AUTORKĄ KSIĄŻKI JEST KRYSTYNA DĄBROWSKA-BUDZIŁŁO /KSIĄŻKA POSIADA JEJ DEDYKACJĘ/.

WSTĘP - SPIS TREŚCI - OPIS:

SŁOWO OD AUTORKI


Rozważania te mają służyć uświadomieniu wartości, jaką stanowi panorama miasta, będąca świadectwem tego., co minęło, dorobkiem kultury, zabytkiem, wreszcie najpełniejszym obrazem miasta z całą jego barwnością i różnorodnością form.
Ten znaczący i często piękny obraz nie zawsze bywa przez nas doceniany. Rzecz znamienna, że skłonni jesteśmy podziwiać widok dawny, utrwalony ręką artysty, nie dostrzegając zarazem tego piękna, które przetrwało do dziś w widoku realnym.
W rozważaniach nad panoramą Kraków zosta! uhonorowany jako miasto wyjątkowe, zawsze był bowiem znany ze swych widoków, a znaczną ich część udało mu się dotąd ocalić. Mimo zmian są one wciąż tak piękne, że możliwość ich utraty lub większego jeszcze oszpecenia wydaje się groźbą szczególnie wielką.
Skąd wziął się ten temat w takim właśnie ujęciu? Wynikł z chęci zwrócenia uwagi na rzecz, która człowiekowi, także współczesnemu, jest niezbędna, a więc na przedmiot kontemplacji — piękny, ciekawy, pełen treści —- jaki realny widok miasta niewątpliwie może stanowić. Przede wszystkim jednak wynikł właśnie z obawy, by owej wartości nie utracie; obawy tym większej, że wciąż podsycanej nowymi dowodami. Stare panoramy, do niedawna ■ jeszcze zachowane, zmieniają swój kształt nic do poznania lub przestają wręcz istnieć.
Źródła tego zjawiska należy chyba szukać w fakcie zmniejszenia wrażliwości człowieka na otaczającą go przestrzeń. Tę właściwość naszych czasów tratnie wyraził krakowski profesor architektury Zygmunt Novak stwierdzając, że „...wi¬dzenie stało się zmysłem utraconym (...) Człowiek i ludzkość, osiągając najwyższy poziom w jednym kierunku, traci równocześnie elementarna równowagę w innym. Te właśnie objawy widzimy w każdym organizmie jednostronnie przystosowa¬nym"1. Słuszność tych słów, pisanych w latach pięćdziesiątych, a więc w czasach, gdy sylweta miasta była jednak jeszcze przedmiotem rozważań specjalistów, potwierdziła się niestety w okresie późniejszym. W postępującym szybko rozwoju miast zagubiła się gdzieś dbałość o ich przeszłość i piękno. Ucierpiany na tym także panoramy, pozostając już jedynie w sferze zainteresowań naukowców7.
Powrót do spraw sylwet dziś powinien mieć głównie ten cel, by ie zachować

dla ich wartości estetycznych i treściowych, aby to, co narastało przez wieki, zyskując niepowtarzalną, pełną uroku postać, mogło pozostać jako najwspanialsza, odpowiednio do swej wartości potraktowana część nowego miasta.
Opowieść o panoramach Krakowa, o tym, jakie były, jak się zmieniały i jakie są obecnie, została w tej książce poprzedzona obszernym wprowadzeniem, obejmu¬jącym zarówno zagadnienia teoretyczne związane z odbiorem widoku i jego budową, jak i sprawy stanowiące tło historyczne, takie jak różne formy fascynacji widokiem miasta na przestrzeni wieków czy przemiany panoram, postępujące od czasów najdawniejszych aż po dzień dzisiejszy.
W takim zestawieniu Kraków ze swymi widokami powinien okazać się bardziej zrozumiały. Nie będzie już czymś abstrakcyjnym, oderwanym, lecz jednym spośród wielu pięknych miast, których rozwój, postępujący według pewnych zasad, trwa, nie kończąc się na dniu dzisiejszym, jego panoramy nie wydadzą się wówczas, być może, mało znaczącym dodatkiem do miasta, lecz jego nieodłączną częścią i najpełniejszym obrazem.
Całość rozważań zamykają wskazania praktyczne dotyczące sposobu ocalenia dawnych sylwet. Praca jest więc próbą ujęcia problemu na zasadzie: wczoraj i dziś panoram. Przedstawia, prócz materiału historycznego, także jego urbanistyczne opracowanie.
Za ujęciem takim kryje się intencja zerwania z rozdzielnym traktowaniem widoku miasta jako pięknego, starego wizerunku i widoku realnego, który choć godzien takich jak pierwszy zachwytów, ginie na naszych oczach przy bierności współczesnych.
Książka przeznaczona jest nie tylko dla miłośników Krakowa, lecz dla wszystkich, którym sprawy przeszłości i piękna miasta nie są obojętne. Być może temat tak ujęty wyda się im interesujący i do pewnego stopnia nowy. Jest także zaadresowana do tych, którzy decydują o kształcie miasta i od których zależy, czy jego sylwety przetrwają, czy będą bezpowrotnie stracone.
Naukowe badania widoków historycznych Krakowa, rozpoczęte w końcu wieku XIX i kontynuowane w naszym stuleciu1, dały w efekcie szczegółowo opracowany materiał, mogący dzisiaj być podstawą dla dalszych przemyśleń na temat panoram. Zawarty on jest w szeregu publikacji, w katalogach wystaw, wreszcie w zbiorach Pracowni Ikonografii Krakowa.
Na szczególną uwagę zasługują trzy wydawnictwa książkowe, które ukazały się w latach powojennych. Są to: Przemiany dziejozuc otoczenia Wawelu pod redakcją Stefana Banacha, wydane w 1953 roku4, obejmujące bogaty zestaw wizerunków wraz z komentarzem, i dwie pozycje Jerzego Banacha: Dawne widoki Krakowa, opublikowane w roku 1967, a wznowione z uzupełnieniami w 1983 roku, oraz Kraków malowniczy. O albumach z widokami miasta w XIX wieku z 1980 roku. Prezentują one obszerny materiał dotyczący historycznych wizerunków, ich formy, dziejów powstania.
Z tematem sylwet w sposób mniej łub bardziej ścisły łączy się ponadto wiele innych nazwisk i pozycji wydawniczych. Jest o nich mowa w tekście, ujmującym w całość dostępne z tego kręgu spraw przemyślenia

SPIS ILUSTRACJI


Skróty:
BCz — Biblioteka Czartoryskich w Krakowie
BJ — Biblioteka Jagiellońska w Krakowie
MH — Muzeum Historyczne m. Krakowa
MNK — Muzeum Narodowe w Krakowie
MNW — Muzeum Narodowe w Warszawie
PIK — Pracownia Ikonografii Krakowa
PZS — Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu
WAP — Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Krakowie
1. Urządzone miejsce widokowe. Wg: J. O. Simonds Landscape Archuecture. The shaping
oj man's natura! environment, New York 1961 8
2. Odmiany panoram wynikłe z właściwości miejsc widokowych: A. Rodzaje miejsc wg
J. Bogdanowskiego (patrz: Konserwacja i kształtowanie w architekturze krajobrazu,
Kraków 1972). B. Położenie miejsc widokowych w stosunku do miasta. Oprać.
K. Dąbrowska-Budziło 9
3. Krakowskie Błonia, plan i dwa widoki. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło 11
4. Przemyśl, plan i trzy widoki. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło 12
5. Właściwości ludzkiego oka. Ryc. A. wykonana na podstawie ilustracji zamieszczonej
u K. Wejcherta w Elementach kompozycji urbanistycznej, Warszawa 1974, zaś ryc. B iC
na podstawie ilustracji w książce W. Strzemińskiego Teoria widzenia, Kraków 1974.
Rys. K. Dąbrowska-Budziio 13
6. Przebieg procesu oglądania. Ryc. A i B wg opisu zjawiska przez W. Strzemińskiego
w Teorii widzenia, jw., ryc. C wg opisu K. Wejcherta w pracy Elementy..., jw, Oprać.
K. Dąbrowska-Budziło 14
7. Rozmieszczenie głównych budowli w widoku. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło wg opisu
zjawiska przez W. Strzemińskiego w Teorii widzenia, jw 15
8. Wyznaczenie zasięgu ochrony zabytkowej części panoramy. Oprać. K. Dąbrowska-Bu-
dzilo 16
9. Grudziądz, sylweta od strony Wisły. Rys. K. Dąbrowska-Budziło 19
10. Miasta w terenie zróżnicowanym — korzystne i niewłaściwe rozmieszczenie zabudowy.
Oprać. K. Dąbrowska-Budziło 20
11. Budowa widoku. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło 22

12. Rodzaje dominant w panoramie miasta. Panorama Pragi oraz widok Nowego Jorku wg
fotografii. Rys. K. Dąbrowska-Budziło 25
1.3. Rytm w panoramie. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło na podstawie opisu zjawiska przez
J. Żórawskiego w pracy: O budowie formy architektonicznej, Warszawa 1973 .... 26-27
14. J. N. Głowacki, Paląc Woli Justowskiej, 1836. Litografię wg rysunku J. N. Głowackiego
wykonali: J. Jacottet i David. Wg: 24 Widoki miasta Krakowa i jego okolic zdjęte podług
natury przez J. N. Glozuackiego..., Kraków 1836. BJ 1640 I Albumy 31
15, Wilia Decjusza na Woli Justowskiej wraz z ogrodem wg stanu z początku XVII wieku.
Oprać. J. Bogdanowski wg: G. Ciołek, Ogrody polskie, Warszawa 1978, s. 39 ... 32
36. Metliberg, widok na Zurich. Wg pocztówki wydanej przez Edition Photoglob Zurich. 32
17. ,Sw. Franciszek oddaje swój płaszcz ubogiemu. Fresk Giotta di Bondone, koniec XIII w.
Wg: E. H. Trost Giotto, Berlin 1964 — Warszawa 1972. Copyright by Henschelverlag,
Berlin 34
18. Innsbruck widziany z północy. Afcwarela A. Durera, 1495. Wg: J. Białostocki, Albrecht
Durer, Warszawa 1970. Copyright by VF.B E. A. Seemann, Buch- und Kunstverlag,
Leipzig 35
19. Sw. Łukasz malujący Madonnę. R. van der Weyden. Olej przeniesiony z drewna na
płótno: Wg: Gosudarstwiennyj Ermitaż. Żyzuopis, Moskwa — Leningrad 1963 ... 36
20. Cypel za rzeką. Fragment obrazu Krajobraz z siewcą P. BruegSa (st.). Malowidło na
desce, 1557. Wg: G. W. Mcnzel Piotr Bruegel Starszy, Lipsk 1966 — Warszawa 1969.
Copyright by VEB E. A. Seemann, Buch- und Kunstverlag, Leipzig 37
21. Ragusa. M. Merian, ok. 1665. Fragment. Wg: M. Merian Die schonsten europaischen
Stadle. (Aus der Archontologia Cosmica und den Topographien...), Hamburg 1963.
Copyright by Hoffman und Campe Verlag, Hamburg 39
22. Bydgoszcz, miejsce koncentracji wojsk szwedzkich przed wyruszeniem do Danii w
1657 r., miedzioryt wg rysunku E. Dahlbergha. Wg; S. Pufendorf De rebus a Carolo
Gustavo,.., Norymberga 1696, s. 51 alb. (egz. bez tekstu). BJ, 905 III Albumy ... 40
23. Medioian, pierwsza połowa XVIII w. Rys. F. B. Werner, ryt. M. Engelbrecht,
miedzioryt. Wg: M. Engelbrecht, F.B. Werner Europaische Stddte im Rokoko, Munchen
1966. Copyright by F. Bruckmann, Munchen 41
24. Widok Warszawy od kolegiaty św. Jana do pałacu Sapieżyńskiego. Fragment panoramy
Warszawy od strony Pragi. Canaletto, 1770. W zbiorach MNW, numer negatywu
92001 43
25. Widok na Saintes Maries. Vincent van Gogh, 1888. Wg pocztówki wydanej przez
Króller-Muller Foundation, Otterlo. Copyright by Króiler-Muller Foundation.
Ottcrlo 44
26. Panorama Królewca. M. Merian. Wg: Theatrum Europaeum, Frankfurt 1642-88. Fot.
S. Zagorec 50
27.' Kostrzyn. M. Merian, początek XVII w. Panorama i plan miasta. Wg: Theatrum Euro-
paeum, jw. Fot. S. Zagorec 52
28. Ołomuniec, pierwsza połowa XVIII w. Rys. F. B. Werner, ryt. M. Engelbrecht, mie¬
dzioryt. Wg: M. Engelbrecht, F. B. Werner Europdischc Stddte im Rokoko, Munchen
1966. Copyright by F. Bruckmann, Munchen 53
29. Widok Warszawy od pałacu Ostrogskjch do Zamku Królewskiego. Canaletto, 1774,
akwaforta. W zbiorach MNW, numer negatywu 68799 54
30. Wizja ,,miasta współczesnego". Le Corbusier i P. Jeanneret, projekt teoretyczny, 1922.
A. Widok dzielnicy centralnej od poiudnia. B. Widok centralnego placu miasta. Wg: Le
Corbusier, Urbanisme, Paris 1927 57
31. Aberdeen Harbour. Rys. K. Dąbrowska-Budziło 59
32. Kraków w końcu XV w. Fortyfikacje wg J. Bogdanowskiego (patrz: Warownie i ziele?'/
twierdzy Kraków, Kraków 1979, s. 43), rozplanowanie i budowle wg K. Bąkowskicgo
(patrz: Dawny Kraków, Kraków 1898, s. 360-361) oraz Z. Pianowskiego (patrz: Z dzie¬
jów średniowiecznego Wawelu. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło Kraków 1984,. s. 162) . . 66

33. Plan kotlątajowski, 1785. Fragment przedstawiający miasto Kazimierz. „Rocznik Kra¬
kowski", t. XLVIII, Kraków 1977 68
34. Plan kołłątajowski, 1785. Fragment przedstawiający Nowy Świat i cześć Pólwsia Zwie¬
rzynieckiego. „Rocznik Krakowski", t. XLVIII, Kraków 1977 71
35. Kraków, obwarowania miasta wg J. Bogdanowskiego. Uproszczony przerys dwu pla¬
nów zamieszczonych w książce Warownie..., jw., s. 48, 58. A. Przełom w. XV/XVI,
B. Wiek XVII, Rys. K. Dąbrowska-Budzilo 77
36. Kraków w XVIII w. Plan opracowany przez K. Bąkowskiego, zamieszczony w jego
książce Dawny Kraków, jw., s. 360—361 . 81
37. Kraków w XVIII wieku. Fortyfikacje wg J. Bogdanowskiego (patrz: Warozonie..., jw.,
s. 80), zabudowa wg Sytuacyjnego planu Krakowa i jego przedmieść, ok. 1809 r. WAP,
sygn. 11-14. Rys. K. Dąbrowska-Budzilo 83
38. Plan Krakowa z ok. 1809 roku, fragment. Plan sporządzony w związku z projektowa¬
nym przez Austriaków ufortyfikowaniem Krakowa dla obrony przed wojskami Księ¬
stwa Warszawskiego. WAP, sygn. 11-14. Fot. Ł. Schuster 84
39. Plan miasta Krakowa w obrębie okopów wg T. Żebrawskiego, z 1836 r., fragment.Mie-
dzioryt, sztychowa! H. Kliewer. WAP, sygn. 11-16. Fot. Ł. Schuster 87
40. Plan Krakowa i Podgórza z 1847 r. wg A. Kocziczki, fragment. Litografia jednobarwna.
WAP, sygn. 11-17. Fot. L. Schuster 91
41. Kraków jako twierdza wg J. Bogdanowskiego. Uproszczony wyciąg z rysunków za¬
mieszczonych w książce Warownie..., jw., s. 96, 119, 120. Rys. K. Dąbrowska-Budzilo . 93
42. Plan obwarowań Podgórza z lat 1850-70, dotyczący ich części na Krzemionkach. Wg:
J. Bogdanowski Warownie..., jw., s. 95 95
43. Plan Krakowa z ok. 1892 r., fragment. (Gencralubersichtsplan von Krakau 1:25000).
WAP, sygn. III-8. Fot. Ł. Schuster 100
44. Plan regulacji Wielkiego Krakowa. Autorzy: J. Czajkowski, W. Ekielski, T. Stryjeński,
L. Wojtyczko i K. Wyczyński. Pierwsze miejsce w konkursie na pian Wielkiego Kra¬
kowa w 1910 roku. „Architekt", R. 11 (1910), z. 6-8, ryc. 16-17 103
45. Szczegółowy plan Krakowa z przyległymi gminami, stan z 1947 roku. Własność dra
A. Bóhma. Fot. S. Zagorec 108-109
46. Widok Krakowa i Kazimierza od północnego wschodu, 1493 r. Drzeworyt nie sygno¬
wany, wykonany w pracowni M. Wolgcmuta i W. Plcydenwurffa w Norymberdze, za¬
mieszczony w Kronice świata H. Schedla, Norymberga 1493, PIK 352 115
47. Widok Krakowa i Kazimierza, ok. 1575 r. Drzeworyt nie sygnowany z druku M. Szarf-
fenberga. Wg: Konstytucje, statma i przywileje na walnych sejmach koronnych..., Kraków
. 1581 r., BJ, Cim F 8219 115
48. Panorama Krakowa od północnego zachodu, ok. 1605 r. Miedzioryt odbijany z dwóch
płyt, nie sygnowany. Autor rysunku i autor sztychu nieznany. Ryt. przypuszczalnie
G. Hoefnagcl. Wg: G. Braun i F. Hogenberg, Civitates orbis terrarum. Theatn praeci-
puarum totius mundi urbium, liber sexlus, Kolonia 1617. MNK/XV. R. 9848 .... 116-117
49. Kraków I od południa, przed 1600 r. Miedzioryt sygnowany u dołu po lewej
w kartuszu: „Depictum ab Egidio van der Rye (communic[avit] Georgius Houf-
naglius..." Wg: G. Braun i F. Hogenberg Cwirates orbis terrarum. Theatri praeci-
puarum..., jw. PIK 585 [zasłonięte]-119
50. Panorama Krakowa od północnego zachodu, pierwsza ćwierć XVII w. Miedzioryt odbi¬
jany z czterech płyt, sklejany, sygnowany u dołu po prawej: „C. Visscher de Jonge
excudit", poniżej „Matthae Merian fecit..." Wydany po raz pierwszy w 1619 r. U góry
napis: ,,Cracovia totius Połoniac urbs ceieberrima atque amplissima regia atque aca-
demia msignis". MNK/XV. R. 9849 [zasłonięte]-121
51. Panorama Krakowa od północnego zachodu, 1638 r., zapewne M. Meriana. Akwaforta
z miedziorytem. PIK/608 122
52. Kraków od strony pólnocno-zachodniej, kopia widoku z Cwitates orbis terrarum. The
atn preacipuarum..., jw. Miedzioryt. Ryt. E. Lófflcr. Wg: D. Meissner, Thesaurus phi-

lopoliticus, das isi politisches Schatzkastlein..., Frankfurt nad Menem, 1631. PIK 587 . . 123
53. Widok ogólny od północnego zachodu. Miedzioryt z akwafortą. Rys. J. Ch. Dehne, ryt.
J. P. Wolff. MNK/XV. R. 9860 123
54. Oblężenie Krakowa przez wojska szwedzkie pod wodzą Karola Gustawa w 1655 r. Mie¬
dzioryt. Rys. E. Dahlbergh, ryt. W. Swidde. Wg: S. Pufendorf De rebus a Carolo Gu-
siavo..., jw. Miedzioryt sygnowany: „E- I. Dahlbergh ad viv. delin: W. Swidde sculp".
BJ. sygn. 905 III Albumy 124
55. Wawel od południowego zachodu, z Dębnik, 1655 r. Rysunek ołówkiem, nie sygno¬
wany M. Palbitzkiego, wykonany w czasie oblężenia Krakowa przez wojska szwedzkie
w r. 1655. Fotografia z rysunku wg: J. Muczkowski, Dwa nieznane widoki zamku na
Wawelu, „Rocznik Krakowski", t. XXIII, Kraków 1932, s. 156 124
56. Widok Krakowa z projektem fortyfikacji, ok. 1702 r. Miedzioryt nie sygnowany. Autor
nieznany. Napis na wstędze u góry: „CRACAU Die Kónigliche Rcsidenz, wic sie nach
der neusten aber noch nicht geendigten Befestigung Kónigs Augusti aussieht".
MNK/XV. R. 9864 125
57. Kraków i przedmieścia od strony północno-zachodniej, druga ćwierć XVIII w. Tusz,
pióro, akwarela popielata. Rys. F. B. Werner. PIK 1779 127
58. Kraków od północnego zachodu, druga ćwierć XVIII w. Akwaforta. Rys. F. B. Wer¬
ner, ryt. G. Probst. MNK/XV. R. 10116 128
59. Widok Krakowa z południowego zachodu, od Krzemionek dębnickich, przed r. 1809.
Miedzioryt. WAP. Zbiór A. Grabowskiego, E. 54, ryc. 854 129
60. Panorama Krakowa z błonia zwierzynieckiego, zamieszczona przy planie kołłąta-
jowskim z 1785 r. Rysunek piórkiem na papierze czerpanym. Tytuł planu: Planta mia¬
sta Krakowa z przedmieściami, roku MDCCLXXXV zrobiona. Pomiar i opis M. Dęb-
ski, rys. K. Szarkiewicz. BJ 406042 IV Mag. Kart 130-131
61. Wawe! i osiedle Rybaki od strony Skałki. Tusz, pędzel, nie sygnowany. Mai. F. Gu-
towski, ok. r. 1800. Oryginał w zbiorach BJ, J. A. 1385 18 II 132
62. Wawel i otoczenie od strony przedmieścia Wesoła, 1807 r. Z. Vogel, akwarela. Napis
u dołu: ,,Vue de Chateau de Cracovie prise d'un des Jardins dans le Fauxbourg We¬
soła". Zbiory Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Teka 175 nr
inw. 236. Negatyw w Instytucie PAN w Warszawie, numer negatywu 36372 ... 133
03. Kazimierz i Kraków z Krzemionek podgórskich. Staloryt. Rys. M. Stachowicz, ryt.
S. Langer. Wg: Kalendarz krakowski na rok 1812, ii. po s. 50, PIK 26 134
64. Wawel i Groble od północnego zachodu. Rysunek piórkiem na szkicu ołówkowym, nie
sygnowany. Rys. J. Brodowski, 1818 r. S. 24 i 25 szkicownika. W zbiorach MH ... 136
65. Kazimierz od północy znad Starej Wisły. Rysunek piórkiem na szkicu ołówkowym, nie
sygnowany. Rys. J. Brodowski, ok. 1820 r. Napis u dołu: „Widok miasta Kazimierza
pod Krakowem od północy z Siradomia". S. 30—31 szkicownika. W zbiorach MH . . 136
66. Most pływający na Wiśle i Podgórze od strony Kazimierza. Rysunek piórkiem, sygno¬
wany u dołu po prawej: „rys. d. 12 czerwca 1824/Ł[ukasz| K[ozakiewiczj". Napis
u góry: „Podgórze od strony Wisły", u dołu: „Widok miasta Podgórza przy Krakowie
nad Wisłą". WAP. Zbiór A. Grabowskiego. Kraków widoki panoramiczne. APKr.
E 26, ryc. 14 137
67. Widok Wawelu i Kazimierza od południowego zachodu, od strony Ludwinowa. Li¬
tografia barwna, sygnowana u dołu po lewej: ,,J. (James) 1823". W zbiorach WAP,
Oddział na Wawelu. AP Kr. (Wawel) 46 (wid. Krakowa) 138
68. Kraków od północnego zachodu, ze Wzgórza bł. Bronisławy, ok. 1830. Akwarela. Mai.
W. Richter. MH, nr inw. 532/III 140-141
69. Widok Kazimierza i Krakowa /, Krzemionek. Staloryt wg akwareli R. von Alrha z
r. 1839. PIK 1787 142
70. Widok klasztoru Zwierzyńca pod Krakowem oraz Bielan, Mogiły Kościuszki i Lipy Za-
moyskiej. Litografia, ok. 1830. Autor nieznany. MNK. Dział rycin, rysunków i akwarel,
zbiory graficzne, sygn. III 74145 143

71. Zamek królewski z strony w schodnio-południowej, 1836, litografia. Wg rysunku J.N. Gło¬
wackiego litografował J. Jacottet i David. Wg: 24 Widoki miasta Krakowa..., jw.,
BJ 1640 I Albumy 143
72. Klasztor XX. Kamedulów na Bielanach, 1836, litografia. Wg rysunku J.N. Głowac¬
kiego litografował J. Jacottet i David. Wg: 24 Widoki miasta Krakowa..., jw. BJ 1640
1 Albumy 144
73. Widok Krakowa od północnego zachodu. Litografia F. Szczcrbowskiego według obra¬
zu olejnego A. Plonczyńskicgo z 1844 r. PIK 373 145
74. Widok z Wawelu ku zachodowi, w stronę Zwierzyńca. Obraz olejny sygnowany u dołu
po lewej: ,,A[leksander] Płonczyriski r. 1848". PIK 1230 145
75. Widok Podgórza, Kazimierza i Krakowa od południa, z Krzemionek. Obraz olejny
sygnowany u dołu po lewej: „Hruzik Jan malował w Krakowie 1849". PIK 2127 . . 146
76. Widok doliny Wisły i Krakowa z Bielan. Obraz olejny nie sygnowany. Mai. J. Hruzik,
r. 1857. PIK 1222 147
77. Widokrąg z mogiły Kościuszki, 1852. Litografia z tintą. Rys. B. Steczyński. Wg:
B. Stęczyński, Widoki okolic Krakowa zdjęte z mogiły Kościuszki w miesiącu sierpniu
r. 1851, Lwów 1852. PIK 298 [zasłonięte]-149
78. Wawel i Groble znad dawnego ujścia Rudawy. Litografia. Napis u dołu po lewej: „Rys.
z nat. i na kani. B[ogusz] Steczyński 1851", po prawej: ,,Z lit. M. Jabłońskiego we
Lwowie'1, poniżej ,,Zamek w Krakowie (ze strony Zwierzyńca od zachodu)". PZS,nr
inw. 3375, nr ikonogr. 2 IV. Z kliszy S. Kolowcy odbitkę wykonał L. Schuster ... 150
79. Kraków z mogiłą Kościuszki od Bronowic. Litografia z tintą. Wg rysunku H. Waltera li¬
tografował J. Brydak, 1864—65. Wg: Album widoków Krakowa i jego okolic, wydanie 4,
Kraków, po 1865 r. PIK 3 151
80. Zwierzyniec i mogiła Kościuszki od Wisły, 1861. Litografia z tintą. Wg rysunku H. Wal¬
tera odbił J. Brydak, 1861. MHK nr inw. 19/VIII 152
81. Widok od północnego zachodu, ze Wzgórza bł. Bronisławy 1863 r. Litografia z tintą.
Rysunek i litografia J. Brydak. PIK 1361 153
82. Widok Krakowa od Podgórza, z Krzemionek. Litografia z tintą. Rysunek i litografia
J. Brydak wg fotografii W. Rzewuskiego, 1866, PIK 582 [zasłonięte]-155
83. Klasztor Norbertanek i Wawel od zachodu, ok. 1860. Litografia. Napis u dołu po lewej:
"7-.E" [Zygmunt Ekiclski], po prawej: „Lit. »Czasu<' w Krakowie", poniżej ,,Zamek
.królewski w Krakowie / od klasztoru Zwierzynieckiego"; na marginesie w lewym dol¬
nym rogu notatka ołówkiem: ,,Zygmunt Ekielski + 1862 w Wiedniu". PZS nr inw.
3550, nr ikon. 291 /III. Z kliszy S. Koiowcy odbitkę wykonał Ł. Schuster 156
84. Widok Krakowa i mogiły Krakusa z Krzemionek, 1864. Drzeworyt. Wg własnego obra¬
zu olejnego rysował A. Schouppe. Drzeworyt wykonał J. Styfi, PIK 2426 157
85. Wawel od strony przedmieścia Smoleńsk. Obraz olejny sygnowany u dołu po lewej:
„Władysław Malecki / 1873". W zbiorach MNW, nr i. 127001 157
86. Wawel i Groble od zachodu, z Dębnik. Akwarela, nie sygnowana. Malował przypusz¬
czalnie F. Tępa, ok. r. 1880. W zbiorach PZS, nr ikonogr. 381/11. Z kliszy S. Kolowcy
odbitkę wykonał Ł. Schuster 158
87. Widok Podgórza i Kazimierza z Krzemionek. Rycina wzorowana na fotografii I. Krie-
gera. Drzeworyt z tintą, sygnowany u dołu po lewej: ,,F. S[zczerbowski]", ok. 1880 r.
Napis u dotu: „Ogólny widok Krakowa od strony Podgórza". Wg: Najnowszy ilustro¬
wany przewodnik po Krakowie i okolicach, Kraków 1883, tabl. nlb. po s. LXXX. BCz
4900 I 159
88. Widok ogólny Krakowa zza Wisły, 1886. Chromoligotrafia wg akwareli J. Kossaka i
S. Tondosa. Wg: Klejnoty miasta Krakowa, Kraków 1886 160
89. Most Podgórski im. Franciszka Józefa, akwaforta F.S. Szczerbowskiego, po r. 1850.
Napis u dołu: „Krakau wid. die Franz-Josefs-Briicke von Podgórze". MNK/III nr inw.
134 198 I 160
90. Widok Krakowa z Błoń, ok. 1900. Fot. I. Krieger. Klisza w MII — sygn. MHK 1733/K . 162-163

91. Widok Krakowa z pałacu Decjusza na Woli Justowskiej. Fot. I. Krieger. W zbiorach
MH. Sygn. MHK 1734/K 164-165
92. Wawel z placu Na Groblach. Fotografia z r. 1896. Napis u dołu: „I. Zamek na Wawelu
z główną częścią katedry) I. Krieger w Krakowie". Klisza w zbiorach MH. Sygn. MNK
1786/K ■ . 166
93. Widok Wawelu od południa, początek w. XX. Fotografia A. Pawlikowskiego, ok. r. 1910.
WAP — Zbiory ikonograficzne Dz.A. Nr V/393 166
94. Widok na Zwierzyniec, Wisłę ze starym mostem Dębnickim i kopiec Kościuszki,
ok. 1925. Pracownia Fotograficzna K.P. CybuJskiego. WAP, zbiory ikonograficzne,
Dz. A. Nr IV/I008 167
95. Sylweta starego Krakowa z końca XVIII wieku — widok od południa. Rysunek piór¬
kiem Z. Wzorka. Wg: Z. Wzorek, Cracouia totius Poloniae urbs celeberrima, ,,Teka
Komisji Urbanistyki i Architektury, Oddział PAN w Krakowie", t. XVII, Kraków
1983, s. 9-15 [zasłonięte]-169
96. Dawne i dzisiejsze miejsca widokowe Krakowa. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło . . . 172-173
97. Kopiec Kościuszki, 1979. Fot. K. Dąbrowska-Budziło 176
98. Aleja Waszyngtona prowadząca na kopiec Kościuszki w Krakowie, 1979. Rys.
K. Oabrowska-Budziło 176
99. Krzemionki dębnickie w Krakowie, 1979. Fot. K. Dąbrowska-Budzśło 178
100. Kopiec Krakusa na Krzemionkach podgórskich, 1979. Fot. K. Dąbrowska-Budziło . . 178
101. Kraków, kopiec Krakusa. Projekt urządzonego punktu widokowego wg J. Bogdanow-
skiego. Tytuł opracowania: Kopiec Krakusa —~ uporządkowanie otoczenia, wytyczne
i koncepcja wstępna-, Kraków 1979 179
102. Kraków, zmiany w charakterze widoku od północnego zachodu. U góry — stan z po¬
czątku XVII w. wg panoramy Hoeihagla, u dołu — stan z 1979 r., widok z rejonu My-
dlnik, fot. K. Dąbrowska-Budziło 186
103. Zmiany w widoku od zachodu: A. Stan z 1618 r. wg panoramy Hoefnagla. B. Stan
z drugiej ćwierci XVIII w. wg panoramy F.B. Wernera. O. Ujęcie z błonia zwierzy¬
nieckiego wg panoramy kołłątajowskicj z 1785 r. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło . . 195
104. Zmiany w widoku od zachodu, cd.: A. Stan z 1850 r., po pożarze i częściowych wybu¬
rzeniach, tuż przed powstaniem twierdzy, wg panoramy B. Stęczyńskiego. B. Widok
z Błoń, koniec XIX w., wg I. Kiegera C. Widok ze Wzgórza bł. Bronisławy, okres
międzywojenny. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło 197
105. Zmiany w widoku od zachodu, cd.: A. Ujęcie spod kopca Kościuszki, lata sześćdzie¬
siąte XX w. B. Ujęcie spod kopca Kościuszki, stan z 1982 r. Oprać. K. Dąbrowska-Bu¬
dziło 199
106. Widok Krakowa spod kopca Kościuszki, 1982 r. Fot. K. Dąbrowska-Budziło . . . 200-201
107. Sylweta Krakowa z Błoń, 1982 r. Fot. K. Dąbrowska-Budziło 203
108. Zmiany w widoku z dolnej części Wzgórza bł. Bronisławy, spod kościoła św. Salwatora:
A. Stan z 1830 r. wg W. Richtera. B. Stan z 1863 r. wgj. Brydaka. C. Widok z miejsca
u stóp wzgórza, 1979 r. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło 204
109. Widok z miejsca u stóp Wzgórza bł. Bronisławy, 1979 r. Fot. K. Dąbrowska-Budziło . 205
110. Zmiany w widoku z północnego zachodu, od Bronowic: A. Stan z 1844 r. wg A. Płon-
czyńskiego. B. Stan z 1864 r. wg H. Waltera. C. Ujęcie spod fortu na Mydłnikach,
1979 r. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło 207
111. Panorama od północnego zachodu, spod fortu w Mydlnikach, 1979. Fot. K. Dą¬
browska-Budziło 208-209
112. Zmiany w dalekim widoku od zachodu: A. Panorama z Bielan, stan z 1852 r. wg J. Hru-
zika. B. Panorama z Bielan, stan z 1982 r. C. Widok spod fortu w Bodzowie, 1982 r.
Oprać. K. Dąbrowska-Budziło 210
! 13. Zmiany w widoku od południa, z Krzemionek podgórskich: A. Stan z 1617 r. wg Hoef¬
nagla. B. Stan z 1812 r. wg M. Stachowicza. C. Stan z 1839 r. wg R. Altha. Oprać.
K. Dąbrowska-Budziło 213

114. Zmiany w widoku od południa, z Krzemionek podgórskich, cd.: A. Panorama z głębi
Krzemionek, stan z 1864 wg A. Schouppego. B. Panorama z krawędzi Krzemionek,
stan z 1866 r. wg J. Brydaka. C. Stan z 1880 r. wg F. Szczerbowskiego. Oprać.
K. Dąbrowska-Budziło 214
115. Zmiany w widoku od południa, z Krzemionek podgórskich, cd.: A. Panorama z krawę¬
dzi wzgórza, stan z 1891 r. wg E. Fabijańskiego. B. Panorama z kopca Krakusa, stan
z 1949 r. C. Stan z 1982 r. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło 215
116. Widok z kopca Krakusa, 1982. Fot. K. Dąbrowska-Budziło 216-217
117. Widok spod stacji telewizyjnej w Krzemionkach podgórskich, 1979. Fot. K. Dąbrow¬
ska-Budziło 216-217
118. Zmiany w widoku od południowego zachodu, z Krzemionek dębnickich: A. Stan z
1655 r. wg M. Palbitzkiego. B. Stan z 1886 r. wg J. Kossaka i S. Tondosa. Oprać.
K. Dąbrowska-Budziło 218
119. Zmiany w widoku od południowego zachodu, z Krzemionek dębnickich, cd.: A. Ujęcie
z okolic kamieniołomu na Zakrzówku, stan z 1979 r. B. Ujecie ze Skał Twardowskiego,
stan z 1979 r. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło 219
120. Panorama z Krzemionek dębnickich, spod kamieniołomu na Zakrzówku, 1979 r. Fot.
K. Dąbrowska-Budziło 220-221
121. Zmiany w widoku od strony Ludwinowa: A. Stan z 1823 r. wg j. jamesa. B. Stan
z 1982 r. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło 223
122. Widok z Ludwinowa spod Hotelu Kongresowego, 1982 r. Fot. K. Dąbrowska-Budziło . 224-225
123. Zmiany w widoku Kazimierza z przeciwległego brzegu Wisły: A. Stan z 1902 r. wg
fotografii. B. Stan z 1982 r. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło 226
124. Sylweta Wawelu i Kazimierza znad ujścia Wilgi, 1979 r. Fot. K. Dąbrowska-Budziło . 228-229
125. Zmiany w widoku z prawego brzegu Wisły w stronę Norbertanek: A. Stan z 1830 r.
wg nieznanego artysty. B. Stan z 1861 r. wg. H. Waltera. C. Stan z 1982 r. Oprać.
K. Dąbrowska-Budzifo 230
126. Widok z prawego brzegu Wisły w stronę Norbertanek, 1982 r. Fot. K. Dąbrowska-
-Budziło 232
127. Zmiany w widoku z Wawelu w stronę Zwierzyńca: A. Stan z 1848 r. wg A. Płonczyri-
skiego. B. Stan z końca XIX w. wg fotografii. C. Stan z 1982 r. Oprać. K. Dąbrowska-
-Budziło 233
128. Panorama z Wawelu, 1982 r. Fot. K. Dąbrowska-Budziło 234-235
129. Zmiany w sylwecie Wawelu i Norbertanek znad Wisły: A. Stan z 1860 r. wg. Z. Ekiel-
skiego. B. Stan z 1979 r. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło 236
130. Panorama znad Wisły w stronę Wawelu i Norbertanek, 1979 r. Fot. K. Dąbrowska-Bu¬
dziło 237
131. Zmiany w sylwecie Krakowa znad Wisły, od strony mostu Dębnickiego: A. Stan z
końca XIX w. wg fotografii. B. Stan z 1982 r. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło . . . 238
132. Zmiany w widoku znad dawnego ujścia Rudawy: A. Stan z 1818 r. wg J. Brodowskiego.
B. Stan z 1865 r. wg B. Stęczyńskiego, H. Waltera i L. Dembowskiego. C. Stan z
1982 r. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło 239
133. Panorama Krakowa z bulwaru wiślanego, 1982 r. Fot. K. Dąbrowska-Budziło . . . 240-241
134. Zmiany w sylwecie Podgórza od strony Kazimierza, znad Wisły: A. Stan z 1824 r. wg
Ł. Kozakiewicza. B. Stan z 1982 r. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło 242
135. Panorama Podgórza od strony Kazimierza, 1982 r. Fot. K. Dąbrowska-Budziło . . . 244-245
136. Zmiany w widoku wawelskiego wzgórza od strony Skałki: A. Stan z 1800 r. wg F. Gu-
towskiego. B. Stan z 1836 r. wg j. N. Głowackiego. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło . . 246
137. Zmiany w widoku wawelskiego wzgórza od strony Skałki, cd.: A. Stan z 1910 r. wg
fotografii A. Pawlikowskiego. B. Stan z 1982 r. Oprać. K. Dąbrowska-Budziio . . . 247
138. Zmiany w widoku wawelskiego wzgórza z placu Na Groblach: A. Stan z końca XIX w.
wg fotografii I. Kriegera. B. Stan ok. 1910 r. wg fotografii. C. Stan z 1982 r. Oprać.
K. Dąbrowska-Budziło 248

139. Zmiany w widoku wawelskiego wzgórza od strony przedmieścia Smoleńsk: A. Stan z
1873 r. wg W. Maleckiego. B. Stan z 1982 r. Oprać. K. Dąbrowska-Budzilo. ... 249
140. Zmiany w widoku od wschodu, z kopca Wandy: A. Stan z drugiej polowy XIX w.
B. Stan z 1976 r. Oprać. K. Dąbrowska-Budzilo 250
141. Zmiany w widoku od północy, spod fortu w Zielonkach: A. Stan ok. 1950. B. Stan
z 1976 r 251
142. Sylweta starego miasta od północy, z placu Matejki, 1979 r. Fot. K. Dąbrowska-Bu-
dziło 252
143. Zabudowa blokowa w panoramie miasta. Rys. K. Dąbrowska-Budzilo. Ryc. B i C —
wg fotografii J. Stankiewicza zamieszczonej w „Roczniku Gdańskim", t. XXXIV/XXXV,
1974/75 254
144. Kraków— fragment panoramy spod fortu w Mydlnikach, 1979r. Rys. K. Dąbrowska-
-Budziło 255
145. Kraków — fragment panoramy z kopca Kościuszki, 1982 r. Rys. K. Dąbrowska-Bu¬
dzilo 256
146. Kraków — podział punktów widokowych na grupy. Oprać. K. Dąbrowska-Budziło . 259
147. Kraków — fragment widoku z kopca Krakusa. Podział panoramy na części. Wg: K. Dą¬
browska-Budziło, Studium panoram, zam. w zbiorowej pracy dokumentacyjnej:
Bogdanowski J-, Bóhm, A., Budziło J. ..., Studium krajobrazowe śródmieścia Krakowa,
Kraków 1[zasłonięte]977-19 [zasłonięte]-261
148. Kraków — wyodrębnienie części panoram na planie. Wg: Dąbrowska-Budziło,
Studium panoram, jw 268-269
149. Kraków — widok z kopca Krakusa. Kompozycja panoramy. Wg: K. Dąbrowska-Bu¬
dziło, Studium panoram, jw 270-271
150. Kraków — widok z kopca Krakusa. Ocena wartości. Wg: K. Dąbrowska-Budziło, Stu¬
dium panoram, jw 272-273
151. Kraków — ocena wartości pięciu widoków przeniesionych na plan. Wg: K. Dąbrow¬
ska-Budziło, Studium panoram, jw 274—275
152. Kraków — wyznaczanie stref chronionych — etap I. Wg: K. Dąbrowska-Budzilo,
Studium panoram, jw 276-277
153. Kraków — wyznaczanie stref chronionych — etap II. Wg: K. Dąbrowska-Budzilo,
Studium panoram, jw 280-281
154. Zasada posługiwania się studium widoczności L. Flagorowskiej dla potrzeb panoram.
Rys. K. Dąbrowska-Budziło. Informacje na temat studium, patrz: L. Flagorowska,
Podstawowe zasady wyznaczania zakresu widoczności w krajobrazie, „Czasopismo
Techniczne" z. 6-B/156/1972 282
155. Kraków — wskazania ogólne, plan. Wg: K. Dąbrowska-Budziło, Studium panoram, jw. . . 283
156. Kraków — wskazania dla panoram. Wg: K. Dąbrowska-Budzilo, Studium panoram, jw. . . 284-285
157. Kraków — wskazania dla pięciu widoków przeniesione na plan. Wg: K. Dąbrowska-
Budzilo, Studium panoram, jw 288-289
158. Kształt Krakowa przyszłości. Oprać. J. Bogdanowski, K. Dąbrowska-Budziło, A. Bóhm.
Wg: Bogdanowski J., Bóhm A., Budziło J. ..., Studium krajobrazozoe śródmieścia Kra¬
kowa, jw 292-293

SPIS TREŚCI


SŁOWO OD AUTORKI "5
1. CZYM JEST PANORAMA 7
TEORIA, CZYLI JAK WIDZIMY PANORAMĘ 8
O TYM, CZY WIDOK MIASTA MOŻNA NAZWAĆ KOMPOZYCJĄ 17
Bogactwo kształtów, czyli o różnorodności miast 18
Widok jako zbiór części 21
Siia wymowy panoramy, czyli treść kompozycji 29
2. FASCYNACJA PANORAMA 30
KONTEMPLACJA WIDOKU 30
UTRWALANIE WIDOKU 33
KSZTAŁTOWANIE WIDOKU 45
3. PRZEMIANY PANORAM POPRZEZ STULECIA 47
MIASTO ŚREDNIOWIECZNE 49
W CZASACH RENESANSU I BAROKU 51
MIASTO DOBY OŚWIECENIA 54
WIEK DZIEWIĘTNASTY 55
WSPÓŁCZESNOŚĆ, OKRES POWOJENNY 56
4. „KRAKÓW MIASTO W CAŁEJ POLSCE NAJSŁAWNIEJSZE1" ... 61
OD POCZĄTKÓW MIASTA PO WIEK XVIII, 62
Średniowiecze 62
Odrodzenie 72
Wiek XVII 75
Wiek XVIII 79
UTRATA NIEPODLEGŁOŚCI I WOLNE MIASTO KRAKÓW 85
Rządy austriackie 1[zasłonięte]796-18 H5
Okres Księstwa Warszawskiego 1[zasłonięte]809-18 88
Wolne Miasto Kraków 1[zasłonięte]815-18 88
CZASY TWIERDZY 92
Rządy austriackie 1[zasłonięte]846-18 92
Okres autonomii galicyjskiej 1[zasłonięte]866-19 96
MIĘDZY WOJNAMI I CZASY WSPÓŁCZESNE 105

5. KRAKÓW OCZAMI ARTYSTÓW 114
PIERWSZE UJĘCIA MIASTA 114
WIDOKI SIEDEMNASTOWIECZNE 117
DZIWNA MANIERA WIEKU OSIEMNASTEGO 127
WIEK DZIEWIĘTNASTY I CZASY NAJNOWSZE 131
6. O MIEJSCACH WIDOKOWYCH KRAKOWA 170
WZGÓRZE BŁ. BRONISŁAWY 170
Szczyt wzniesienia 170
Rejon kościółka św. Salwatora 175
BŁONIE NAD RUDAWA 175
KRZEMIONKI 177
Część podgórska Krzemionek 177
Część dębnicka Krzemionek 179
DOLINA WISŁY I WAWELSKIE WZGÓRZE 180
Dębniki i Ludwinów 180
Brzegi Wisły i Wawel 181
Stara Wisła 182
Piać Na Groblach i Smoleńsk 183
MIEJSCA ODLEGŁE:! Wola Justowska, Bielany, kopiec Wandy, wzniesienia na
północy 183
7. JAK ZMIENIAŁY SIĘ KRAKOWSKIE WIDOKI (Katalog zawierający
rysunki wraz z komentarzem) 185
WYKAZ OBIEKTÓW I CZĘŚCI MIASTA zaznaczonych w serii rysunków przedstawia¬
jących zmiany w widokach Krakowa 187
PANORAMY OD STRONY WZGÓRZA BŁ. BRONISŁAWY I OD BRONOWIC . . 193
Widok ze wzgórza i jego okolic 193
Panorama spod kościółka św. Salwatora 202
Widok od północnego zachodu, z Bronowic 203
Widok z Woli Justowskiej 206
Dalekie ujęcie z Bielan 206
Widok z Bodzowa 208
WIDOKI Z KRZEMIONEK I LUDWINÓW A 208
Krzemionki podgórskie 208
Krzemionki dębnickie 220
Sylweta miasta od strony Ludwinowa 222
WIDOKI ZNAD WISŁY 224
W stronę Bielan 224
Widok z Wawelu ku zachodowi 227
Widok od zachodu na Wawel i Norbertanki 227
Widok od Norbertanek na Wawel i Kraków 229
Widok znad dawnego ujścia Rudawy 231
Sylweta Podgórza od strony Kazimierza 234
Widoki znad Starej Wisły 235
Widoki z placu Na Groblach 237
Widok od Smoleńska 240
UJĘCIA OD WSCHODU I PÓŁNOCY ' 241
Widok z Wesołej 241
Panorama od wschodu, z kopca Wandy 241
Panorama od strony północnej, z Zielonek 243
Widok z placu Matejki 244

8. JAK OCALIĆ PANORAMĘ 253
NAJWIĘKSZE NIEBEZPIECZEŃSTWO 2S3
SPOSÓB NA UNIKNIĘCIE DALSZEGO NISZCZENIA WIDOKÓW . . . . 257
Podział na części 261
Ocena kompozycji panoramy 267
Ocena wartości poszczególnych części widoku 271
Strefy ochronne 278
Wskazania na przyszłość 279
KSZTAŁT KRAKOWA 290
ZAKOŃCZENIE. . . . . 296
PRZYPISY 297
INDEKS NAZWISK 303
INDEKS TOPOGRAFICZNY 306
BIBLIOGRAFIA 319
SPIS ILUSTRACJI 324


WIELKOŚĆ 24X17CM,LICZY 334 STRONY,158 ILUSTRACJI.

STAN :OKŁADKA DB/DB+ /OBŁOŻONA DODATKOWO PRZEŹROCZYSTĄ FOLIĄ,POZA TYM STAN DB+/BDB-.

WYSYŁKA GRATIS NA TERENIE POLSKI / PRZESYŁKA POLECONA PRIORYTETOWA + KOPERTA BĄBELKOWA ,W PRZYPADKU PRZESYŁKI ZAGRANICZNEJ PROSZĘ O KONTAKT W CELU USTALENIA JEJ KOSZTÓW / .

WYDAWNICTWO LITERACKIE KRAKÓW 1990
NAKŁAD 4350 EGZ.!!!.

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE