Kraków 1983
500 str., okładka twarda wys. 20 cm
stan dobry


Spis treści


Wstęp (Marcin Kula) 7
1. Za Ocean po lepsze życie (Krzysztof Smolana) 39
2. Polonia meksykańska (Tadeusz Łepkowski) 69
3. Polonia w krajach Ameryki Centralnej (Tadeusz Łepkowski) 112
4. Polonia na Kubie (Marcin Kula) 128
5. Polonia na Haiti (Izabela Klarner-Kosińska) 157
6. Polonia w Wenezueli (Ryszard Schnepf) 163
7. Polonia w Kolumbii (Izabela Klarner-Kosińska) 176
8. Polonia w Ekwadorze (Izabela Klarner-Kosińska) 178
9. Polonia w Peru (Izabela Klarner-Kosińska) 181
10. Polonia w Boliwii (Izabela Klarner-Kosińska) 202
11. Polonia w Chile (Izabela Klarner-Kosińska) 206
12. Polonia w Argentynie 215
12.1. Polonia w Argentynie. Rys historyczny (Krzysztof Smolana) 215
12.2. Polonia w Buenos Aires (Izabela Klarner-Kosińska) 218
12.3. Polskie osadnictwo chłopskie w argentyńskim Misiones od
końca XIX w. do lat trzydziestych XX w. (Danuta Łukasz, Ryszard Stemplowski) 246
13. Polonia w Urugwaju (Izabela Klarner-Kosińska) 309
14. Polonia w Paragwaju (Izabela Klarner-Kosińska) 323
15. Polonia w Brazylii 332
15.1. Polonia w Brazylii. Rys historyczny (Krzysztof Smolana) 332
15.2. Polonia w Sao Paulo (Izabela Klarner-Kosińska) 336
15.3. Skupisko polonijne na południu Brazylii od początków
osadnictwa do schyłku okresu międzywojennego 358
15.3.1. Gospodarowanie Polonii brazylijskiej (Ewa Anuszewska) 358
15.3.2. Przemiany społeczności polskiej w Brazylii (Maria Anna
Ignatowicz) 379
15.3.3. Sytuacja Polonii brazylijskiej w dobie ustaw nacjonalistycznych prezydenta Getulio Vargasa (Marek Krasicki) 411
16. Polityka Polski wobec emigracji w Ameryce Łacińskiej. Od
mirażu ekspansji do polityki współpracy (Maria Teresa Koreywo-Rybczyńska) 443

Summary 481
Resumen 482
Resumo 483
Indeks osobowy 404



Zainteresowanie polską obecnością w Ameryce Łacińskiej jest prawic tak dawne jak samo zjawisko. Zachowane pamiętniki Polaków walczących po stronie Francuzów z bojownikami o wolność przyszłego Haiti zostaiy stosunkowo szybko opublikowane w kraju, podobnie jak wspomnienia polskich żołnierzy, którzy w latach sześćdziesiątych stanęli u boku Maksymiliana w Meksyku. Znalazły w krajowych publikacjach odbicie doświadczenia Ignacego Domeyki, najbardziej znanego z polistopadowych wychodźców, którzy związali swe losy z Ameryką Łacińską.
Zainteresowanie polskiej opinii publicznej budziły — jeśli można sądzić po publikacjach książkowych — badania prowadzone w Ameryce Łacińskiej przez polskich przyrodników, choć mogła to być ciekawość motywowana bardziej przedmiotem opisu niż działalnością autorów.
Oczywiście wielkie zainteresowanie i masę publikacji wywołała fala chłopskiej emigracji masowej do Brazylii na początku lat dziewięćdziesiątych. Wypowiadali się wówczas uczeni tej miary co Florian Znaniecki czy Ludwik Krzywicki. Maria Konopnicka napisała znany poemat o losie emigrujących chłopów. Pojawiały się materiały przeznaczone do użytku kandydatów na emigrację bądź dyskutujące kwestie emigracyjne, niekiedy oparte na naocznej obserwacji. Kilku autorów — wśród nich pisarz Adolf Dygasiński, i polityk Roman Dmowski — wybrało się do Brazylii specjalnie, by przyjrzeć się polskiemu osadnictwu.
Problematyka powstającego skupiska polonijnego w Brazylii stosunkowo szybko zaczęła być zresztą rozpoznawana również przez samych wychodźców. Emigranci interesowali się przede wszystkim tym, co ich jako rolników najbardziej dotyczyło: ziemią, techniką uprawy, przyrodą — w sumie najbliższym otoczeniem. Znaleźli się jednak w społeczności emigranckiej także ludzie, którzy potrafili się wznieść na wyższy poziom analizy, zadać pytania o miejsce Polonii — choć tego terminu, rzecz jasna, nic używali — w społeczeństwie brazylijskim. Był wśród nich Jan Hempel, znany w późniejszych czasach intelektualista i działacz komunistyczny; był Stanisław Kłobukowski, autor ciekawych reportaży z podróży po Brazylii. Byli w końcu ludzie, którzy przez publikację szeregu wydawnictw chcieli ułatwić emigrantom poznanie nowego terenu. Wszystkie
te wątki znajdowały także odbicie w prasie polonijnej .— np. w „Gazecie Polskiej w Brazylii", czy w „Polaku w Brazylii", podobnie zresztą jak w części tytułów prasy krajowej.
W okresie międzywojennym niektóre z wyżej sygnalizowanych nurtów zainteresowania Polonią w Ameryce Łacińskiej pozostały bez zmian. Nad własnym losem zastanawiali się, po pierwsze, sami wychodźcy. Pojawiła się tworzona na emigracji literatura pamiętnikarska. Rozwinęła się tworzona w nowej ojczyźnie literatura piękna. Dla swoich bardzo konkretnych potrzeb emigracja zdobywała, podobnie jak w poprzednim okresie, wiedzę o warunkach, w jakich przyszło jej żyć.
W kraju w okresie międzywojennym trwały żywe dyskusje z zakresu problematyki emigracyjnej. Wątpliwej skądinąd wartości projekty rozwijania wychodźstwa z Polski do Ameryki Łacińskiej skłaniały do zdobywania i publikowania informacji o istniejących ośrodkach osadniczych. Z natury rzeczy wnikliwym obserwatorem życia Polonii była służba konsularna i dyplomatyczna oraz wyspecjalizo-
wanc organizacje krajowe, jak np. Światowy Związek Polaków z Zagranicy.
Problematyka Polonii w Ameryce Łacińskiej dostarczyła w dwudziestoleciu pożywki dla utworów beletrystycznych. Wówczas powstało także szereg reportaży z podróży po terenach, zasiedlonych przez skupiska polonijne. Temat budził zainteresowanie ludzi wybitnych. Przedmowę do jednego z reportaży napisał Aleksander Świętochowski. Jan Parandowski zwracał się do MSZ z prośbą o ułatwienie mu odwiedzenia skupisk Polonii brazylijskiej, gdyż chciał coś o tym napisać. Melchior Wańkowicz i Antoni Słonimski w swoich reportażach z Meksyku i Brazylii skrzętnie odnotowali kontakty z Polonią — podobnie jak większość polskich reportażystów tego okresu odwiedzających Amerykę Łacińską.
W okresie międzywojennym pojawiły się też zaczątki badań o charakterze naukowym nad Polonią latynoamerykańską. Choć oczywiście granice podejścia naukowego są sprawą poniekąd umowną, to przecież twórczość Kazimierza Stołyhwy, Adama Skałkowskiego, podjęta przez Instytut Gospodarstwa Społecznego inicjatywa publikowania pamiętników emigrantów czy — poniekąd - działalność Instytutu Naukowego do Badań Emigracji i Kolonizacji (później Naukowego Instytutu Emigracyjnego) wyróżniały się wyraźnie
na tle masy publikacji o polskiej obecności w Ameryce Łacińskiej .
Podobnie jak przed I wojną światową, występowało również w dwudziestoleciu zainteresowanie działaniami polskich badaczy przyrody. Jest oczywiście dyskusyjne, na ile było ono fragmentem zainteresowania Polonią, mimo że w tym okresie owi badacze byli bardzo powiązani ze środowiskiem polonijnym. Samo środowisko było jeszcze znacznie mniej niż dziś oderwane od kraju, a więc i od przybyszów ze Starej Ojczyzny — ci zaś widzieli w nim naturalny punkt oparcia.
Po II wojnie światowej krajowy i emigracyjny nurt refleksji nad Polonią latynoamerykańską wyraźnie się oddaliły. Przyczyną było zarówno naturalne, coraz bardziej nasilające się oddalanie imigrantów od bezpośrednich powiązań z myślą Starego Kraju, jak i fakt niechęci części Polonii wobec przemian ustrojowych zaszłych w Polsce. W okresie zimnej wojny między Polską a krajami Ameryki Łacińskiej wyrosły bariery, a początkowa nieufność nowego ustroju wobec pozostałych na obczyźnie emigrantów też odgrywała pewną rolę. Charakterystyczne, że autorzy emigracyjni z terenu latynoamerykańskiego zaczęli publikować swe prace w kraju po 1956 r., kiedy nb. zainteresowanie Polonią w Polsce w ogóle uległo istotnemu zwiększeniu. Wciąż trwająca — mimo poprawy — słabość bezpośrednich kontaktów środowisk autorskich polonijnych i polskich usprawiedliwia jednak odrębne podejście do twórczości każdego z nich.
Wśród Polonii po 1945 r. zaznaczyła się chyba intensyfikacja refleksji nad własnym losem i własną sytuacją. Sprzyjało temu ...




Słowa kluczowe: