FORTYFIKACJE BUDOWLE OBRONNE ZIEMI GDAŃSKIEJ 1966

27-06-2015, 19:56
Aukcja w czasie sprawdzania była zakończona.

Cena kup teraz: 40 zł Aktualna cena: 34.99 zł

Użytkownik dicentium

numer aukcji: 5450292483

Miejscowość Kraków

Koniec: 27-06-2015 19:50:00

Dodatkowe informacje:
Stan: Używany
Waga (z opakowaniem): 0.25 [kg]
Okładka: miękka z obwolutą
Rok wydania (xxxx): 1966

KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO SPISU TREŚCI

KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO OPISU KSIĄŻKI

KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY ZNAJDUJĄCE SIĘ W TEJ SAMEJ KATEGORII

KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG CZASU ZAKOŃCZENIA

KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG ILOŚCI OFERT

PONIŻEJ ZNAJDZIESZ MINIATURY ZDJĘĆ SPRZEDAWANEGO PRZEDMIOTU, WYSTARCZY KLIKNĄĆ NA JEDNĄ Z NICH A ZOSTANIESZ PRZENIESIONY DO ODPOWIEDNIEGO ZDJĘCIA W WIĘKSZYM FORMACIE ZNAJDUJĄCEGO SIĘ NA DOLE STRONY (CZASAMI TRZEBA CHWILĘ POCZEKAĆ NA DOGRANIE ZDJĘCIA).

-PEŁNY TYTUŁ KSIĄŻKI BUDOWLE OBRONNE ZIEMII GDAŃSKIEJ
AUTOR - FRANCISZEK MAMUSZKA
WYDAWNICTWO - WYDZIAŁ KULTURY PREZYDIUM WOJ.RADY NARODOWEJ W GDAŃSKU
WYDANIE -
NAKŁAD - 1000 EGZ. EGZ.
STAN KSIĄŻKI - JAK NA WIEK (ZGODNY Z ZAŁĄCZONYM MATERIAŁEM ZDJĘCIOWYM) (wszystkie zdjęcia na aukcji przedstawiają sprzedawany przedmiot).
RODZAJ OPRAWY - MIĘKKA Z OBWOLUTĄ
ILOŚĆ STRON - 82
WYMIARY - 17X16CM x x CM (WYSOKOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GRUBOŚĆ W CENTYMETRACH)
WAGA - 0,25 KG (WAGA BEZ OPAKOWANIA)
ILUSTRACJE, MAPY ITP. -
KOSZT WYSYŁKI WYNOSI 10 ZŁ - PŁATNE PRZELEWEM / KOSZT ZRYCZAŁTOWANY NA TERENIE POLSKI,BEZ WZGLĘDU NA WAGĘ,ROZMIAR I ILOŚĆ KSIĄŻEK - PRZESYŁKA POLECONA EKONOMICZNA + KOPERTA BĄBELKOWA.W PRZYPADKU PRZESYŁKI POLECONEJ PRIORYTETOWEJ PROSZĘ O DOPŁATĘ W WYSOKOŚCI 3ZŁ.KOSZT PRZESYŁKI ZAGRANICZNEJ ZGODNY Z CENNIKIEM POCZTY POLSKIEJ / .

KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ

SPIS TREŚCI LUB/I OPIS (Przypominam o kombinacji klawiszy Ctrl+F – przytrzymaj Ctrl i jednocześnie naciśnij klawisz F, w okienku które się pojawi wpisz dowolne szukane przez ciebie słowo, być może znajduje się ono w opisie mojej aukcji)

FRANCISZEK MAMUSZKA
Budowle obronne Ziemi Gdańskiej
GDAŃSK 1966
Recenzenci: EDWIN ROZENKRANZ i JERZY STANKIEWICZ
Okładka, rysunki, układ graficzny: DOROTA BOROWSKA
Zdjęcia:
F. MAMUSZKA: 3, 6, 9, 10, 12, 15, 17, 24, 26, 28, 29, 31, 33—35 CZ. SKONKA: 4, 21, 23, 36
J. STANKIEWICZ: 2
J. UKLEJEWSKI: 13, 16
R. WYROBEK: 14, 27
Zdjęcie na okładce:
M. MURMAN
Redaktor : JANUSZ DERĘGOWSKI
Zdjęcie na obwolucie przedstawia „Latarnię" z 1482 r. i otaczającą ją basteję z 1563 r. („Wieniec") w twierdzy Wisłoujśeie

SPIS TREŚCI

Wstęp ............... 3
Benowo............... 7
Białogarda.............. 8
Bystrzec............... 9
Chmielno .............. 3
Dzierzgoń.............. 18
Elbląg ......."........ 12
Fiszewo............... 17
Garczyn............... 18
Gardeja............... 18
Gdańsk............... 19
Gniew ............... 37
Gonączyno.............. 39
Gorzędziej.............. 39
Grabiny - Zameczek .......... 39
Klasztorne.............. 42
Krokowa .............. 42
Kościerzyna ............. 42
Kwidzyn............... 43
Laski................ 46
Lębork............... 46
Lubiszewo.............. 4S
Łeba................ 49
Łęcze................ 4ä
Malbork............... 43
Mojkowo (Jegłownik)..... .... 57
Mokry Dwór............. 53
Nowęcin .............. 53
Nowy Dwór Gdański.......... 59
Nowy Staw ............. 59
Oliwa................ 59
Osiek................ 60
Otomin............... 60
Pruszcz Gdański............ 62
Puck................ 62
Rudno ............... 63
Sobowidz............... 63
Skarszewy.............. 63
Sopot................ 66
Starogard Gdański........... 66
Stępowo............... 68
Sztum ............... 68
Tczew............... 70
Tolkmicko.............. 70
Tymawa............... 71
Westerplatte ............. 71
Weklice............... 73
Władysławowo i Kazimierzowo....... 74
Zamek Kiszewski............ 75
Zantyr............... 75
Żarnowiec.............. 76
Grody obronne we wczesnym średniowieczu na Ziemi Gdańskiej ............ 77
Materiały źródłowe........... 78
podstawowa literatura.......... 78
Spis rycin.............. 80

SPIS RYCIN

Rye. 1. Benowo, XVII-wieczny szaniec obok Leśn. Wygoda
Ryc. ?. Białogarda, grodzisko wczesnośredniowieczne
Ryc. 3. Bystrzec, gotycki zameczek z XVII-wiecznymi basztami
Ryc. 4. Chmielno, fragment grodziska
Ryc. 5. Elbląg, mury obronne Starego i Nowego Miasta ok. 1400 r.
Ryc. 6. Elbląg, Brama Targowa
Ryc. 7. Elbląg, Fortyfikacje miejskie w 1648 r.
Ryc. 8. Gdańsk, gród wczesnośredniowieczny w 2 połowie X w.
Ryc. 9. Gdańsk, fragment fortyfikacji dawnego zamku krzyżackiego
Ryc. 10. Żuraw nad Motławą
Rye. 11. Gdańsk, fortyfikacje ok. 1520 r.
Ryc. 12. Gdańsk, Brama Stągiewna
Ryc. 13. Gdańsk, Brama Wyżynna
Ryc. 14. Gdańsk, widok miasta ok. 1650 r.
Ryc. 15. Gdańsk, Brama Nizinna
Ryc. 16. Gdańsk, zachodnia fasada Zbrojowni i Baszta Słomiana
Ryc. 17. Gdańsk, fragment Śluzy Kamiennej i Bastion Żubr
Rye. 18. Gdańsk, fortyfikacje miejskie ok. 1660
Ryc. 19. Twierdza Gdańska Głowa w 1656 r.
Ryc. 20. Gniew, plan zamku i miasta w 2 poł. XVII w.
Ryc/ 21. Grabiny-Zameczek, zespół budynków i umocnień dworu obronnego w 2 poł. XVIII w.
Ryc. 22. Grabiny-Zameczek, zachodnie, częściowo zachowane skrzydło dworu
Ryc. 23. Kwidzyn, widok zamku od strony zachodniej
Ryc. 24. Kwidzyn, katedra gotycka i pn. skrzydło zamku
Ryc. 25. Lębork, zespół zachowanych budowli obronnych
Ryc. 26. Lębork, dawny zamek, obcenie siedziba sądu
Ryc. 27. Malbork, Wysoki Zamek, widok od pd.-wsch.
Ryc. 28. Malbork, dawna rezydencja w. mistrzów i następnie królów polskich na
Średnim Zamku
Ryc. 29. Malbork, widok na Wysoki i Średni Zamek od zachodu Ryc. 30. Malbork, plan zamku i miasta średniowiecznego Ryc. 31. Malbork. Brama Mariacka
Ryc. 32. Mojkowo, plan 4-bastionowego szańca z 1 poł. XVII w. Ryc. 33. Oliwa, tzw. Wielka Brama, niegdyś główny wjazd na teren opactwa Ryc. 34. Skarszewy, dawny zamek joannitow po przebudowie w XVII i XIX w. Ryc. 35. Sopot, grodzisko wczesnośredniowieczne
Ryc. 36. Starogard Gdański, baszta nieistniejącej Bramy Gdańskiej Ryc. 37. Sztum, średniowieczne budowle obronne
Ryc. 38. Westerplatte, umocnienia i punkty ogniowe w dniu 1. IX. 1939 r. Ryc. 39. Władysławowo i Kazimierzowo, szańce XVII-wieezne na Mierzei Helskiej

WSTĘP

Tradycje budownictwa obronnego sięgają czasów najdawniejszych i w znacznej mierze wiążą się ze zorganizowanymi formami życia osiadłego zbiorowisk ludzkich.
Najdawniejszymi śladami budownictwa obronnego na Ziemi Gdańskiej są pochodzące jeszcze sprzed naszej ery grodziska prasłowiańskiej kultury łużyckiej (Łęcze, Tolkmicko). Poważny rozwój budownictwa grodowego na Ziemi Gdańskiej przyniosło jednak dopiero wczesne średniowiecze, zwłaszcza wiek X, kiedy na Pomorzu zaczął się umacniać ustrój feudalny. Budownictwo obronne tego okresu było reprezentowane przez grody — warownie, siedziby wielmożów, ośrodki administracyjne (kasztelanie — np. Puck, Chmielna, Gniew) wreszcie rezydencje książęce (np. Gdańsk, Tczew). Obronność grodów poza warunkami naturalnymi kształtowały umocnienia w postaci wałów o konstrukcji ziemno-drewnianej lub kamiennej oraz fosy. Jeszcze w XIII w. wałami drewniano-ziemnymi otaczano najstarsze zespoły miejskie noszące już charakter zdecydowanie późnośredniowieczny (np. Elbląg).
Upowszechnienie w XIV w. techniki murowania, a zwłaszcza wypalania cegły, spowodowało na Ziemi Gdańskiej zasadniczy przewrót w dziedzinie budownictwa obronnego. Rolę dawnych grodów przejmowały coraz częściej dwory obronne (np. Grabiny-Zameczek, Krokowa, Nowęcin, Stępowo), zameczki (Osiek, Zamek Kiszewski, Lębork) lub okazałe, czasem wręcz potężne zamki krzyżackie (np. Gdańsk, Gniew, Elbląg, Malbork). Były to budowle mniej lub bardziej regularne o grubych ścianach, jedno- lub wielo-skrzydłowe, włączone w obwód murów zamkowych lub też ze wszystkich szron otoczone tymi murami i fosami. Obok założeń jednoczłonowych (np. Osiek, Krokowa), występowały zespoły dwu- (np. Zamek Kiszewski) a nawet wieloczłonowe o zróżnicowanych pod względem funkcjonalnym przedzamczach (np. Gdańsk, Elbląg, Malbork).
Większe i bogatsze miasta szybko otaczały się murami obronnymi, uboższym musiał wystarczać dawny wał, a nawet drewniana palisada (np. Dzierz-goń, Nowy Staw). Mury miejskie, zazwyczaj ceglane, zwieńczone zębatymi blankami osłaniającymi chodniki, uzupełniały niskie, od góry i od strony miasta pierwotnie otwarte, prostokątne występy basztowe oraz bramne bu-
dynki lub wieże. Baszty o dodatkowej funkcji (więzienie, prochownia), a także baszty narożne otrzymywały często narys wieloboczny (np. Gdańsk — Jacek i Baszta Słomiana, Elbląg — Wielka Baszta Mnisza). Od strony miasta niemal zawsze zakładano uliczkę murową ułatwiającą szybkie przerzucanie oddziałów w zagrożone rejony.
W związku z upowszechnianiem nowych rodzajów broni, zwłaszcza — palnej, następowała dalsza modernizacja średniowiecznych systemów obronnych. Od 2 poł. XIV w. niektóre miasta zakładały na całym obwodzie lub jego części drugi, zewnętrzny mur obronny, w odróżnieniu od muru pierwotnego — wysokiego, zwany murem niskim (Gdańsk, Elbląg, Gniew). Mur wysoki podwyższano i zaopatrywano w kryty chodnik. Oba mury dzieliło międzymurze. Baszty wznoszone w ciągu muru niskiego oraz nowe baszty muru wysokiego otrzymywały korzystniejszy pod względem militarnym zarys cylindryczny. Bramy zaopatrywano w przedbramia — dziedzińce otoczone murem (Gniew, Gdańsk, Elbląg), później często rozbudowywane w formie basztowych zespołów bram zewnętrznych. Najlepszym zachowanym, przykładem jest przedbramie Bramy Długoulicznej w Gdańsku. Rzadkim typem, umocnień były bramy wodne miast portowych Gdańska i Elbląga strzegące wylotów ulic prowadzących w kierunku nabrzeży. Czasem posiadały one nawet urządzenia dźwigowo-przeładunkowe (np. gdański Żuraw).
Wprowadzenie, a następnie rozwój artylerii, już w XV w. spowodowały w budownictwie obronnym prawdziwy przewrót. Zaczęto wracać do wałów ziemnych wytrzymalszych na pociski działowe od kruchych murów. Zamiast wysokich baszt stanowiących świetny cel dla artylerii wroga wznoszono niskie, ziemno-murowe basteje z platformami i stanowiskami na działa (Gdańsk — Stare Miasto i Stare Przedmieście, „wieniec" Wisłoujścia, Elbląg). Fortyfikacje bastejowe stanowiły formę przejściową między umocnieniami średniowiecznymi a nowożytnymi — typu bastionowego.
Pierwsze przykłady umocnień bastionowych, gdzie mur zastąpiono wałami (kurtynami) a baszty — bastionami z działami w kazamatach i na platformach, pojawiły się na Ziemi Gdańskiej w 2 poł. XVI w. (Gdańsk, Wi-słoujście, Elbląg). Bazowały one na kosztownym w realizacji ziemno-muro-wym systemie włoskim. W ciągu XVII w., w okresie wojen szwedzkich stosowano już tańsze i znacznie łatwiejsze w budowie wały i bastiony ziemne systemu holenderskiego. Jednakże i tutaj koszta budowy były tak wysokie, że miasta ponosiły je tylko w obliczu bezpośredniego zagrożenia (Gdansk) lub też pod presją szwedzkich okupantów (Elbląg). W kilku przypadkach umocnienia te posiadały charakter efemeryczny i wkrótce uległy likwidacji (np. Malbork, Tczew). Projektowano także w XVII w. kilka potężnych twierdz miejskich, których budowa nie doszła jednak do skutku (Puck, Malbork, Sztum), lub też modernizację ograniczano do wzniesienia pojedynczych szańców i bastionów.
Kurtyny i bastiony posiadały charakterystyczny profil wałowy zwieńczony przedpiersiem z działobitniami i ławką strzelecką, osłaniającym drogę wałową lub majdan. Przed wałem głównym umocnień systemu holenderskiego wznoszono dodatkowy wał niski (np. Gdańsk). Ważnym elementem fortyfikacji nowożytnych były fosy, przez które przerzucano mosty ze zwodami prowadzącymi do bram. Podstawową częścią bram były poterny, sklepione tunele pod kurtynami, posiadające nieraz szczególnie bogatą zewnętrzną oprawę architektoniczną (Bram.a Wyżynna w Gdańsku). W systemie holenderskim stosowano liczne umocnienia zewnętrzne: raweliny — osłaniające bramy i kurtyny, słoniczoła — osłaniające bastiony oraz umocnienia przedpola (lunety, dzieła rogowe, koronowe itp.).
Oprócz umocnień miejskich wznoszono też samodzielne twierdze (np. Gdańska Głowa, Wisłoujście). Wznoszono równiek szańce i reduty osłaniające ważne pod względem strategicznym budowle lub szlaki komunikacyjne (Gdańsk-Ostrów, szańce Mierzei Helskiej, szańce okolic Elbląga, Głowa Mątowska, szaniec w Lisewie itp.). Umocnienia, te, podobnie jak tran-szeje i inne okopy zakładane podczas oblężenia miały charakter dzieł półstałych a nawet polowych i często po wypełnieniu zadania były likwidowane.
W XVIII w. jedynie zespół twierdzy gdańskiej stale modernizoioano głównie w myśl zaleceń inżynierów francuskich. Umocnienia innych miast stopniowo popadały w ruinę i ulegały kasacie. Pewne ożywienie w dziedzinie fortyfikacji nastąpiło na przełomie XVIII i XIX w. w okresie wojen napoleońskich. Prusacy i Francuzi rozbudowali twierdzę gdańską, zwłaszcza w rejonie portu, a także projektowali i częściowo zrealizowali umocnienia rejonu Malborka, Tczewa i Kwidzyna.
W 2 poł. XIX i w pocz. XX w. w obliczu gwałtownego rozwoju i postępu w dziedzinie broni palnej budowa odpowiednio potężnych i wyposażonych, umocnionych betonem i stalą fortyfikacji nowego typu była tak kosztowna, że władze pruskie musiały ograniczyć prace w tym zakresie do niezbędnego minimum: w okolicy Gdańska wzniesiono szereg fortów będących w gruncie rzeczy małymi, samodzielnymi twierdzami, zaś rejon portu i redy umocniono budując potężne baterie nadbrzeżne dalekiego zasięgu; ponadto wzniesiono umocnienia dla ochrony ważniejszych węzłów komunikacyjnych — kolejowych i drogowych, głównie w rejonie Gdańska, Malborka i Tczewa.
Po I wojnie światowej uległa kasacie także twierdza gdańska.
W okresie międzywojennym oraz w czasie II wojny światowej, w obliczu nowych tendencji militarnych (wojna ruchoma), zamiast twierdz i fortów tworzono tzw. strefy ufortyfikowane, umocnione punktami oporu, bunkrami, zaporami fortyfikacyjnymi itp. (np. Westerplatte, rejon Helu, mierzei i in.).

JERZY STANKIEWICZ

MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE

Annales monasterii Olivensis Ord. Cist. Aetate posteriores. Wyd. p. Czaplewski, Toruń 1916—1919, „Fontes", t. 20.
Castrum parvum Quidin Die älteste Burg des Deutschen Ritterordens in Poraesanien.
W. Heym, ZWG H. 70, Danzig 1930.
Historia Rerum Prussicarum. K. Schutz, Danzig 1559.
Lustracja województwa pomorskiego 1565. Wyd. St. Hoszowski, GTN, Gdańsk 1961. Pommerellisches Urkundenbuch. Wyd. M. Perlbach, Danzlg 1882. Preussisches Urkundenbuch. Philippi-Seraphim, Königsberg 1882—1909. Pomerania antiqua (praca zbiorowa). Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Gdańsk 1965.
Scriptores Rerum Prussicarum. Wyd. T. Hirsch, M. Toeppen, E. Strehlke, Leipzik 1861—1874.
Sprawozdania Konserwatora Zabytków Archeologicznych na woj. gdańskie i Muzeum Archeologicznego w Gdańsku z prac terenowych prowadzonych w latach 1961—1964.
Wykazy zabytków z powiatów: m. elbląskiego, elbląskiego, gdańskiego, lęborskiego, malborskiego, puckiego, starogardzkiego gd., sztumskiego. Opracowali po zebraniu materiału: F. Mamuszka, R. Massalski, K. Mellln, J. Stankiewicz, T. Sierant, J. Tukałło, M. Zdzitowiecka. Wyd. Muzeum Pomorskie w Gdańsku, Woj. Konserwator Zabytków, Okręgowa Komisja Opieki nad Zabytkami przy Żarz. Okr. PTTK w Gdańsku. Gdańsk 1955—1958.
Spis zabytków architektury i budownictwa. Ministerstwo Kultury i Sztuki, Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków, Ośrodek Dokumentacji Zabytków.
Zbiory Inwentaryzacyjne (zielone karty) Głównego Konserwatora Zabytków w Gdańsku.
PODSTAWOWA LITERATURA
J. Antoniewicz: Osiedla obronne okresu wczesnożelaznego w Prusach Swia-towit" T. XXV, Warszawa 1964. Odbitka autorska.
P. Czaplewski: Senatorowie świeccy, podskarbiowie i starostowie Prus Królewskich, 1454—1772. „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu", XXVI-XXVIII (1919—1921). Toruń 1921.
K. Górski: Dzieje Malborka. Wydawnictwo Morskie 1960. B. Guerquin: Zamek w Malborku. Wyd. „Arkady", Warszawa 1962. J. Heise: Die Bau- und Kunstdenkmäler der Prowinz Westpreussen, Bd. 1 -Pomerellen, 1—9, Danzig 1884—1894.
K. Jażdżewski: Gdańsk wczesnośredniowieczny w świetle wykopalisk. Gdańsk 1961. M. Krwawicz: Marynarka wojenna i obrona polskiego wybrzeża w dawnych
wiekach. Wyd. MON, Warszawa 1961.
S. K u j o t : Dzieje Prus Królewskich, cz. I - do foku 1309. Toruń 1924. W ł. Ł ę g a : Społeczeństwo i państwo gdańsko-pomorskie w XII i XIII w. Instytut
Zachodni, Poznań 1956.
W ł. Ł ę g a : Kultura Pomorza we wczesnym średniowieczu na podstawie wykopalisk Nakł. Tow. Nauk. w Toruniu, Toruń 1930.
W ł. Ł ę g a : Warownie wczesnośredniowieczne na obszarze Pomorza. .Mestwin" t. IV, 1928.
F Mamuszka: Malbork i zamek malborski. Wyd. Morskie vr Gdyni, Gdynia 1957.
r. Mamuszka: Malbork i powiat malborski. Oddział PTTK w Malborku, War-sząwa 1964. „
F Mamuszka: J. Stankiewicz: Oliwa dzieje i zabytki. Gdański Konserwator Zabytków, GTPS, Gdańsk 1959.
B Makowski: Sztuka na Pomorzu. Toruń 1932.
W. O d y n i e c : Dzieje ziemi puckiej. Wyd. Morskie, Gdynia 1962.
M. Pelczar: Gdańsk. Wyd. SIT, Warszawa 1959.
Rocznik elbląski: (Praca zbiorowa), t. I i II. PTH w Elblągu. Elbląg 1961
F Rosenkranz: Początki i ustrój miast Pomorza Gdańskiego do schyłku XIV stulecia. Gdańskie Tow. Nauk. Gdańsk 1962.
J stankiewicz, B. Szermer: Gdańsk - rozwój urbanistyczny i architektoniczny. „Arkady", Warszawa 1959.
J stankiewicz: Nadmorska twierdza Wisłoujście. „Kwartalnik Architektury i urbanistyki", t. I z. 2, Warszawa 1956.
J stankiewicz: Strakowscy fortyfikatorzy architekci i budowniczowie gdańscy. Zakład im. Ossolińskich we Wrocławiu, Gdansk 1955.
J stankiewicz: Średniowieczne fortyfikacje Głównego Miasta w Gdańsku. Od-bitka Studia i Materiały do Historii Wojskowości, t. IV, Warszawa 1958.
J stankiewicz: Rozwój fortyfikacji Gdańska w XVI i XVII w. na tle współczesnych osiągnięć sztuki fortyfikacyjnej w Europie.
B S c h m i d : Die Marienburg. Würzburg 1955.
B. S c h m i d : Die Bau- und Kundstdenkmäler des Kreises Marienburg. Danzig 1919.
F. Schultz: Geschichte des Kreises Lauenburg in Pommern. Lauenburg 1912.
F Schultz- Geschichte des Kreises Neustadt und Putzig. Danzig (1907).
Westerplatte. Zebrał i opracował Z. Flisowski. Wyd. MON, wyd. III, Warszawa 1965.
A Z b i e r s k i : Port gdański na tle miasta w X-XIII w. Gdańskie Tow. Nauk. Gdańsk 1964.

WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ