GRAMATYKA JĘZYKA POLSKIEGO
Stanisław Szober
Wydawnictwo: PWN, 1969
Oprawa: twarda płócienna
Stron: 388
Stan: bardzo dobry
„Gramatyka języka polskiego" w tym nowym, drugim wydaniu w sto sunku do wydania pierwszego zawiera zmiany dość znaczne i istotne. Przedmiot książki pozostał po dawnemu ten sam; jest nim wykład właściwości grama tycznych współczesnej polszczyzny literackiej; ale układ materiału rzeczowego i sposób jego traktowania w niektórych działach uległ znacznym przekształceniom
W okresie ukazywania się w druku tomów wydania pierwszego, w latach 1914—1916, nie mieliśmy jeszcze własnych władz szkolnych i program gramatyki polskiej w szkołach nie był ustalony, panowała w nim jednak tradycyjna zasada układu systematycznego. Rozumiejąc wielką szkodliwość takiego układu w nauczaniu początkowym, chciałem podać próbę układu koncentrycznego. Dziś, w drugim opracowaniu książki okazało się to zbyteczne, po pierwsze dlatego, że Ministerstwo W. R. i O. P. układ koncentryczny w programie swoim urzędowo poleciło, po drugie dlatego, że układ ten w szczegółach przeprowadza mój podręcznik szkolny — „Gramatyka polska w ćwiczeniach". Biorąc pod uwagę te nowe okoliczności, w jakich ma się ukazać drugie wydanie „Gramatyki", i licząc się z jej przeznaczeniem rozłożyłem w niej materiał systematycznie. Książka ma mieć charakter podręcznika uniwersyteckiego, jest więc przeznaczona dla studentów, nauczycieli i publiczności interesującej się teoretycznymi zagadnieniami językowymi, uwzględnia więc czytelników, którzy elementarne pojęcia gramatyczne dobrze już sobie przyswoili. Najwłaściwszą formą podręcznika na takim poziomie jest układ systematyczny. Obejmuje on w kolejnym następstwie głosownię (opisową, funkcjonalną i treściwie wyłożone wiadomości z głosowni historycznej), naukę o znaczeniu części mowy, naukę o budowie wyrazów, naukę o odmianie części mowy z wykazem przeżytków gramatycznych współczesnego języka polskiego w oświetleniu historycznym i składnię.
TREŚĆ
NAUKA O GŁOSKACH
A. Głosownia opisowa (fonetyka)
I. Własności akustyczne głosek (§§ 1—4)
II. Właściwości fizjologiczne głosek (§§ 5—39)
1. Opis narządów mowy (§§5—7)
2. Opis czynności narządów mowy (§§ 8—21).
3. Podział głosek języka polskiego i sposób ich oznaczania w piśmie (§§ 22—35)
III. Sylaby (zgłoski), czyli cząstki wymawianiowe (fonetyczne) wyrazów (§§ 36—37)
IV. Rola samogłosek i spółgłosek w sylabach (§§ 38—39)
V. Akcent w języku polskim (§§ 40—47)
1. Uwaga ogólna (§§40—42)
2. Akcent, czyli przycisk w języku polskim (§§ 43—47).
VI. O niektórych właściwych językowi polskiemu połączeniach głosek (§§ 48—61)
1. Położenie samogłosek w wyrazie (§ 49).
2. Połączenia samogłosek z samogłoskami (§§ 50—51)
3. Połączenia samogłosek ze spółgłoskami (§§ 52—53)
4. Położenie spółgłosek w wyrazie (§54)
5. Połączenia spółgłosek ze spółgłoskami (§§ 55—61)
B. Głosownia funkcjonalna.
I. Właściwości funkcjonalne głosek (§§ 62—64).
II. Wymiana samogłosek (§§65—78)
1. Wymiana jakościowa samogłosek (§§66—73)
2. Skrzyżowania wymian jakościowych samogłosek (§ 74)
3. Wymiana ilościowa samogłosek (§§ 75—78).
III. Wymiana spółgłosek <§§ 79—89)
IV. Wymiana grup głoskowych (§§ 90—100)
1. Wymiany grup głoskowych z elementem samogłoskowym (§§ 90»—97)
2. Wymiany grup spółgłoskowych (§§ 98—100)
C. Wiadomości z głosowni historycznej.
I. Zmiany historyczne głosek (§§ 101—102).
II. Wytwory zmian historyczno-fonetycznych, przechowywane we współczesnym myśleniu językowym polskim (§§ 103—155).
1. Samogłoski (§§ 103—111).
2. Samogłoski w grupach głoskowych (§§ 112r—120)
3. Zmiany spółgłosek (§§ 121—130)
4. Zmiany grup spółgłoskowych (§§ 131—138).
5. Przegląd historyczny głosek współczesnego języka polskiego (§§ 139—155)
a) Samogłoski polskie w oświetleniu historycznym (§§ 139—146)
b) Spółgłoski polskie w oświetleniu historycznym (§§ 147—155).
CZĘŚCI MOWY
I. Podstawowe kategorie znaczeniowe wyrazów (§§ 156—163)
II. Rzeczownik (§ 164)
III. Przymiotnjk (§§ 165—168).
IV. Zaimek (§§ 169—170).
V. Liczebnik (§ 171).
VI. Czasownik (§§172—173)
VII. Przysłówek (§§ 174—176).
VIII. Przyimek (§§ 177—178)
IX. Spójnik (§§ 179—180).
X. Partykuła (§ 181).
NAUKA O BUDOWIE WYRAZÓW
I. Forma wyrazu (§§ 182—183)
II. Cząstki składowe wyrazów (§§184—191).
1. Cząstki słowotwórcze (§184).
2. Cząstki fleksyjne (§§ 185—186)
3. Zasady dzielenia wyrazów na ich cząstki składowe (§§ 187—189)
4. Przyrostki i przedrostki żywe i martwe (§§ 190—191).
III. Budowa wyrazów i ich klasyfikacja formalna (§§ 192—197)
1. Budowa słowotwórcza wyrazów (§§ 193—195)
2. Budowa fleksyjna wyrazów (§§ 196—197)
IV. Formy słowotwórcze poszczególnych części mowy (§§ 198—266).
1. Formy słowotwórcze rzeczowników (§§ 198—224).
a) Formy liczby (§§ 199—203)
b) Formy rodzaju (§§ 204—207)
c) Przyrostki rzeczowników (§§ 208—223)
Przyrostki tworzące rzeczowniki od rzeczowników (§§208—216)
Przyrostki tworzące rzeczowniki żeńskie od męskich (§ 209)
Rzeczowniki zdrobniałe i pieszczotliwe (§ 210).
Rzeczowniki powiększające i zgrubiałe (§211)
Rzeczowniki osobowe (§ 212)
Rzeczowniki oznaczające miejsce (§213).
Rzeczowniki zbiorowe (§ 214)
Rzeczowniki materialne (§ 215)
Rzeczowniki oderwane (§216)
Przyrostki tworzące rzeczowniki od przymiotników (§§217—219)
Rzeczowniki osobowe (§ 217)
Rzeczowniki materialne (§218).
Rzeczowniki orzeczeniowe (§ 219)
Przyrostki tworzące rzeczowniki od czasowników (§§220—223)
Rzeczowniki osobowe (§ 220)
Rzeczowniki oznaczające narzędzia czynności (§ 221)
Rzeczowniki oznaczające miejsce czynności (§222)
Rzeczowniki orzeczeniowe (§223)
d) Tworzenie rzeczowników przez odrzucanie przyrostków i skracanie tematów (§ 224)
2. Formy słowotwórcze przymiotników (§§ 225—236)
a) Formy stopniowania (§§ 225—227)
b) Inne słowotwórcze formy przymiotników (§§ 228—236)
Przyrostki tworzące przymiotniki od rzeczowników (§§ 229—234)
Przyrostki tworzące przymiotniki od przymiotników (§235)
Przyrostki tworzące przymiotniki od czasowników (§ 236)
3. Formy słowotwórcze zaimków i liczebników (§§237—242)
4. Formy słowotwórcze czasowników (§§243—257).
a) Odimienne słowotwórcze formy czasownika (§§ 244—245).
b) Odczasownikowe słowotwórcze formy czasownika (§§ 246—257)
Forma bezokolicznika (§247).
Form" imiesłowu przymiotnikowego i przysłówkowego (§248)
Formy wyróżniające słowo osobowe (§§249—250)
Formy słowotwórcze wspólne wszystkim postaciom czasownika(§§25l-»-256) Formy słowotwórcze właściwe słowom osobowym (§ 257)
5. Formy słowotwórcze przysłówków (§§258—264).
a) Przysłówki tworzone od przymiotników (§§ 259—260).
b) Przysłówki tworzone od liczebników (§261).
c) Przysłówki zaimkowe (§262)
d) Przysłówki odrzeczownikowe (§263)
e) Formy stopniowania przysłówków (§ 264)
6. Formy słowotwórcze przyimków, spójników i wykrzykników (§§ 265—266)
NAUKA O ODMIANIE WYRAZÓW
A. Odmiana rzeczowników (§§ 267—370)
T. Uwagi ogólne (§ 267).
II. Przegląd form przypadkowych (§268)
III. Podział rzeczowników na deklinacje (§269).
IV. Deklinacja męska rzeczowników (§§ 270—303)
1. Przegląd tematów przypadkowych w deklinacji męskiej (§§ 271—281)
a) Rzeczowniki męskie twardotematowe (§§ 272—275;
b) Rzeczowniki męskie miekkotematowe (§§ 276—280)
c) Historyczne pochodzenie współczesnych tematów w rzeczownikach męskich (§ 281)
2. Przegląd końcówek przypadkowych deklinacji męskiej (§§282—295)
3. Uwagi o odmianie niektórych rzeczowników deklinacji męskiej (§§296—303) V. Deklinacja nijaka rzeczowników (§§ 304—330)
1. Przegląd tematów przypadkowych w deklinacji nijakiej (§§ 308—314)
a) Tematy rzeczowników na -o, -e (§§ 308—312)
b) Tematy rzeczowników na -ę (§ 313).
c) Historyczce pochodzenie współczesnych tematów w rzeczownikach nijakich (§ 314).
2. Przegląd końcówek przypadkowych w deklinacji nijakiej (§§ 315—325)
3. Uwagi o odmianie niektórych rzeczowników deklinacji nijakiej (§§ 326—330) 'VI. Deklinacja żeńska rzeczowników (§§ 331—364)
1. Przegląd tematów przypadkowych w deklinacji żeńskiej (§§ 335—348)
a) Rzeczowniki żeńskie samogłoskowe (§§ 335—342).
b) Rzeczowniki żeńskie spółgłoskowe (§§343—346)
c) Historyczne pochodzenie współczesnych tematów w deklinacji żeńskiej (§§347—348).
2. Przegląd końcówek przypadkowych w deklinacji żeńskiej (§§ 349—361)
3. Uwagi o odmianie niektórych rzeczowników deklinacji żeńskiej (§§ 362— 364)
VII. Mieszana deklinacja rzeczowników (§§ 365—369).
1. Mieszana deklinacja rzeczowników męskich (§§ 366—369).
VIII. Rzeczowniki nieodmienne (§ 370)
B. Odmiana przymiotników (§§371—388).
I. Uwagi ogólne i przegląd wzorów deklinacyjnych (§§ 371—372).
II. Przegląd tematów przypadkowych w deklinacji przymiotników (§§ 373—378)
1. Współczesna wymiana tematów obocznych (§§ 373—377).
2. Historyczne pochodzenie współczesnych tematów przymiotnikowych (§378)
III. Przegląd końcówek przypadkowych w deklinacji przymiotników (§§379—385).
IV. Przymiotnikowa odmiana rzeczowników (§§ 386—388)
C. Odmiana zaimków (§§ 389—408).
I. Uwagi ogólne (§ 389)
II. Odmiana zaimków rodzajowych (§§ 390—405)
1. Uwagi o poszczególnych przypadkach deklinacji zaimków rodzajowych (§§392—400)
2. Przegląd tematów w deklinacji zaimków rodzajowych (§ 401).
3. Zarys historycznego pochodzenia form właściwych zaimkom rodzajowym (§§402—405):
III. Deklinacja zaimków osobowych (§§ 406—408)
D. Odmiana liczebników (§§ 409—424).
I. Podział liczebników (§409)
II. Odmiana liczebników porządkowych, mnożnych i wielorakich (§ 410)
III. Odmiana liczebników ułamkowych (§411)
IV. Odmiana liczebników zbiorowych (§ 412)
V. Odmiana liczebników głównych (§§ 413—414)
VI. Historyczne pochodzenie współczesnej deklinacji liczebnikowej (§§ 415—424)
1. Deklinacja liczebników głównych (§§415—422).
2. Pochodzenie liczebników ułamkowych i zbiorowych (§§ 423—424)
E. Przegląd ogólny form deklinacyjnych języka polskiego (§ 425)
F. Odmiana czasowników (koniugacja) (§§ 426—505)
I. Obraz koniugacji polskiej (§ 429)
II. Układ form w koniugacji polskiej (§ 430)
III. Formy czasu teraźniejszego (§§431—440)
1. Podział czasowników na koniugacje (§431).
2. Przegląd końcówek osobowych w formach czasu teraźniejszego (§432)
3. Przegląd tematów obocznych w formach czasu teraźniejszego (§§ 433—440)
a) Wymiany jakościowe samogłosek (§ 434).
b) Wymiany jakościowe spółgłosek (§§ 435—139)
c) Wymiany morfologiczne (§ 440).
IV. Formy trybu rozkazującego (§§441—444)
1. Przegląd końcówek osobowych w formach trybu rozkazującego (§ 442)
2. Przegląd tematów obocznych w formach trybu rozkazującego (§§ 443—444) V. Formy imiesłowu współczesnego (§445)
VI. Formy czasownika związane z tematem czasu przeszłego (§§ 446—460)
1. Formy tematów czasu przeszłego i zależny od nich podział czasowników
(§447^.
2. Przegląd tematów obocznych w formach tworzonych od tematu czasu przeszłego (§§448—456)
a) Wymiany jakościowe samogłosek (§ 449)
b) Wymiany jakościowe spółgłosek (§§ 450—452)
c) Wymiany morfologiczne (§§ 453—456)
3. Sposoby tworzenia form związanych z tematem czasu przeszłego (§§457-460).
VII. Formy złożone czasownika (§§ 461—467)
1. Forma czasu przeszłego (§462)
2. Forma czasu zaprzeszłego (§ 463)
3. Forma czasu przyszłego niedokonanego (§ 464).
4. Forma trybu przypuszczającego (§ 465)
5. Formy strony biernej (§ 466)
6. Formy strony zwrotnej (§ 467).
VIII. System koniugacji polskiej (§ 468)
IX. Wzajemny stosunek form z tematem czasu teraźniejszego i form z tematem czasu przeszłego (§§ 469—474)
1. Wymiana tematów czasu teraźniejszego i przeszłego w czasownikach koniugacji -f -esz (§ 470)
2. Wymiana tematów czasu teraźniejszego i przeszłego w czasownikach koniugacji -e -isz (§471)
3. Wymiana tematów czasu teraźniejszego i przeszłego w czasownikach koniugacji -am -asz (§ 472).
4. Wymiana tematów czasu teraźniejszego i przeszłego w czasownikach koniugacji -em -esz (§ 473)
5. Obraz ogólny wymian tematów czasu teraźniejszego i przeszłego w koniugacji polskiej (§ 474)
X. Przegląd form koniugacyjnych niektórych czasowników polskich (§§ 475—484)
1. Czasowniki koniugacji -i -esz (§§475—481).
2. Czasowniki koniugacji -# -isz (§ 482).
3. Czasowniki koniugacji -am -asz (§ 483).
4. Czasowniki koniugacji -em -tsz (§ 484)
XI. Historyczne pochodzenie form koniugacji polskiej (§§ 486—505)
1. Pochodzenie tematów czasownikowych (§§"485—499)
a) Tematy koniugacji -ę -tsz (§§ 485—490).
b) Tematy koniugacji -t -Uz (§§ 491—492)
c) Tematy koniugacji -am -asz (§ 493—494)
d) Tematy koniugacji -em -esz (§ 495—496).
e) Tematy czasowników jestem, wiem, jem, dam (§§ 497—499).
2. Pochodzenie form czasu teraźniejszego (§ 500)
3. Pochodzenie form czasu przeszłego (§501).
4. Pochodzenie form czasu przyszłego (§ 502)
5. Pochodzenie form trybu przypuszczającego (§ 503)
6. Pochodzenie form trybu rozkazującego (§ 504)
7. Pochodzenie form imiesłowowych (§ 505)
NAUKA O ZDANIU
A. Rodzaje zdań (| 506)
B Zdanie pojedyncze nierozwiniete (§§ 507—614).
I. Sposoby wyrażania podmiotu nierozwiniętcgo (§§ 508—510)
II. Sposoby wyrażania orzeczenia nierozwinictego (§§511—614)
C. Zdanie pojedyncze rozwinięte (§§ 515—646).
I. Sposoby wyrażania podmiotu zasadniczego (§§516—520).
II. Sposoby wyrażania orzeczenia zasadniczego (§ 521)
III. Formy wyrazów określających (§§ 522-—541).
1. Sposoby wyrażania dopełnienia (§§ 523—529)
2. Sposoby wyrażania przydawki (§§ 530—534)
3. Rodzaje i sposoby wyrażania okoliczników (§§ 535—540).
4. Przydawka okolicznikowa (§541)
IV. Wyrazy poza zdaniem (§542)
V. Układ wyrazów w zdaniu pojedynczym (§§ 543—548).
VI. Sposoby łączenia wyrazów w zdaniu (§§ 549—646)
1. Sposoby łączenia podmiotu i orzeczenia w zdaniu pojedynczym nicrozwiniętym (§§ 550—552)
2. Sposoby łączenia podmiotu i orzeczenia w zdaniu pojedynczym rozwiniętym (§ 553).
3. Znaczenie form czasownika (§§ 554—574)
a) Użycie form strony (§§ 555—563)
b) Użycie form trybu (§§ 564—567)
Użycie bezokolicznika w znaczeniu trybu (§ 568).
c) Użycie form czasu (§§ 569—574)
4. Sposoby łączenia części podmiotu rozwiniętego i orzeczenia rozwiniętego (§§575—588)
a) Związki współrzędne (§ 578)
b) Związek zgody (§§ 579—584)
c) Związek rządu (§§ 535—587)
d) Związek przynależności (§ 588).
5. Znaczenie przypadków (§§ 589—646)
a) Wołacz (§591)
b) Mianownik (§§ 592—595)
c) Najogólniejszy podział znaczeniowy przypadków zależnych {§ 596)
d) Dopełniacz (§§ 597—609)
«) Dopełniacz przysłowny (§§ 598—602).
P) Dopełniacz przyrzeczownikowy (§§ 603—609)
e) Celownik (§§ 610—617).
«) Celownik przysłowny (§§611—616)
P) Celownik przyrzeczownikowy (§617).
0 Biernik (§§618—625)
•) Biernik przysłowny (§§619—624).
P) Biernik przyrzeczownikowy (§ 625)
g) Narzędnik (§§626—640)
«) Narzędnik przysłowny (§§ 627—637)
P) Narzędnik przyrzeczownikowy (§§638—640)
h) Miejscownik (§§641—646).
«) Miejscownik przysłowny (§§ 642—645)
P) Miejscownik przyrzeczownikowy (§ 646)
D. Zdanie złożone (§§ 647—714)
I. Rodzaje zdań złożonych (§§ 647—649).
II. Rozbiór zdania złożonego współrzędnie (§§ 650—657)
1. Zdania współrzędne łączne (§§ 652—653)
2. Zdania współrzędne wynikowe (§§654—655)
3. Zdania współrzędne przeciwstawne (§§656—657)
III. Rozbiór zdania złożonego podrzędnie (§§658—697)
|. Wzajemny stosunek zdań wchodzących w skład zdania złożonego podrzędnie (§§ 658—662).
2. Układ zdań w zdaniu złożonym podrzędnie (§ 663).
3. Podział zdań podrzędnych ze względu na sposób ich łączenia ze zdaniami nadrzędnymi (§ 664)
4. Podział zdań podrzędnych ze względu na ich znaczenie (§ 665)
5. Zdania podmiotowe (§§ 666—667)
6. Zdania orzecznikowe (§§668—670)
7. Zdania określające (§§671—697)
a) Zdania dopełnieniowe (§§672—674)
b) Zdania przydawkowe (§§675—677)
c) Zdania okolicznikowe (§§ 678—697)
«) Zdania okolicznikowe miejsca (§ 679)
P) Zdania okolicznikowe czasu (§§680—681).
t) Zdania okolicznikowe sposobu (§§ 682—683).
8^ Zdania okolicznikowe stopnia (§§ 684—685).
t) Zdania okolicznikowe celu (§ 686)
?) Zdania okolicznikowe przyczyny (§ 687).
Yj) Zdania okolicznikowe warunkowe (§§ 688—694)
0) Zdania okolicznikowe przyzwalające (§§ 695—697)
IV Zdania złożone wieloczłonowe (§§ 698—704)
1. Zdanie wieloczłonowe złożone współrzędnie (§ 699—702)
2. Zdanie wieloczłonowe złożone podrzędnie.(§ 703)
3. Układ zdań w zdaniu wieloczłonowym złożonym podrzędnie (§ 704)
V. Okresy (§§ 705—706).
VI. Równoważniki zdania (§§707—711)
VII Zdania niezupełne i urwane (§§712—713)
VIII. Podział utworów językowych oznaczających skończone całości myślowe (§ 714)
Objaśnienie znaków
