— zdaje się — zaczęła się w Chrobacyi krzewie" od zachodu z religią chrześcijańską wyższa cywilizacya przez głośnych apostołów słowiańskich, św. Cyryla I Metodego, w obrządku słowiańskim. Po rozbiciu państwa Wielko-morawskiego przez Niemców i Madziarów (Węgrów) przy końcu IX wieku, zie¬mia krakowska weszła w skład państwa polskiego, które tym¬czasem powstało na północ od ziemi krakowskiej, nad Wartą. Pierwszy historyczny monarcha Polski, Mieczysław, po zaślubieniu Dąbrówki, przyjąwszy chrzest i zaprowadziwszy religię chrześcijańską w Polsce, wprowadził ją na widownię
! dziejów. Po śmierci Mieczysława na krótki czas opanowali ją, Czesi, syn jednak i następca jego, genialny Bolesław Chrobry odebrał ja, wraz z Krakowem. Na zjeździe z cesa rzem Ottonem III w Gnieźnie r. 1OOO, zakładając trzy now> biskupstwa, Kraków uczynił stolicą biskupią. Odtąd Krakó zostaje ogniskiem kultury chrześcijańskiej zachodniej. Oho ciąż monarchowie, wykonując aż do Władysława Łokietk. rządy osobiste, nie mieli jeszcze stałej rezydencyi, to Kra ków był stolicą polityczną, podobnie jak Gniezno było sto lica, kościelną Polski.
Znaczenie Krakowa wzrosło podczas rozpadnięcia si Polski na dzielnice, po .śmierci Bolesława III Krzywoustegi (r. 1139), kiedy na mocy testamentu tego monarchy, ksią żęta dzielnicy krakowskiej mieli stanowisko zwierzcłmicze Podczas walk książąt dzielnicowych, a szczególniej po pierw szym napadzie Tatarów na Polskę r. 1241, miasto, położon w lesistej okolicy, przeważnie drewniane, uległo zniszczeni i wyludnieniu. Bolesław Wstydliwy, idąc za przykładem du chowieństwa i książąt śląskich, celem podniesienia ekonomi cznego swej dzielnicy przez kolonizacyę, nadał Krakowów r. 1257 przywilej wolnego miasta i prawo magdeburskie Wypadek ten ma wielkie dla Krakowa znaczenie pod wzglę dem ekonomicznym, narodowym i politycznym. Odtąd n podstawie tego przywileju rządy mają spoczywać w ręk wójta wraz z sądem ławników, jako władzy sądowej z pra wem apelacyi do Magdeburga i Hali, oraz burmistrza wra z radą jako władzy administracyjnej.
Do Krakowa ściąga się ludność z zachodu, przedewszys kiem z Niemiec, skąd prawo pięści podczas wielkiego be królewia i anarchia feudalna pędzi mnóstwo zbiegów do Poi ski. Miasto zaludnia się, przybysze organizują się — obol dawnych mieszkańców podległych prawu polskiemu, — na podstawie prawa niemieckiego; podnosi się przemysł i hatf del, powstają stowarzyszenia rzemieślnicze — cechy z od¬powiednią organizacyą. Natomiast I miasto nasze przybiera charakter niemiecki, 'wrogi dążnościom narodowym. Żywioł niemiecki zdobywa sobie w Krakowie przewagę, szukają^ punktu oparcia w Niemczech.
Przewaga polityczna żywiołu niemieckiego w Krakowit ukazuje się już w walkach wewnętrznych za czasów Leszk; Czarnego (1379 — 1289), następcy Bolesława Wstydliwego a wzmaga się aż do początku XIV wieku. Kiedy przy końtf XIII wieku Przemysław Pogrobowiec wraz z ducjiowie"

stwem podniósł ideę zjednoczenia Polski, kiedy po zamor¬dowaniu tego monarchy r. 1296, rozpoczęła się walka o dziel¬nicę krakowsko-sandomierską, a zwłaszcza o idee polityczne Przemysława, wytworzyły się w dzielnicach Polski dwa stronnictwa: jedno narodowe z duchowieństwa wyższego i ry¬cerstwa złożone, skupiło się około jednego z największych monarchów i bohaterów naszych — Władysława Łokietka, który działał w duchu Pogrobowca, — wtóre antinarodowe, złożone z żywiołu niemieckiego, dążyło do połączenia Polski ze Śląskiem i z Czechami, gdzie panowali Przemyślidzi, wa-salowie państwa niemieckiego. Niemiecka ludność Krakowa w tych walkach ważną odgrywa rolę — staje po stronie zniemczałego Piasta śląskiego Henryka Probusa, a po śmierci jego 1290. po stronie obu Wacławów II i III. Wacław II zjednoczył Polskę, wypędziwszy bohatera narodowego. Wła¬dysława Łokietka z Polski. Koronował się bezprawnie w Gnie¬źnie r. 1300 królem Polski. Wacław II obsadza Polskę za¬łogami czeskiemi. opiera się na żywiole niemieckim, zakłada twierdze, podnosi obronność dawnych, między innemi i Kra¬kowa.
Namiestnicy, starostowie czescy wraz z załogami uci¬skają kraj, a o bezpieczeństwie państwa, trapionego od wschodu napadami książąt ruskich w przymierzu z Tata¬rami, nie dbają. Panowanie Czech musiało obudzić niena¬wiść do Czechów. Tymczasem Władysław Łokietek, po dłu¬giem tułactwie wygnany z Polski udaje się do Rzymu, — zyskuje pomoc stolicy apostolskiej, wraca do Polski, skupia koło siebie żywioły narodowe, rycerstwo i duchowieństwo, podnosi sztandar niepodległości Polski.
Umiera Wacław II, a syn jego następca Wacław III, zagrożony utratą Polski, odkłada koronacyę na króla cze¬skiego w Pradze — spieszy do Ołomuńca, zbiera wojsko, aby ratować zagrożone w Polsce panowanie czeskie, — ale pada z rąk mordercy jako ostatni z rodu Przemyślidów r. 1306. Wypadek ten przyczynił się do tryumfu sprawy na¬rodowej. Władysław Łokietek dokonuje wśród wielu walk i trudów dzieła zjednoczenia Polski w ciągu dwunastu lat (1306 — 1318). Kraków, już podówczas miasto kwitnące, w tych walkach ważne miał znaczenie jako miasto obronne. Czesi bowiem podnieśli obronność Krakowa, pod jego mu¬rami staczano krwawe boje, aż nareszcie r. 1306 1/9 poddai się Kraków Łokietkowi, który chcąc sobie żywioł niemiecki.

dotychczas mu wrogi, pozyskać — nietylko potwierdził przy¬wilej Bolesława Wstydliwego z r. 1257,. ale rozszerzył go, uwalniając mieszczan krakowskich na lat 12 od ceł, od do¬starczania podwód, pospolitego ruszenia za murami miasta i obcej jurysdykcyi, a nadając miastu prawo składu wszyst¬kich towarów. Pomimo tego w kilka lat później r. 1310 — 1311 kiedy Łokietek był zajęty sprawa. Pomorza, zapomina¬jąc o świeżych dobrodziejstwach, a nienawidząc monarchy narodowego, miasto podniosło bunt pod naczelnictwem Al¬berta wójta i Muskaty biskupa krakowskiego (także zniem¬czanego Ślązaka), celem obalenia panowania Łokietka, a wy¬niesienia na tron jednego ze zniemczałych Piastów śląskich. "Była to "ostatnia próba potęgi politycznej żywiołu obcego, wrogiego dążnościom narodowym, tem niebezpieczniejsza, że bunt ten rozszerzył sio i w dzielnicę Wielkopolską. Łokietek miał na tyle sił, że bunty te stłumił, naczelników surowo ukarał, a miasto Kraków utraciło część swoich przywilejów; mianowicie wybór urzędów, radzieckiego i wójtosko-ławni-czego należał odtąd do wojewodów krakowskich, co w pó¬źniejszych czasach, w miarę rosnącej przewagi szlachty od wieku XVI, niekorzystnie odbiło się na stosunkach polity¬cznych, a nawet ekonomicznych Krakowa. Łokietek zgniótł¬szy żelazną ręką żywioły obce, połączywszy najważniejsze dzielnice Polski, postanowił przywrócić Polsce godność kró¬lestwa i ufny w przyjaźń stolicy apostolskiej, koronował się uroczyście r. 1319 na króla polskiego. Odtąd Kraków zostaje rezydencyą królów naszych. A kiedy Zygmunt 111 przeniósł stoiicę (około 1609) do Warszawy, pozostał Kraków miastem koron acyjnem, aż do Stanisława Augusta.
Tutaj odgrywały się najważniejsze wypadki z dziejów naszych — na Wawelu, w zamku królewskim rozstrzygały się losy nie tylko Polski, ale niekiedy i całej Europy.
Kraków niegdyś drewniany, po pożogach i rabunkach, od czasów Łokietka jako rezydencyą królewska, pod opieką królów, wzrastał w ludność, bogacił się przemysłem i han¬dlem. Już za Władysława Łokietka, po pożodze- wszystkich budynków drewnianych na Wawelu, zaczął się odbudowy¬wać — powstają juz wtenczas różne zakłady, kościoły i t. d. Jednak początek rozkwitu Krakowa stanowi panowanie Ło-kietkowego syna i następcy — Kazimierza Wielkiego. Mo¬narcha ten, król chłopków (który zastał Polskę drewnianą, a pozostawił murowaną),' szczególną troskliwością otoczył

swoją stolicę. Wykończył stare budowle, wznosił nowe, jak Sukiennice na rynku; założył dwa przedmieścia — Kleparz (Florencya) i Kazimierz, jako odrębne miasta. Za jego cza¬sów zaczynają powstawać budowle murowane na Wawelu— (pałac królewski). Niezmiernie ważną jest działalność tego wielkiego monarchy na polu ustawodawczem i ekonomicznem. Potwierdziwszy i rozszerzywszy dawne przywileje Krakowa, chcąc przerwać związek żywiołu niemieckiego z ich ojczy¬zną i przeszkodzić szerzeniu się germanizacyi w Polsce, za¬kazuje apelacyi od sądów prawa niemieckiego w Polsce do Magdeburga i ustanawia najwyższy sąd apelacyjny dla miast w Polsce na zamku krakowskim. Zakłada w r. 1364- akade¬mię, która wprawdzie za rządów jego następcy upada, — ale za rządów Władysława Jagiełły zbożną ręką Jadwigi podniesiona i na uniwersytet zamieniona, stała się na dłu¬gie wieki ogniskiem światła, garnąc młodzież,, szczególniej w XV w. z sąsiednich krajów i państw — i przyczyniła się do wzrostu Krakowa. Wogóle panowanie Kazimierza ' W., jak dla wszystkich miast w Polsce, tak szczególnie dla Kra¬kowa, było świetne. Kraków wówczas należał (według współ¬czesnych świadectw) do najpiękniejszych miast w Polsce. Pod opieką rządnego króla i ustaw przez niego nadanych, kwitnął przemysł i handel. Bogactwo mieszczan było podów-pzas wielkie, na co mamy liczne dowody. I tak najpotꬿniejszy monarcha ówczesny, cesarz rzymsko-niemiecki Ka-,fol IV, pożycza znaczne sumy od mieszczan Krakowa, a bo¬gactwa Wierzynka, doradcy i dygnitarza królewskiego, prze-pzły w legendę, (przyjęcia 5 monarchów z okazyi kongresu pokojowego i zaślubin wnuczki królewskiej z cesarzem Ka¬rolem XV?)
Wszakże już od czasów Kazimierza, zaczęto hamować jzbytek i wystawność mieszczan krakowskich osobnemi pra¬wami, Czasy Jagiellonów są dalszym ciągiem świetnych cza-jsów Kazimierza. Wiek XV i pierwsza połowa wieku XVI. to epoka najświetniejsza miast polskich — a zatem i Kra¬kowa. W r. 1430 Kraków przystępuje do związku hanzea-ftyckiego; przyłączenie Prus zachodnich (królewskich) r, 146$ btwiera handlowi polskiemu drogę morską przez Gdańsk. Mieszczanie krakowscy wysyłają towary okrętami,—na mo¬im bałtyckiem powiewa bandera krakowska. Słyną w Pol¬ice bogate domy handlowe, jak Fnggerów, Tursonów. Bet-Łnuuów, Mornsteinów. Bonarów. Za Zygmunta I liczyłu miasto Kraków 80.000 mieszkańców. Mieszczanin krakowski Jan Bonar — jak niegdyś Wierzynek — to prawa ręka tego króla w sprawach skarbowych. Pod jego kierunkiem wznoszą, się wspaniałe gmachy na Wawelu. Wawel staje się przy¬bytkiem sztuki odrodzenia. Czasy Zygmunta II Augusta — to czasy rosnącej przewagi politycznej szlachty a upadku miast, do czego przyczyniła się tak ustawa z r. 1565, uwal¬niająca szlachtę od ceł — jak i przyczyny ogolno dziejowe, zmiana dróg handlowych z powodu odkrycia nowych konty¬nentów i t. d. Zbliżały się gorsze czasy: wojny, oblężimia. pożary, morowe powietrze, niszczące kraj, a nareszcie prze¬niesienie stolicy królewskiej do Warszawy, ścierały ślady da¬wnej świetności i wiodły miasto do upadku.
Najwięcej Krakowowi dały się we znaki najazdy Szwe¬dów za panowania Jana Kazimierza i Augusta II. I tak, w roku 1655, pomimo dzielne] obrony Stefana Czarnieckie-go — w czasie której wszystkie przedmieścia dla obrony miasta z rozkazu tego wodza zostały spalone, przyczem zna¬czna część miasta spłonęła — Kraków musiał się poddać Szwedom. Pułkownik Wirtz nie tylko wycisnął ogromną, je¬dnorazową kontrybucyę wojenną (160.000 talarów), ale zaj¬mując miasto czas dłuższy, wyciskał co miesiąc od miasta
6-tysięcy talarów.
Jeszcze bardziej do zniszczenia miasta przyczyniły się czasy Augusta II — wojna szwedzko-polska (1702 — 1709) była nieszczęściem dla całego narodu. Polskę zniszczyli obcj i swoi — Szwedzi, Moskale trapili kraj, wydzierali sobie Kraków; mieszczanie wyniszczeni opłacaniem żołdu obcym i swoim, dostawą materyałów wojennych i zdziesiątkowani morowem powietrzem r. 1707, miasto opuszczali. Magistral nie mając czem pokryć naj gwałtowniej szych potrzeb zarządi miejskiego, musiał sprzedać własność miejską — na czymś drugi— zastawić rzeczy wartościowe, np. kurka, godło króli Towarzystwa strzeleckiego.
Panowanie ostatniego króla polskiego Stanisława Au gnsta obfituje w ważne wypadki w dziejach naszych. Mia sto Kraków w czasie konfederacji Barskiej było widowni walk; w ciągu 4 lat (1768 — 1772) wytrzymało kilkakrotni oblężenie Moskali, Konfederatów, z których pierwsi spalił wszystkie przedmieścia od strony zachodniej a od północne
częściowo.
I nie dziw, że miasto niegdyś w XVT wieku ludne, zamożne, tak podupadło, że r. 1787 liczyło w obrębie murów 539 domów i zaledwie 9449 mieszkańców.
Stan ten niepomyślny zwrócił uwagę Stanisława Augu¬sta, który odwiedził miasto, wracając z podróży kaniowskiej r. 1787 i postanowił zupełnemu upadkowi zapobiedz, wy¬znaczając z własnej szkatuły 300 dukatów na najpilniejsze potrzeby miasta. Również sejm czteroletni, stanowiący w dzie-■jjfcch naszego narodu epokę, organizując państwo w duchu krastytucyi 3-go maja, wysłał z łona komisyi skarbowej Tadeusza Czackiego, jako komisarza do Krakowa, celem rozpoznania przyczyn upadku miasta i wskazania środków do podniesienia tegoż. Mąż ten tak zasłużony w dziele od¬rodzenia się kraju, wywiązał się dobrze ze swego zadania, napisał obszerny raport, w którym skreślił ponury- obraz upadku miasta. Nim jednak sejm zdołał z pracy uczonego męża korzystać, nastąpiła katastrofa — Targowica i drugi rozbiór Polski r. 1793. Rok 1794 pamiętny w dziejach Kra¬kowa. — Tadeusz Kościuszko obwołany naczelnikiem po¬wstania, składa przysięgę na rynku krakowskim, organizuje powstanie — potem stacza bitwy pod Racławicami i pod Szczekocinami. Prusacy, biorący udział w bitwie pod Szcze-kocinami, podczas kiedy Kościuszko spieszy pod Warszawę, zajmują 15 lipca 1794 r. Kraków i trzymają aż do początku r. 1796. Tymczasem w r. 1795 nastąpił układ trzeciego roz¬bioru Polski; Kraków dostał się r. 1796 po raz pierwszy pod panowanie Austryi.
Tymczasem na zachodzie rozgrywały się ważne wy¬padki. Wielka rowolucya francuska wstrząsała umysłami i ser¬cami całej Europy — od zachodu dochodziły hasła równo¬ści i braterstwa ludzi. Przodkowie nasi, ufni w geniusz wo¬jenny Napoleona W., zdążali na zachód i wstępowali w sze¬regi zwycięskiej armii, w nadziei, że Ifrancya wskrzesi nie¬podległość Polski. I rzeczywiście Napoleon pokonawszy wia¬rołomne Prusy, utworzył r. 1807W.KsięstwoWarszawskie, na¬gradzając Polaków za krew przelaną po całym świecie za sprawę Francyi. Kiedy r. 1809 Austrya wypowiedziała wojnę Francyi, W. Ks. Warszawskie zorganizowane na sposób francu¬ski, wzięło udział w tej wojnie — a wojsko polskie pod wo¬dzą ks. Józefa Poniatowskiego zajmuje r. 1809 Kraków. Na mocy pokoju w Schiinbrunn, Kraków wraz z okolicą przyłą¬czony zostaje do W. Ks. Warszawskiego, tworząc departament krakowski.

Miasto po klęskach, pożogach ostatnich lat. zaczęło się pod panowaniem austryacliiem nieco podnosić-, ale wojna z r. 1809 — bankructwo finansowe Austryi podczas nieszczęśli¬wej wojny, odbiło się niekorzystnie na bycie materyalnym Krakowa. Rządy Księstwa Warszawskiego trwały zbyt krótko (1809 — 1813), aby mogły podnieść Kraków; wyprawa Na¬poleona W.'na Moskwę wystawiła znów Kraków na prze-chody wojsk, kontrybucye i uciążliwości wojenne. Kiedy po¬tęga Napoleona złamała się o mrozy Moskwy, upadło dzieło Napoleona —W. Ks. Warszawskie. !Dwa lata oczekiwał Kra¬ków w niepewności, jaki będzie jego los. 'Nakoniec się do¬wiedział, ze na mocy uchwały kongresu wiedeńskiego, będzie osobnem państewkiem pod nazwą „Wolnego i ściśle neutral¬nego miasta Krakowa z okręgiem" pod protekcyą trzech państw: Austryi, Prus i Rosyi. Urządzenie tego państewka było republikańskie, władza ustawodawcza spoczywała w ręku Izby reprezentantów — władza wykonawcza w ręku „Rzą¬dzącego senatu wraz z prezesem", któreg-o potwierdzały trzy opiekuńcze państwa.
Byt tej małej rzeczypospolitej trwał od 1815 — 1846 r. Senat .rządzący pracował nad podniesieniem ekonomicznem miasta; mieszkańcy Krakowa, pod wpływem wspomnień da¬wnej świetności miasta, śledzili bacznie rozwój wypadków politycznych i brali czynny udział we wszystkich przedsię¬wzięciach, mających na celu odzyskanie niepodległości Pol¬ski. Rządy opiekuńcze coraz bardziej zaczęły ścieśniać na¬daną konstytncyę — dopuszczać sio samowoli, wygnań, X a gdy wr. 1846 przygotowywało się zbrojne powstanie w zie¬miach całej Polski, a Kraków naznaczono jako główną zbro¬jownię i punkt operacyjny dla Galicyi, Kraków zajęty został przez wojska państw opiekuńczych, które pomimo protestu Anglii i Francyi zniosły niepodległość tej rzeczypospolitej i wcieliły ją do Austryi pod nazwa. W. księstwa Krakow¬skiego,
Austrya zaczęła powoli znosić dawne instytucye i -sto¬sownie do ówczesnego systemu rządowego, powoli Kraków germanizować. Do Krakowa, zamienionego na twierdzę, na¬pływała biurokracya czesko-niemiecka, wroga dla kraju i na¬rodowości naszej i starała się zacierać ślady polskości, W roku 1850 nawiedziła Kraków straszna klęska —w lipcu powstał pożar, który zniszczył znapzną część miasta i wiele history¬cznych budynków, pełnych pamiątek, drogich sercu pol-

skiemu. Lepsze czasy nastały dla Krakowa dopiero z chwilą nadania konstytucyi w Austryi w r. 1861---1867. Reakcyjno-biurokratyezne rządy przestały germanizować nas i dręczyć drakońskiemi ustawami, do steru rządu krajowego dostają się Polacy, którzy powoli, wypierają przybyszów. Otrzymu¬jemy własny Sejm, własne władze krajowe., które pracują nad odrodzeniem i rozwojem całego* narodu, zwalczając szcz꬜liwie szkodliwy wpływ centralistów wiedeńskich. 1 rzeczy¬wiście zyskaliśmy wiele. Powstaje w naszym grodzie" obok Wszechnicy Jagiellońskiej, Akademia Umiejętności, najwyższy przybytek polskich nauk, Akademia sztok pięknych, Akademia handlowa^ Wyższe Kursa dla kobiet imienia Adryana Bara-nieckiego i t. d. Kraków zabudowuje się, upiększa i rozsze¬rza, gromadząc w swych murach zastępy uczonych, pisarzy, literatów i artystów. Największą jednak-"zdobyczą czasów ostatnich, to odebranie Wawelu, tej najdroższej sercu 1'olaka skarbnicy pamiątek, na własność narodiu



Słowo wstępne GRATISU


Przed wiekami nazywano Kraków tottus Polomae urbs celeberńma, co w pełni oddawało niepowtarzalny charakter podwawelskiego grodu, dawnej stolicy Polski, miasta, które dało światu Mikołaja Kopernika i papieża Jana Pawła II.
Początki Krakowa giną we wczesnym średniowieczu, a dwa prehistoryczne kopce Krakusa i jego legendarnej córy Wandy potwierdzają jego pradawną metrykę. Z końcem X stulecia włączono Kraków do państwa polskiego rządzonego przez władców z dynastii Piastów. W roku iooo powstało tutaj biskupstwo i niebawem na wiele stuleci stał się Kraków siedzibą polskich władców. Tutaj przechowywano insygnia koronacyjne, tutaj we wczesnym średniowieczu powstała znana w kraju szkoła katedralna, a dwór książęcy i biskupi rezydujący na Wawelu tworzył odpowiedni klimat intelektualny.
Od XIV wieku stał się Kraków miejscem koronacji królewskich i nekropolią monarszą. W tym też czasie dawna romańska katedra została przekształcona w okazałą gotycką świątynię, która przetrwała do naszych czasów, będąc największym pomnikiem polskiej historii i kultury artystycz¬nej. Pod rządami króla Kazimierza Wielkiego, światłego mecenasa zrodził się Uniwersytet Jagielloński zwany wówczas Akademią Krakowską. Śmierć Kazimierza Wielkiego (zm. 1370) położyła kres dynastii Piastów. Rządy w Polsce objęli węgierscy Andegawenowie. W roku 1385 doszło do zawarcia w Krewię historycznej unii polsko-litewskiej. Rękę młodziut-

kiej królowej Jadwigi, a wraz z nią tron polski, otrzymał w roku 1380 wielki książę litewski Władysław Jagiełło. Z tą chwilą Kraków stał się stolicą rozległej monarchii jagiellońskiej, obejmującej obok ziem polskich, rozległe tereny Litwy i Rusi. W, XV stuleciu słynęło miasto z Wszechnicy Jagiellońskiej, w której murach studiował Mikołaj Kopernik, twórca teorii heliocentrycznej,
W XV stuleciu w stolicy Polski znajdowały się liczne pracownie artystyczne, a sławę krakowskim artystom przynosiły ich wyroby, znajdujące się do dzisiaj w koś¬ciołach tego miasta. Wreszcie na koniec tego stulecia przypada działalność pod Wawelem największego rzeź¬biarza średniowiecza — mistrza Wita Stwosza, który przybył tutaj z Norymbergi.
Epoka renesansu to czas największego rozkwitu kultural-^ nego Krakowa. Na polecenie króla Zygmunta I Starego przebudowano gotycki zamek na Wawelu w renesansową rezydencję, a dzieła tego dokonali artyści włoscy tej miary co Franciszek Florentczyk i Bartłomiej Berrecd. Temu ostat¬niemu powierzył król budowę kaplicy grobowej przy katedrze — najznakomitszego dzieła polskiego renesansu — Kaplicy Zygmuntowskiej. Syn Zygmuta Starego, król Zygmunt August, zakupił u najlepszych brukselskich tkaczy bezcenną kolekcję arrasów, stanowiącą perłę zbiorów wawelskich.
Ze śmiercią Zygmunta Augusta wygasła dynastia Jagiellonów, a Polska weszła w okres monarchii elekcyj¬nej. Stolicą nadal pozostał Kraków, choć życie polityczne przeniosło się do Warszawy, będącej od początku XVII stulecia faktyczną rezydencją monarszą, przejmującą funkcje stołeczne.
Wiek XVII otwierał dla Krakowa zupełnie nowy rozdział w dziejach kultury artystycznej, w której aż po połowę XVIII stulecia panował będzie barok. Zrazu poczynaniom mecenasowskim patronował król Zygmunt III Waza. W kręgu jego mecenatu działał malarz Tomasz

DolabeUa, a przede wszystkim znakomity architekt Giovanni Trevano, twórca barokowej przebudowy zaniku królewskiego na Wawelu i jezuickiego kościoła s. s. Piotra i Pawła.
Dwukrotnie miasto niszczyli Szwedzi (1655—1657, 1702). Natomiast z końcem XVII wieku z inicjatywy profesorów Almae Matris wzniesiono kolegiatę akademic¬ką św. Anny, dzieło wspólne architekta Tylmana z Gameren i rzeźbiarza Baltazara Fontany.
W pierwszej połowie XVIII stulecia powstały w Krakowie wybitne dzieła sztuki, realizowane przez architektów tej miary co Kacper Bażanka i Franciszek Placidi. Kultura baroku wywarła silne piętno na Krakowie. Gotyckie kościoły uległy przebudowie w duchu baroku, wypełniając się nowymi ołtarzami, rzeźbami i obrazami. Przekształcono też domy mieszczańskie. Obok gotyku — co godne odnotowania — barok może najbardziej zrósł się ze sztuką Krakowa.
U schyłku XVIII wieku w Krakowie reformowano szkolnictwo, w tym Akademię Krakowską. Miasto stało się też ośrodkiem wielkich wydarzeń politycznych. W roku 1794 pod wodzą Tadeusza Kościuszki naród zgodnie stanął w obronie całości państwa i niepodległego bytu. Zryw ten okazał się daremny. W roku 1795 trzej zaborcy: Rosja, Austria i Prusy dokonały ostatecznego podziału ziem polskich. Kraków przypadł Austrii.
W tym przeszło stuletnim okresie czynnikiem spajają¬cym naród była kultura. Mimo niewoli, dzięki kulturze, Kraków przeżył w XIX wieku niespotykany rozwój artystyczny i intelektualny, stając się duchową stolicą Polski. Do Krakowa przyjeżdżano, aby uczyć się historii, chłonąć niepowtarzalną patriotyczną atmosferę podwawel¬skiego grodu. Zabytki traktowano jako pomniki historii, wyrażające narodową tożsamość.
W drugiej połowie XIX wieku ton miastu nadawała
"inteligencja i profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego.
W roku 1876 książę Władysław Czartoryski przekazał do

Krakowa imponujące zbiory artystyczne i patriotyczne. Na rok 1879 przypada założenie Muzeum Narodowego. Kraków stał się centrum muzealnictwa. Poza tym tętnił życiem artystycznym, by tylko wspomnieć wspaniale rozwijający się teatr czy twórczość Jana Matejki, niezrównanego malarza historycznego. Na przełomie XIX i XX stulecia Kraków przeszedł pod władzę bohemy powiązanej z Młodą Polską. Równocześnie w przededniu pierwszej wojny światowej Kraków stał się polskim Piemonten. Tutaj rodziły się ruchy niepodległościowe i stąd wyruszyli do boju o wyzwolenie Polski legioniści pod wodzą Józefa Piłsudskiego.
Przyszedł upragniony rok 1918 — odzyskanie niepod¬ległości. Kraków położony na peryferiach państwa nadal pozostał centrum kultury i nauki, a czołową pozycję w nauce polskiej zapewnił mu Uniwersytet Jagielloński i Polska Akademia Umiejętności.
Kres temu spokojowi i dystyngowanej wielkości położył napad niemiecki na Polskę i wybuch drugiej wojny światowej w roku 1939. Okupant hitlerowski przystąpił do brutalnej akcji eksterminacyjnej. W pobliżu Krakowa Niemcy założyli obóz koncentracyjny Oświęcim-Brzezinka.
Wyzwolenie Krakowa spod okupacji niemieckiej nastąpiło w styczniu 1945 roku. Przyszedł czas odbudowy ze zniszczeń, choć Kraków szczęśliwie ocalał z działań wojennych. Przyszła nowa, niefortunna socjalistyczna rzeczywistość. Budowa kombinatu metalurgicznego tzw. Nowej Huty na wschód od Krakowa dokonała zniszczeń ekologicznych. Mimo to Kraków powojenny pozostał stolicą kulturalną, miejscem festiwali artystycznych. Tu tworzy najwybitniejszy polski kompozytor Krzysztof Penderecki. Tu również ma swą siedzibę awangardowy teatr Cricot 2, któremu od lat przewodził Tadeusz Kantor (zm. 1990). Jest Kraków miastem muzeów, teatrów, wyższych uczelni o rozmaitym profilu kształcenia. /

Do współczesnego Krakowa ciągną z całego świata rzesze turystów, chcąc poznać dawną stolicę Polski, która w swoich murach zawiera bezcenne skarby kultury. To wyjątkowe bogactwo arytystyczne zostało wyróżnione przez UNESCO. W roku 1978 wpisano Kraków na listę światowego dziedzictwa kulturalnego, tym samym pod¬kreślając jego rangę w kulturze światowej.
Niniejszy krótki przewodnik jest propozycją przecha¬dzki po starym Krakowie w jego historycznych granicach, ograniczonych obecnie linią Plant. Trasa wiedzie wzdłuż tak zwanej Drogi Królewskiej, czyli spod Barbakanu przez Rynek Główny na Wawel. Tym samym w ciągu co najmniej pięciu godzin poznać będzie można najcenniej¬sze zabytki kultury artystycznej dawnego Krakowa. Wyróżniono te dzieła sztuki, które weszły na karty krajowych i zagranicznych opracowań. Zrezygnowano z zabytków drugorzędnych, a o uwzględnieniu zabytku decydowała przede wszystkim jakość walorów artystycz¬nych, a nie ilość w ujęciu katalogowym, tak często spotykana w opracowaniach przewodnikowych. Ograni¬czono także nadmiar dat, by nie nużyć zwiedzającego, podając jedynie te najistotniejsze. Przypuszczać należy, że tak opracowany przewodnik, tylko po starym Krakowie, zyska czytelników, którzy po lekturze i zwiedzeniu podwawelskiego grodu zechcą sobie wyrobić pogląd na znaczenie Krakowa w polskiej kulturze.


WIELKOŚĆ 16,5X11,5,TWARDA OKŁADKA,LICZY 68 STRON,ILUSTRACJE CZARNOBIAŁE+LXIV STRONY REKLAM+MAPA WIELKOŚCI 49X42,5CM.

STAN :OKŁADKA DB-,STRONY SĄ MOCNO POŻÓŁKŁE,POZA TYM STAN W ŚRODKU DB .

KOSZT WYSYŁKI WYNOSI 8 ZŁ - PŁATNE PRZELEWEM / KOSZT ZRYCZAŁTOWANY NA TERENIE POLSKI,BEZ WZGLĘDU NA WAGĘ,ROZMIAR I ILOŚĆ KSIĄŻEK - PRZESYŁKA POLECONA PRIORYTETOWA + KOPERTA BĄBELKOWA / .

WYDAWNICTWO KRAKOWSKI ZWIĄZEK OKRĘGOWY TOW.SZKOŁY LUDOWEJ
KRAKÓW 1907.

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE