Kraków 1998
142 str., 3 mapy, wys. 24 cm
stan dobry


SPIS TREŚCI

Wprowadzenie...........................................................................................5
Nawierzchnie w urbanistyce.................................................................... 15
Kilka refleksji o historii nawierzchni krakowskich ulic i placów ................29
Współzależność nawierzchni komunikacyjnych z wnętrzami
urbanistycznymi.................................................................................81
Warunki i kryteria dla nawierzchni komunikacyjnych..............................90
Kryterium miejsca..............................................................................92
Kryterium ekologiczne ........................................................................96
Kryterium ekonomiczne......................................................................96
Kryterium estetyczne (walory plastyczne).............................................97
Kryterium wykonawcy ........................................................................98
Analiza wpływu nawierzchni komunikacyjnych na wnętrza
urbanistyczne.....................................................................................99
Analiza wybranych wnętrz urbanistycznych........................................... 104
Ulica Zwierzyniecka ......................................................................... 104
Ulica Lubicz ..................................................................................... 114
Plac Matejki...................................................................................... 121
Podsumowanie...................................................................................... 130
Bibliografia........................................................................................... 135
Spis ilustracji ....................................................................................... 138


WPROWADZENIE

Nawierzchnia to najistotniejszy element dróg, ulic i placów, a więc tych naziemnych komunikacyjnych budowli inżynierskich - jak są obecnie traktowane - które towarzyszą człowiekowi od najdawniejszych czasów. Drogi miały bezdyskusyjny wpływ na rozwój cywilizacji, stały się dla niej pojęciem-klu-
czem, tak jak dom, ognisko, rodzina. W najwcześniejszych pismach egipskim i sumeryjskim znaleźć można ideogram określający drogę w postaci hieroglifu, a w piśmie klinowym z ok. 2600 p.n.e. skrzyżowania dwóch dróg. Droga to nie tylko wartość utylitarna - komunikacyjna i gospodarcza- to również pojęcie symboliczne, występujące w filozofii, a nawet religii. Podobnego znaczenia nabrały ulice, jedne z najstarszych elementów struktury miast. Jeśli pisze się czy mówi o fenomenie miejskości, to podkreśla się często fakt współtworzenia tego zjawiska przez ulice i place; współtworzenia w procesie historycznym, gdyż wraz z ewolucją
osadnictwa zmieniały się i dojrzewały ich funkcje i formy. W przypadku ulic i placów mówi się także o ich społecznej i symbolicznej wartości. Stąd znane są ulice o funkcji kultowo-ceremonialnej, reprezentacyjnej, spacerowej. Na uwagę zasługuje fakt wyraźnej odrębności pojęcia droga i ulica. Ulice w odróżnieniu od dróg spełniają w mieście wiele specyficznych funkcji natury technicznej
i socjologicznej wychodzących poza funkcję komunikacyjną, prowadzą ciągi tzw. uzbrojenia podziemnego niezbędnego do życia mieszkańców, kształtują przestrzenne elementy zagospodarowania obszaru zurbanizowanego, stanowią osie organizujące przestrzeń w sensie architektury krajobrazu, tworzą więzi społeczności miejskiej w sensie socjologicznym i psychologicznym. Ta odrębność podkreślana jest także w odniesieniu do nawierzchni. Obrazowo sformułowano to następująco: „kiedy droga ma nawierzchnię odpowiedniej mocy do ruchu, lecz prostą, nie wykwintną, to ulica powinna mieć nawierzchnię lepszą, szlachetniej-
szą". Podstawą tego twierdzenia jest cel drogi - umożliwienie i ułatwienie komunikacji pomiędzy miejscowościami. Cel ten realizowany w praktyce zaspokaja odwieczne dążenie człowieka do podróżowania. Dla Homo viator ważne były dobre trasy komunikacyjne, trakty, gościńce, szosy, trytfy (w języku staropolskim określenie drogi sypanej na łąkach) możliwe do przebycia o każdej porze roku, a więc o takiej nawierzchni, która spełniała warunki bezpiecznego i w miarę wygodnego podróżowania dostępnymi środkami transportu. Podobnie myśli współczesny użytkownik dróg i autostrad.
Nawierzchnia w technicznym tego słowa znaczeniu to warstwa lub zespół warstw służących do przejmowania i rozkładania obciążeń od ruchu na podłoże i zapewniających dogodne warunki dla ruchu. Szczególnie istotną dla rozważań w niniejszej pracy jest powierzchnia jezdni, czyli wierzchnia warstwa nawierzchni poddana bezpośredniemu oddziaływaniu ruchu i czynników atmosferycznych, zwana warstwą ścieralną. Określenie to ma sens czysto techniczny i dlatego jej charakterystyczne cechy, do których zaliczono równość, makrotekturę, właściwości przeciwślizgowe, odblaskowość i jasność, są mierzalne i kwantyfikowane obiektywnie. Nie zostały natomiast uwzględnione w dostateczny sposób te cechy, które wpływają bezpośrednio na estetykę, np. kolor. Nawierzchnie dzielone są m.in. ze, względu na przydatność do ruchu samochodowego, na zdolność przenoszenia obciążeń, ze względu na odkształcenia (podatne, sztywne), a także - co ważne - rodzaj stosowanego w warstwie
ścieralnej materiału lub mieszanki materiałów. Stąd nawierzchnie bitumiczne, betonowe, kostkowe, klinkierowe, brukowcowe itp. Określenia przyjęte w polskim nazewnictwie korespondują z nazwami przyjętymi w krajach europejskich i mają odpowiedniki w języku francuskim, angielskim i niemieckim. Te współczesne określenia i charakterystyki to wynik transformacji dawnych pojęć, takich jak pawiment, bruk i szosa, która nastąpiła pod wpływem rozwoju transportu oraz techniki i technologii dróg. Z tego powodu współczesne określenie - nawierzchnia - nie ma odpowiednika w historii, nawet tej najbliższej, czyli z końca XIX w., wcześniej bowiem używano nazwy pawiment, bruk i szosa.
Bruk, wywodzi swoją etymologię z języka niemieckiego, od wyrazu die Brucke (most) i oznacza ogólnie rzecz biorąc powierzchnię drogi, ulicy, placu wyłożoną kamieniami, kostkami drewnianymi, taflami żelaznymi albo asfaltem.
Szosą określano na początku XX wieku drogę bitą, gościniec, trakt, natomiast szosowanie jako czynność to żwirowanie drogi. Do szosowania dróg używano kamienia w kawałkach o różnej wielkości, które pod wpływem zagęszczania najpierw pod kołami wozów, później walców, czyli wałowania, stawały się odporne na przesunięcia. Równolegle z szosą i drogami szosowymi stosowano także określenie drogi bite, drogi żwirowane, makademizowane ...

Słowa kluczowe: