KOLEGIUM
REDAKCYJNE
KOREKTA
PROJEKT GRAFICZNY KSIĄŻKI
PROJEKT OKŁADKI GRAFIKA
ZDJĘCIA
PRZYGOTOWANIE KAPSUŁ
MAPY
Jan Pieszczachowicz - redaktor naczelny, Piotr Turkot - koordynator projektu, Magdalena Olkuśnik - redaktor odpowiedzialny Przemysław Gryc - ikonografia, kapsuły, mapy Andrzej Najder, Piotr Turkot - redakcja techniczna
Krystyna Dębska-Soja, Aurelia Nowak Piotr Turkot
Anna Sicrmontowska-Czaja
Andrzej Kowalczyk (akwarela), Andrzej Najder, Tomasz Salwierz
Archiwum FOGRY, Corel Stock Photo Library, Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, Biblioteka Narodowa w Warszawie, Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, K lasztor Albertynów w Krakowie. Muzeum Górnośląskie w Bytomiu, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Mu/cum Historyczne Miasta Stołecznego Warszawy, Muzeum Jana Kasprowicza na Harcndz.ic, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Narodowe w Poznaniu. Mu/cum Narodowe w Warszawie, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Mu/cum Okręgowe w Toruniu, Muzeum Poc/ty i Telekomunikacji we Wrocławiu, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Muzeum Sztuki w Łodzi. Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem, Muzeum w Cieszynie, Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Zamek Królewski na Wawelu, Zamek Królewski w Warszawie, Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie. Oficyna Wydawnicza „Rewasz". Wydawnictwo Dolnośląskie, Helena Adamska, Piotr Antoniak, Grzegorz. Borowski, Maciej Bronarski, Adam Cieślawski. Ewa Daszyńska. Marcin Gryc. Magdalena Janas, Marek Kosior, Janusz Kozina, Tadeusz Kwiecień, Piotr Ligier, Robert Mąezyński, Stanisław Miehta, Grzegorz Morek, Andrzej Najder, Jerzy Najder. Jerzy Nowakowski, Krzysztof Pawlak, Grażyna Policcwicz, Piotr Rabiej, Paula Rettinger, Andrzej Skowroń-ski, Wojciech Słowakiewicz, Marek Studnicki, Paweł Suchanek, Tomasz Szcmalikowski, Maryna S/ewe/uk, Piotr Tomczyk. P.dmund Witccki, Grzegorz Zygier. Teresa Żółtowska-1 lus/cza Wojciech Adamski (strony - 85, 144. 221), Andrzej Betlcj (262). Sławomir Dębski (61, 69, 73, 82, 114. 118, 138, 178. 246), Alina Doboszewska (163.211, 216. 302, 316), Radosław Doboszewski (53, 151, 156, 293, 356), Marcin Gryc (362). Wojciech Jackowski (327). ^tanisławKaTita](331), Jacek Kwilosz(226. 321),PiotrZicliński (140) Przemysław Grye, Jacek Kozak (mapy satelitarne na podstawie Global Digital Elevation Model, U.S. Geoiogica! Sumy, EROS Data Centre, 1993), Andrzej Najder, Grzegorz Tclega



Spis treści



Słowo wstępne 9
I, Ewolucja struktury społeczno-ekonomicznej w trzech
zaborach (1[zasłonięte]864-19) 11
Królestwo i tzw. ziemie zabrane 11
Sytuacja w gospodarce rolnej po uwłaszczeniu 14
Sytuacja w miastach i ośrodkach przemysłowych 15
Przeobrażenia w strukturze wytwórczości przemysłowej 1 7 Polityka gospodarcza rządu rosyjskiego - „ walka Moskwy z Łodzią " 1 8
Sytuacja ekonomiczna Królestwa Polskiego na początku XX wieku 19 Kształtowanie się nowych klas i warstw społecznych - burżuazji,
proletariatu i inteligencji 21
Warunki życiowe proletariatu 22
Rozwój sieci komunikacyjnej i handlu 25
Przeobrażenia w strukturze społeczno-demograficznej 26
Wzrost środowiska inteligenckiego 27 Struktura społeczna ziem polskich zaboru rosyjskiego
u schyłku ubiegłego wieku. Wnioski ogólne 28 Sytuacja w zaborze pruskim po reformach agrarnych.
Poznańskie i Pomorze 29
Rozwój komunikacji i handlu 33
Rozwój przemysłu ciężkiego na Górnym Śląsku 34
Przeobrażenia demograficzne 36
Stosunki spoleczno-narodowe 3 7 Stosunki społeczno-ekonomiczne w zaborze austriackim.
Folwark a wieś 3 8
Zacofanie przemysłowe Gałicji 41
Stosunki demograficzne 44
Szybkie przemiany kapitalistyczne na Śląsku Cieszyńskim 47
Poziom kultury materialnej ziem polskich 50 Wnioski ogólne dotyczące struktury spoleczno-ekonomicznej ziem
polskich do 1914 roku 60
II. Sytuacja polityczna na ziemiach polskich w latach 1[zasłonięte]864-18 65
Ziemie polskie na tle sytuacji międzynarodowej 65
Polityka narodowościowa Rosji 67 Prądy ideowo-polityczne w społeczeństwie polskim -
trójlojalizm i pozytywizm 81
Początki ruchu socjalistycznego 89
Wielki Proletariat 92
H tzw. mały Proletariat i Związek Robotników Polskich 95
Zabór pruski po roku 1864 - tzw. Kulturkampf 96
Sytuacja na Kaszubach, Warmii i Mazurach 105
Odrodzenie narodowe Górnego Śląska 106
Początki ruchu robotniczego w zaborze pruskim 107 Zabór austriacki - Galicja i Śląsk Cieszyński w dobie wałki
0 autonomię. Geneza autonomii galicyjskiej
1 jej oblicze ustrojowe 107 Liberałowie i konserwatyści - „ Teka Stańczyka" 112 Ogólny obraz stosunków spoleczno-politycznych w kraju.
Początki ruchu ludowego i socjalistycznego 123
Ruchy migracyjne 127
Szkolnictwo 127
Kwestia ukraińska i żydowska 129
Stosunki spoleczno-polityczne na Śląsku Cieszyńskim 132
Uwagi ogólne 133
III. Kultura i literatura polska w dobie popowstaniowej 135
Nauka i wyższe uczelnie 135
Sztuka polska 143
Twórczość literacka 150
Teatr 161
IV. Przełom ideowo-polityczny w latach 1[zasłonięte]890-19 169
Królestwo. Liga Polska i Liga Narodowa 169 Ewolucja w ruchu socjalistycznym - utworzenie
Polskiej Partii Socjalistycznej 172
Początki ruchu ludowego 176
Ogólna sytuacja polityczna w Królestwie pod koniec XIX wieku 180
Zabór pruski 187
Walka o ziemię 190 Sytuacja polityczna na ziemiach zachodnich
po okresie Kulturkampfu 192
Zabór austriacki. Walka o demokratyzację kraju 194 Założenie Stronnictwa Ludowego i Polskiej Partii Socjaldemokratycznej. Zorganizowany narodowy ruch ukraiński
i kwestia żydowska 195 Przeobrażenia w obozie prawicowym i jego stosunku
do ruchu robotniczego 202
V. Kultura i literatura polska na przełomie XIX i XX wieku 209
Ogólne przemiany zachodzące w kulturze i nauce 209
System edukacyjny 220
VI. Stosunki polityczne w latach 1[zasłonięte]905-19. Wybuch rewolucji
w Rosji i Królestwie 231

Zabór rosyjski
Rola partii robotniczych w rewolucji
Postawa polskiej prawicy społecznej
Nasilenie kontrrewolucji
Przegrupowanie sił politycznych w dobie porewolucyjnej
Zabór pruski pod wpływem rewolucji lat 1[zasłonięte]905-19
Galicja i Śląsk Cieszyński pod wpływem rewołucji 1[zasłonięte]905-19
VII. Między rewolucją lat 1[zasłonięte]905-19 a I wojną światową
W atmosferze grozy wojennej
Zabór rosyjski w latach 1[zasłonięte]907-19
Zabór pruski w latach 1[zasłonięte]907-19
Galicja i Śląsk Cieszyński w okresie 1[zasłonięte]908-19
VIII. Kultura i nauka polska od 1905 roku do wybuchu wojny
Oświata i nauka przed wybuchem wojny Film, sport, tuiystyka
IX. Losy kwestii polskiej w czasie I wojny światowej. Ku narodowej niepodległości
Działania militarne w pierwszym roku wojny Stosunek państw zaborczych do kwestii polskiej
w chwili wybuchu wojny
Postawa społeczeństwa polskiego w pierwszym roku wojny Sytuacja w zaborze rosyjskim po zajęciu go przez
państwa centralne Sytuacja polityczna ziem polskich od maja 1915 roku
do października 1916 roku Manifest dwóch cesarzy
Rewolucje lutowa i październikowa w Rosji a kwestia polska Czynniki torujące drogę do niepodległości
Zestawienie wybranej literatury Indeks



Słowo wstępne



Dzieje Polski, zawarte w niniejszym tomie, otwiera w zasadzie rok 1864, który stanowi podstawowy punkt wyjścia w naszych rozważaniach. Pr/yjęcie takiej daty granicznej wynika zarówno z przesłanek natury społcczno-ekonomicznej, jak i politycznej w ściślejszym tego słowa rozumieniu. Rok ów, będący rokiem uwłaszczenia chłopów w zaborze rosyjskim, kończy równocześnie okres uwłaszczenia chłopów na ziemiach polskich, ciągnący się bez mała pół wieku - od pierwszych tego typu reform, podejmowanych w zaborze pruskim w latach 1807 i 1811, poprzez dalsze akty uwłaszczeniowe przeprowadzone w tymże zaborze w latach 1823 i 1848 aż do lat 50., a także reformę uwłaszczeniową dokonaną w zaborze austriackim jednorazowym aktem ustawodawczym na wiosnę 1848 roku. W ten sposób ziemie polskie przekroczyły ostatecznie próg oddzielający strukturę kapitalistyczną od czasów dominowania stosunków feudalnych, jakkolwiek pozostało z nich w poszczególnych dzielnicach jeszcze sporo reliktów, coraz bardziej anachronicznych.
Z drugiej strony pamiętać należy, że rok 1864 stanowi końcową datę epoki wielkich zrywów wolnościowo-narodowościowych, których podstawową siłę napędową tworzyły żywioły drobno- i śrcdnioszlacheckic, a także drobnomieszczańskic. Jest on również zapowiedzią coraz większego uzależnienia losów narodu i jego dalszych perspektyw historycznych od stopniowo dojrzewających do politycznej działalności takich grup społecznych, jak klasa robotnicza i chłopstwo.
Zanim jednak to nastąpi - zanim klasy owe wejdą na arenę życia politycznego jako zorganizowana i uświadomiona społecznie oraz narodowo siła, zdolna do podejmowania potężnych akcji na rzecz społeczno-politycznych przeobrażeń i narodowej niepodległości - minie cala wielka epoka o charakterze przejściowym, przygotowawczym, wypełniająca okres od roku 1864 aż po początkowe lata XX wieku, stanowiący blisko pół wieku „bez powstań i bez rewolucji".
W okresie tym między uświadomioną narodowo i najbardziej aktywną społecznie częścią narodu polskiego a państwami zaborczymi trwała innego typu walka: nie orężna, ale o duszę chłopa i robotnika polskiego, o przeobrażenie „cesarskich poddanych1' w bojowników o polskość i demokrację, w czynnik zdolny do realizacji głównego celu patriotów polskich - narodowej niepodległości. Tego typu walka, zwana często zgodnie z ideologią pozytywistyczną „pracą u podstaw" lub „pracą organiczną", była ściśle związana z koniecznością podniesienia poziomu ekonomicznego i kulturalnego s/crokieh mas. Prowadzono ją wielotorowo, zarówno w ramach tajnie zorganizowanej działalności oświatowej, jak i na marginesie jawnie istniejącego we wszystkich trzech zaborach szkolnictwa, ze stosunkowo największymi możliwościami tej pracy w zaborze austriackim. Akcję tę prowadziły ponadto różnego rodzaju stowarzyszenia kulturalno-oświatowe, ekonomiczne i zawodowe, a także wiele partii i stronnictw politycznych, zwłaszcza te najbardziej związane z ruchem robotniczym i chłopskim.
W epoce, w której po upadku Komuny Paryskiej przygasła nadzieja wyzwolenia narodowego i odzyskania własnego bytu państwowego w drodze międzynarodowej rewolucji, zdolnej do rozbicia od wewnątrz aparatu państwowego trzech państw zaborczych, walka taka była historyczną koniecznością. Ci Polacy, którzy upatrywali w Komunie sprzy-
mier/eńca w walce wyzwoleńczej Polaków albo ponieśli śmierć na jej barykadach, jak Jarosław Dąbrowski, albo, jak Walcry Wróblewski, musieli po/ostać na emigracji, oczekując na lepszą przyszłość w odleglejszej perspektywie.
Na razie takich perspektyw jednak nie było. Liberalno-demokratyczna burżuazja w krajach środkowej i zachodniej Europy przeżyła już okres wzlotów i uniesień, wyrosłych na gruncie spuścizny ideowej Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Z klasy walczącej o władzę przeistoczyła się w klasę rządzącą, troszczącą się o utrwalenie istniejącego porządku społeczno-politycznego, a zarazem o doraźne korzyści ekonomiczne. W nowej rzeczywistości emigrantów polskich po powstaniu styczniowym i po upadku Komuny Paryskiej nie witały już, tak jak po powstaniu listopadowym, hasła gorącej sympatii i szczerego współczucia. Zabrakło ..pieśni o Polsce" (Polenlieder), bram triumfalnych oraz pełnych euforii mów powitalnych. Kapitalistyczny Zachód przyjmował Polaków zimno, obojętnie, a nawet z niechęcią wyrosłą z obawy, że mogą kołom rządzącym przysporzyć niepotrzebnych kłopotów. Polacy definitywnie przestali już być dla Zachodu „szermierzami wolności".
Wobec takiego nastawienia, w kręgach najradykalniejszej polskiej lewicy demokratycznej budziła się myśl, że jedynie z takim stowarzyszeniem międzynarodowym, jakie stworzyli Marks i Engels, stawiającym sobie jako cel naczelny walkę o socjalizm, tj. z I Międzynarodówką, można związać przyszłość narodu polskiego. Polskie koła demo-kratyczno-liberalnc. nacechowane znacznie większym umiarem, pokładały natomiast ciągle jeszcze nadzieje na odzyskanie narodowej wolności w konfliktach międzynarodowych. Jednak i pod tym względem sytuacja dla sprawy polskiej nic ukształtowała się korzystnie. Ostatnia próba wywołania powstania, podjęta w czasie wojny rosyjsko-tureckicj 1877/1878, zakończyła się fiaskiem wskutek tureckiej przegranej, zwołany zaś po tej wojnie kongres berliński na dłuższy czas ustabilizował stosunki międzynarodowe - Rosja i cesarstwo niemieckie stały się najsilniejszymi, ale i najbardziej wrogimi wszelkim polskim aspiracjom państwami na kontynencie europejskim. Nastawienie nacjonalistyczne i megalomańskie Prusaków „uskrzydlały" trzy wygrane w tym okresie wojny: z Danią w 1864, z Austrią w 1866 i z Francją w 1[zasłonięte]870-18. Rosja nieco później pokonała Turcję. Tytko zatem w zaborze austriackim, w wyniku poważnego osłabienia monarchii habsburskiej, sytuacja Polaków uległa zmianie na lepsze - uzyskali dość szeroką autonomię, a nawet znaczący udział w rządzie centralnym, na którego czele trzykrotnie stawali politycy narodowości polskiej, czego nie udało się osiągnąć w Wiedniu żadnemu przedstawicielowi innej, nieniemieckiej narodowości.
Gdy idzie o Rosję, dopiero początek XX wieku wstrząsnął poważnie ustrojem politycznym tego państwa w rezultacie przegranej wojny z Japonią w 1905. Dopiero wówczas mogli Polacy próbować odnaleźć „złoty róg", symbol nadziei i walki o wolność, zgubiony przez Jaśka w Weselu, genialnym dziele Stanisława Wyspiańskiego.



WIELKOŚĆ 24X17CM,TWARDA OKŁADKA,LICZY 400 STRON,269 RYCIN.

STAN BDB.

WYSYŁKA GRATIS NA TERENIE POLSKI / PRZESYŁKA POLECONA PRIORYTETOWA + KOPERTA BĄBELKOWA ,W PRZYPADKU PRZESYŁKI ZAGRANICZNEJ PROSZĘ O KONTAKT W CELU USTALENIA JEJ KOSZTÓW / .

WYDAWNICTWO FOGRA KRAKÓW 2000.

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE