BOGDANOWSKI - SZTUKA OBRONNA JURY KRAK.-CZĘST.

26-04-2014, 20:19
Aukcja w czasie sprawdzania była zakończona.

Najwyzsza cena licytacji: zł Aktualna cena: 74.99 zł

Użytkownik ikonotheka

numer aukcji: 4150082223

Miejscowość Kraków

Licytowało: 1 Wyświetleń: 13

Koniec: 26-04-2014 19:50:00

Dodatkowe informacje:
Stan: Używany
Waga (z opakowaniem): 0.75 [kg]
Okładka: miękka
Rok wydania (xxxx): 1993

Autorzy fotografii

Fotografie Barwne: Marek Norek

Fotografie Czarno-białe: Janusz Bogclanowski

Tłumaczenie: Jerz) Woodrow Zawadzki

Wydawnictwo — Zarząd Zespołu
[urajskich Parków Krajobrazowych
w Krakowie

SPIS TREŚCI

Thcairurn architecLurae miliiaris (napisał Marian Kornecki) 7
1. Legenda gotyckiego krajobrazu 9
II. I" progu lematu ] ]
1. Krajobraz naturą warowny 12
2. Wśród legend, badań naukowych i turystycznej literatury 13
III. Krótkie wprowadzenie do wiedzy o architectura militańs l(i
1. Elementy i sposoby obrony 17
2. Systemy obronne 19
IV. / jaskiń do grodów 22
1. Natura I umocnienia po myśli człowieka 23
2. Okres grodowy na Jurze Krakowskiej 25
3. System ścianowy i grody 27
4. System zatokowy i dylemat wieży w grodach 2(J
5. Obrona obszarów opoli oraz pytanie o jurajskie skupisko grodów 31
(>. Chronologia, podokre.sy i rodzimość, a może regionalizm Ibrni 33
V. Warownie średniowiecza 35
1. Stare i nowe 37
2. System wieżowy i jego różne postaci 39
3. System wieżowy w swej „ośrodkowej1" postaci 10
■1. System wieżowy w swej „,tarczowe)" i „wiciowiezowej postaci" 4-2

5. System basztowy 113
6. Wykusze i baszty wieżowe 15
7. Basztki i tarasy 16
8. Od wieży do baszty ogniowej A i]
9. Trzy stopnie kształtowania zespołów obronnych 50
VI. Twierdze klasyc/ne 52

1. System bastejo wy 54
2. System bastionowy 57
3. Czas przemian (>]
']. Problem ,.szkoły staropolskiej11 i — czyżby? — maniery jurajskiej f>2
VII. Czasy „twierdz głównych" na jurze Krakowskiej 65
1. Ostatnie dzielą systemu bastionowego 67
2. Nowy system — kleszczowy 70
3. Dzieła systemu poligonalnego 72
I. U schyłku szkoły staropolskiej 75
5. Twierdze krajowe, śróds/ańce i obozy warowne 76

VIII. Jura Krakowska w okresie tworzenia obszarów warownych 78
1. System fortowy ■— ześrodkowany 80
2. System Ibrtowy — grupowy 82
[i. (V.as wojny i „emerytur)'11 84
I. Dzieła systemu fortyfikacji rozproszonej 86
5. Od wielkiego fortu do małego ostrogu fortecznego 90
[>. Jura Krakowska jako region warowny 91
IX. Jurajski park sztuki obronnej 93
1. O tradycji i współczesnych problemach opieki nad zabytkami 95
2. O metodzie postępowania 96
3. Dzieło sztuki obronne] w jurajskim krajobrazie 98
Tablice 101
Katalog I 'M
Bibliografia 164
Streszczenie angielskie 167

Marian Korneckl
THEATRUM ARCHITECTURAE MILITARIS
Od jaskiń, grodzisk i orlich gniazd po nowoczesne fortyfikacje

(słowo wstępne do drugiego tomu serii wydawniczej Natura i Kultura w Krajobrazie Jur
Z satysfakcją i radością oddajemy do rąk czytelników drugi tom serii wydawniczej poświęconej popularyzacji i dokumentacji zasobów naturalnych i kulturalnych na terenach zespołu jurajskich parków krajobrazowych województwa krakowskiego i ich obrzeżach. Na wstępie przypomnieć wypadnie, iż obszar ten obejmuje. — obok Ojcowskiego Parku Narodowego i jego strefy ochronnej —- sześć parków krajobrazowych: Bielańsko-Tynircki. Rudniański, Tcnc/.yński, Dolinki Krakowskie. Dłubniański i ,,Orlich Gniazd1', a całość lej enklawy scala strefa krajobrazu chronionego. Tak więc obszar chroniony obejmuje teren północno-zaehodniej części województwa, sięgając na południowym wschodzie po Kraków, a rozwierające się ramiona jego granic przebiegają od południa mniej więcej wzdłuż biegu Wisły, a od zachodu i północy obejmują dolinę rzeki Diubni. Opiekę nad nim sprawuje Zarząd Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych Województwa Krakowskiego.
Ochrona krajobrazu kojarzyła się dawniej głównie z ochroną przyrody; dziś opcrujeim już szerokim pojęciem krajobrazu kultutowego, jednoczącego zarówno dzieła natury, jak i dzielą e/.łowieka, określającym tożsamość przestrzeni ukształtowanej w procesie dziejo¬wym. Ochrona tej tożsamości w obliczu coraz szybszego tempa postępujących i w większo¬ści nieodwracalnych już przemian jest wyzwaniem stawianym współczesnym oraz potom¬nym.
W urozmaiconym i pełnym bogactw natury pejzażu tej części Wyżyny Krakowsko--Gzęstochowskiej relikty dawnego osadnictwa oraz zabytki architektury i sztuki są szczególnymi elementami krajobrazu kulturowego, wzbogaconymi ponadto promieniowa¬niem pobliskiego Krakowa, dawnej stolicy Polski. To w nich odzwierciedliła się wielo¬wiekowa działalność człowieka oraz historia w wymiar/.e nie tylko materialnym, ale i ideowym. Wśród nich od najdawniejszych czasów zabytki obronności odgrywały zawsze role znamienną.
Człowiek pierwotny chromi swą siedzibę od zwierzą! i wrogów. W miarę społecznego i gospodarczego rozwoju obronność nabierała szerszego w mi ar u: od doraźnego prag¬matyzmu po skalę strategiczną, przy ciągłym doskonaleniu techniki odpowiadającej wymogom sztuki wojennej. W miarę postępu czasu budowle obronne zyskiwały także aspekt reprezentacyjny, ukazujący dobitnie potęgę i prestiż swych mecenasów, twórców i posiadaczy. To wtedy powstawały malownicze ,,orle gniazda'' i renesansowe twierdze--rez.yde.ncje, a także warowne świątynie. Ale w dobie nowożytnej czynnik doświadczenia i wiedza wojenna wzięły górę: w kolejnych etapach rozwoju archilecturn militaru siała się domeną nauk matematycznych oraz inżynierii wojskowej — i len kierunek miał przetrwać aż po nasze czasy, uzwględniając aspekty niezaprzeczalnego rozwoju doktryn wojn ..ruchomej11 i nowoczesnych środków prowadzenia działań zbrojnych.

Na omawiany ni obszarze, obok reliktów najprymitywniejszych umocnień, malow¬niczych ruin zamków i dzid sztuki obronnej minionych epok, zachowały się pozostałości fortyfikacji z XIX i XX w., a nawet z czasów drugiej wojny światowej. Autor nazwał rozproszone w krajobrazie pozostałości prawdziwym „muzeum sztuki obronnej w otwartym krajobrazie". To trafne określenie stanie się w pełni adekwatne, gdy wszystkie elementy tego „muzeum" zostaną objęte ochroną, udostępnione i należycie objaśnione. I w tej mierze rola książki jesl szczególna: obok szerokiego tła historycznego, prezentacji bez mała wszystkie!) znanych różnej skali zabytków na omawianym obszarze— autor przedstawia nam coś więcej: syntetyczny zarys historii sztuki obronnej i jej systematyki, dając czytelnikowi klucz do wiedzy, tak niedawno jeszcze „ekskluzywnej", dostępnej stosunkowo wąskiemu kręgowi specjalistów.
Na koniec chciałbym sformułować kilka refleksji nad stanem wiedzy i ochrony zabytków sztuki obronnej w kontekście historycznym. Od najdawniejszych czasów jej dzieła miały przede wszystkim aspekt praktyczny. Nie sprzyjało to nigdy ich trwałości, zarówno w obliczu rozwoju, a więc przydatności, jak też swoistej funkcji politycznej. Dlatego fortyfikacje niszczono gwałtownie, a nieprzydatne modernizowano lub usuwano. Znamy przypadki, gd zdobywcy likwidowali dzieła obronne przeciwnika także „na przyszłość". Prawowita władza też burzyła na własnym terenie warowne siedziby ,,raubriuerów". Nikt nie doceniał ich wartości estetycznych, choć dziś widzimy, że były one niezaprzeczalne.
Po utracie niepodległości zaborcy niszczyli polskie zamki lak ze względów praktycz¬nych, jak i ideowych. Nic leż dziwnego; gdy odradzała się — początkowo na kanwie romantyzmu — myśl patriotyczna, zwaliska zamków i okruchy twierdz stawały się materialnymi świadkami świetnej przeszłości i budziły nadzieje, że nie wszystko jeszcze jest utracone. Tak o ,.rozalinach zamku tenezyńskiego" pisał anonimowy autor w wydanym w 1836 r. albumie widoków Krakowa i jego okolic, wykonanych prze/ Jana Nepomucena Głowackiego:
( JCI/IC niegdyś kwial rycerstwa polskiego bądź na ni 1 parcie incpi/.yiHciói ojczyzn , 1I;KI/ na obchód uroczystości zwycięskich z«TorruicUiil się radośnie, a sze/ck broni, odgłosy trąb i kotłów drżące echa roznosiły dokoła, (l/.iś posępną lycli miejsc samo mość zaledwie »"los pus/c/yka. / szumom jodłowego lasu zmieszam . kied niekied) swym /.alosmm jękiem przerywa.
Jeszcze inaczej przedstawiała się sprawa fortyfikacji z doln zaborów. Do niedawna nie tylko odmawiano im wartości estetycznych, ale wprosi niszczono je z premedytacją, jako pomniki obcej przemocy. Wydawać się może paradoksem, że austriacka Twierdza Kraków to unikatowy zabytek w skali europejskiej.
'lak więc dziś patrzymy na to z innej perspektywy. Widzimy i odkrywamy wysokie walory zabytków wszystkich epok. Cieszymy się, gdy nowe badania przynoszą — czasem niespodziewanie — nowe informacje i materiały wzbogacające wiedzę o sztuce obronnej naszego kraju. Ale historia nic odsłoniła jeszcze wszystkich swych tajemnic, czego przykładem wyniki najnowszych badań na ,,Zamkowej Skale" w Białym Kość iele. inicjowanych w swoim czasie również przez autora niniejsze] książki.
Wrzesień 1993 r.

KATALOG:

Opisy w katalogu ułożono są W kolejności alfabetycznej. Z konieczności nic wyczerpują całości materiału 'mimo z górą 100 pozycji), ograniczając się do podstawowych informacji. Obszar uwzględniony w katalogu ijak naznaczono na wstępie) przekracza nieco na zaebodzic i wschodzie granice Krakowskiego Zespołu jurajskich Parków Krajobrazowych, co wynika z logiki geograficzno-hisiorycznej. Wobec ujawniania się coraz to nowych dziel czy to jako całości, czy jako ich faz rozwojowych lub elementów — przyjęto, iż informacja odpowiada stanowi wiedzy na rok 1990.

ALWERNIA
Założenie klaszloru na póf obronne (system mieszany zatokowo-hasuonowy). Klas/.tor Monlis Akemiae (na wzór loskańskiej siedziby sw. Franciszka) wznosi sit,1 na wzgórzu Garbu Alwerni wseh.-zach., ciąg-nąrym się malowniczym pasmem od Mnikowa do Zagórza.
Nad lesistym wzniesieniem i miasteczkiem góruje /. dala widoczna wieża kościoła p.w. Stygmatów św. Franciszka ■: 1630-76, 1708i. Klasztor, zbudowany w obecnej postaci jako fundacja Krzysztofa Koryciń-skiego u lalach lf>25-5
do dziś dobrze zachowanych w szczegółach, ora/ taras na szczycie wieży. XVI w. przynosi kolejna rozbudowę warowni w postaci tarasu od płn. i zach., opatrzonego półbaszlami ora/, narożnym prostym bastionem. W XVI i XVII w. podzamcze otoczono murem /e strzelnicami, z charakterystyczną zatoką przy bramie od zachodu. Całość stanowi jeden z cie¬kawszych przykładów przemian w systemach obron¬nych tego samego dzielą.
2. Szaniec ziemny, zapewne bateria w typie fortu zewnętrznego zamku 1 ,i po wiec, położony na sąsied¬nim wzgórzu (od pln.) w lesie. Wg tradycji usypany przez Szwedów (1655) lub — co wydaje się praw¬dopodobni cisze — w czasie Konfederacji Barskiej. Założony na planie czworoboku, otoczony okopem /. wałem poszerzonym od pln. Tu mogły mieć stano¬wiska działa. Całość zarośnięta lasem i krzewami.

BABICE
1. Zaimek Lipowiec. wzniesiony przez biskupa Jana Prandotę w wieku XIV, w miejscu wcześniejszego, ?. poł. XIII w., był własnością, biskupów krakowskich (aż do 1789). Od XV w. mieścił wiezienie* biskupie. W X ! w. uzyska! nowe obwarowania bastionowe [nawarstwienie systemów od zatokowego po bas¬tionowy). Położony na wyniosłym wzgórzu w lesie, góruje nad doliną Wisły i starym trakiem przez Bobrek do Oświęcimia. Ośrodek stanowi skip (wieżaj z poł. Xlii w. W XIV w. zamek rozbudowano w czworobok wokół dziedzińca. Ok. poł. XV w. wieża, nadbudowana o dwie kondygnacje, miesz¬czące jedne / najstarszych d/ialobilni artyleryjskich.

BĘBŁO
Żytnia Skała, schron skalny (pierwotne miejsce obronne;. W falistym krajobrazie Ostańców Jerz-manowickieh wyniosła skala mieści niewielką jaskinie, w której odkryto siady siedziby ludzkie] z późnego paleolitu w postaci znalezisk w samym schronie i koło niego.
BCDKOWICE
Skała Sokolica, grodzisko wczesnośredniowieczne isy-ste-m ścianowy;. Na górującej we wnętrzu Doliny Będkowskicj skale o wysokich pionowych ścianach mieści się obszerny trójkątny w planie taras, odcięty KI strony wierzchowiny poprzecznym okopem. Przy¬kład pozostałości grodu /, izw. wałem poprzecznym.

BIAŁY KOŚCIÓŁ
Zamczysko. Ruiny zamku średniowiecznego z XIV w. ;'zapcwnc system ścianowy, forma be.zwicżowa|. Poło¬żone' na szczycie wysokiej pionowej ściany, zwanej /■mikową, panującej nad zakrętem Doliny Klucz-wody, a jednocześnie nad odcinkiem starego traklu (..wysokiej drogi") z Krakowa na Śląsk. Skale opada¬jącą ku wschodowi tarasami wieńczą pokaźne frag¬menty kamiennych murów (XIV w.?), tworzących jakby przyziemia dwóch przylegającym h pomieszczeń. Od /ach. u stój) skały miejsce po studni. Na skale /a.ś nad nią widoczne pionowe rysy, zapewne ślady po wyciąganiu naczynia z wody na szczyt skaty do /.amku.
BIBICE
Fort 4,r)a —■ lii biec, d. grupa forleczna V fsyslcm Ibrtowy grupowy), międzypolowy, pancerny, /budo¬wany w latach 1H98-1902, typowy w swym rod/aju, dość dobrze zachowany. Zadi/ewion>. 1'olożony wzach. części Parku Krajobrazowego Dolinki Krako¬wskie.

BIELANY
Grupa fort cc/, mi III [część płd.5- Obejmuje zespół fortyfikacji /. przełomu XIX i XX w., rozmiesz¬czonych w wyjątkowym krajobrazie Lasu Wolskiego (wsch. część Parku Krajobrazowego Biclańsko-Tynie-rkiego). Składa się on w obrębie wsi Bielany z całej serii tortów (systemy: fortowy ześrodkowany, grupo¬wy i fortyfikacji rozproszonych). Dalsza część tej grupy znajduje się na terenie wsi Olszanica (por.i 1. Kort 38 — Śmierdząca Skala, tak zwany ..główny" artyleryjski, dwu wałowy, pancerny. Jeden z dwóch zaledwie typu górskiego w twierdzy (por. Skolniki Fort 53a —- Winnica). Wzniesiony w lalach 1874-80 [system fortowy ześrodkowam I. opatrzony wielka wieżą pancerną Grusona, usuniętą około 1964 ;'!: przy przebudowie na obserwatorium. Pozy tym dob¬rze zachowany i częściowo zadrzewiony.

2. Fort Krępak to ,,dzieło międzypola" w nomen¬
klaturze Ikcliowcj, o nie znanym numerze w pierś¬
cieniu, /budowany został w latach 1[zasłonięte]908-19 jako
jedyne w twierdzy dzieło typowe dla systemu for¬
towego rozproszonego. Stąd rozmieszczenie jego tvc-
ści ,,okrakiem", od serpentyny bielańskiej poprzez
szczyt wzgórza do wału nad drogą tyniecką. Wśród
zachowanych niemal w całości części zwraca uwagę
stalowa obudowa ściętej ok. 1965 kopuły tradytora,
Fort ma być zamieniony na park. Gdyby nie wcis¬
kająca się tu chaotyczna pseudowi 1 Iowa zabudowa,
byłoby lo miejsce o niezrównanych walorach widoko¬
wych.
3. Bateria Srebrna Góra, FB 35, z lat 1874-80. typu
górskiego, dla ciężkiej artylerii, dobrze zachowana,
przed wejściem do klasztoru.
4. Kort piechoty—■ Gumańczy Dół TS III 1 (usypany
w latach 1[zasłonięte]896-19), obecnie już chyba jech ny
z zachowanych tego rodzaju, przetrwał w całości jako
ziemny szaniec zarosły siarodrzewiem.
,rj. Bateria Ostra Góra, FB 36 iok. 1864). przebudo¬wana ok. 1910, dla najcięższej artylerii fortceznej, dość dobrze zachowana, pokryta siarodr/.ewiem. 6. Bateria Sowmiee, FB 37 (1874-80). dziś już nie istniejąca, ^plantowana przy wznoszeniu kopca na Sowińcu w latach 1936-38.
BODZÓW
Fort 53 — Bodzów, z 1884, d. grupa (órteczna VIII
(system fortowy ześrodkowany). podobny do 01-szanicy 39, lecz z fosą kutą w skale i silniej roz¬budowany. Ok. 1910 wyposażony w prowizoryczny tradytor nad drogą do Tyńca. W otoczeniu kule v skale kawerny podziemne: 2 w Pyrhowicach. 2 obok w Córze t.awa i 1 we wzgórzu Wielkanoc. W sumie oryginalny zespól, niestety zrujnowany 1955.
BOSUTOW
Tzw. Bateria lub Obóz. W czasie Insurekcji Kościusz¬kowskie] 1794 mieści] się tu obóz wojskow;. we dworze zaś kwaterował Kościuszko. W 1863 rosły jeszcze na skraju ogrodu trzy dęby, pod którymi „Kościuszko siedział kreśląc plan". Nieco dalej znaj¬dował się kopczyk — mogiła poległych. Na wzgórzu zaś, ku wsch. od wsi, znać było ślady ..baterii", W 1914 w czasie oblężenia Krakowa dwór zburzono. ślady zostały zatarte. Niemniej do niedawna widocz¬ne były pozostałości obozu i ba I er u?) na wzgórzu (21)8) na wsch. od wsi nad Doliną Dłubni, Roztacza się stąd rozległy widok na Kraków i dolinę. Miejsce położone we wsch. części Parku Krajobrazowego Dlubniańskiego.
BRONOWICE
1, Fort 41 — Bronowice, d. grupa fbneczna IV a.
środkowa. Położony u zuch. części Parku Krajo¬
brazowego Tcnczy ńskiego (system fortowy /.eśrod-
kowanyl z la! ok. 1884. półstały standardowy, jedyny
/, dawnych ziemno-drewnianych w twierdzy.
2. Szaniec piechoty 42, W różna Góra, z lal 1874-80.
nie zachowany. Schron poniżej, przy drodze z Kalo-

wic do Krakowa, zbudowany ok. 1910, zachował się. lecz zosta! zasypany ziemią.
3. Fort 43 — Pasternik (system lor Iowy ześrod-
kowany], główny, artyleryjski, jccinowalowy, /.budo¬
wany w lalach 1874-80, zachowany w całości, jedyny
o oryginalnym picciobocznym narysic. Przy forcie
dwie baterie sprzężone: pfd., z lal 1[zasłonięte]896-19, ze
schronami pogotowia w poprzecznicacb; pln., „ot¬
warta", z lat 1908-14. Całość zarośnięta lasem.
4. Fori 43a — Podchruście (system fortowy grupo¬
wy), międzypolowy, „inały", pancerny, z lat 1896-
-1902. Wysadzony 1945, ok. 1955 blok koszar roze¬
brany. Związane z nim dwie baterie: zach. /. lat
1[zasłonięte]896-19, ze schronami pogotowia w poprzeczni-
cach; wsch., otwarła, z lat 1908-14. Obie pokryte
drzewami.

BRZEZINKA
Tzw. Bunkry. Fortyfikacje z 1944, położone przy drodze z Rudawy do Brzezinki na płaskim wzniesie¬niu tarasu Doliny Rudawy (system fortyfikacji roz¬proszonej). Znany dziś zespól składa się z betonowych schronów, opatrzonych tzw. „tobrukarni" {Ring-stand), betonowymi stanowiskami dla ckm. z dosko¬nałym wglądem w Dolinę Rudawy. Do zespołu należy położony obok, bliżej nie zbadany zbiornik podziemny, być może na paliwo. Całość stanowi najwyraźniej część rygla Doliny Rudawy (por. Koby-Iany, Rudawa, Nici epice, Brzoskwinia).
BRZOSKWINIA (por leż Nielepice)
Izolowane dziś stanowisko warowne z 1944, położone na wierzchowinie na pld. od drogi Ghrosna-Frywałd. Pierwotnie część pasma obronnego (system fortyfika¬cji rozproszonej). Obecnie zachowana w polach przy bocznej drodze kopuła pancerna dla broni maszyno¬wej ze strzelnną zwróconą na wsch. i włazem od zach. Brak śladów systemu okopów i odkrytych stanowisk, które w 1944 otaczały kopułę.
BURÓW
Jeden 7. przykładów starodawnej wsi o śladach narysu okólnicy. Zapewne wczesnośredniowieczna, wzmian¬kowana po raz pierwszy 1429, pierwotne cechy obronne ongiś reprezentujące typ systemu ścianowe¬go. Położona w amfiteatralnym zakończeniu małej dolinki Garbu Tenczyńskiego wśród lasów. Skupiona przy niewielkim owalnym placyku, częściowo zabu¬dowanym. Wkoło zagrody, a za nimi rozłóg pól z reliktami promienistego układu. Stary dojazd ulicz¬ką od płd. wsch. doprowadzającą do placu.

CZATKOWICE
Barllowa Góra, ,,okapy szwedzkie". Domniemane grodzisko. Dzieła nie dość przebadane, stąd czas powstania trudny do określenia. Wieś wzmiankowana była już 12Ó4, co z uwagi na kolisty kształt okopu mogłoby świadczyć, iż mamy do czynienia ze śladami grodu. Niemniej nic wykluczone, że są to pozostałości polowych XVII-wiecznyeh oszańcowań laboru, a na¬wet i umocnienia z 1794, czasu Insurekcji Kościusz-

kowskiej. W Krzeszowicach bowiem miał się znaj¬dować jeden z punktów krakowskiego trójkąta waro¬wnego: liosutów-Krzcszowice-Skala. Dzieła położone na tarasie iesistego zbocza nad potokiem Mickinia. niedaleko spływu doliną Kliaszówki (Krzeczówki). Tuż obok przebiega, stary Iraki przez Nową Górę na Olkusz. Dzieło stanowi obszerny, niemal kolisty okop, dobrze czytelny mimo pokrycia lasem. Godne uwagi położenie, jakby ryglujące ważną niegdyś drogę na Kraków przez Krzeszowice i Dolinę Rudawy.
CZERNICHÓW I CZERNICHÓWEK
Jeden z przykładów starodawnych wsi wielodroż¬nych. Zapewne wczesnośredniowiecznych, po raz pierwszy wzmiankowanych 1286 (pierwotne cechy obronne, mogące reprezentować typ systemu ściano¬wego). Zestaw wsi przyległych, tworzących jedną całość, mimo usytuowania na dwóch wzniesieniach ostańca wśród dawnych łęgów i starorzeczy. Położone przy tradycyjnej przeprawie (bród, prom) pr/.i.-/. Wisłę na dawnym trakcie Kraków-Oświęeim. Zabu¬dowę wieńczą dwie budowle: w Czcrnichowic kościół parafialny (XV w,) o cechach obronnych, w Czer-nichówku zaś — osobliwa ośmioboczna kaplica Ró¬żańcowa z pof. XVII w. Miejscowość do niedawna jeszcze była tradycyjnym ośrodkiem korabniczym i tlisackim. Całość w swym krajobrazowym układzie, wraz z górującą w panoramie ('hełmową Górą, przywodzi na myśl starodawny zestaw grodu i pod¬grodzia, położonych wśród rozlewisk Wisły. Ośrodek Czernicfiowa stanowi kościół parafialny p.w. Sw. 'Trójcy. Gotycki, kilkakroć przebudowywany. Zacho¬wane ślady inkastciacji widoczne nie tylko w położe¬niu na wyodrębnionej skale otoczonej murem, ale też w zachowanych do dziś kilku kluczowych strzel¬nicach, być może / czasów przebudowy w 1620. Ośrodkiem Czcrnichówka jest wzniesiona 1687. rów¬nież na skale, ośmioboezna kaplica Różańcowa, wg tradycji rodzaj latarni wskazującej przeprawę przez Wisfę.
CZUŁÓWEK
Tzw. Bunkry. Fortyfikacje z 1944, zapewne resztki odcinka ryglującego Dolinę Sanki (system fortyfikacji rozproszonej). Na płd. od drogi Kraków-Oświccim, w polach, schron betonowy z przyległym stanowis¬kiem typu ,,tobruk" i śladami okopów. Miejsce położone u stóp Kajasówki w Parku Krajobrazowym Rudniańskim.
DAMICE (Maszków)
Wzgórze Grodzisko. Zachowały się tu ślady osadnict¬wa neolitycznego i wczesnobrązowego. Niemniej gród wzniesiono w 2 poi. VIII w., a zamieszkany był do przełomu X/XT w. (system ścianowy i forma pierś¬cieniowa). Dawne obwałowania położone na tarasie wyniosłego brzegu wysuniętego w dolinę Dlubni. Wysokie, zatoczone od płd. wsch. półkoliście, nadto podwójną linią, wały przechodzą z pozostałych stron w czworoboczny układ otoczony głęboką Ibsą. Kon¬strukcja wykazuje dwa nawarstwienia z nieustalonego czasu. Pierwsze to okop ziemny, drugie to struktura

drewniano-ziemna. Wewnątrz wprawdzie brak śla¬dów chat, jednak zachowały się liczne paleniska ułożone z kamieni. Ogółem musiał to być potężii) gród panujący nad doliną i okolicą, na eo wskazuje położenie, obecna wysokość wałów mierząca do 3 ni, jak leż jego 7-heklarowy obszar.
DĘBNIKI
Fortyfikacje w postaci ziemnych wałów i los w dolinie Wisły, należące do przyczółka mostowego Podgórze (por.), ciągnęły sie lukiem od Wisły wzdłuż ul. Szwedzkie) do Matecznego. Umocnione były owal¬nymi w planie szańcami.
Sl III ziemny fort piechoty (Ni z lal ok. 1888-90, po którym istnieją ślady, i cały ciąg fosy /, resztkami wałów wzdłuż ul. Szwedzkiej, układ zatarty przy budowie kościoła ok. 1980.
Brama Zakrzowska pochodzi z lal ok. 1888 i 1910. usytuowana była przy ul. Twardowskiego i Szwedz¬kiej. Jedyna częściowo zachowana siara brania twier¬dzy, wraz z broniącym osi rogiem i ceglanym profilem wału naprzeciwko, sianowi dziś unikalny zabytek twierdzy.
St IV przy ul. Biała Droga, ziemny lott piechoty (Ni. podobny do St III, splanlowany częściowo |iiż po wojnie pod parcele na domki jednorodzinne.
DŁUBNIA
Forl 49a — Dlubnia, d. grupa lórieczna VI (system fortowy ześrodkowany), podobny do Węgrzee (47a:. Jeden z dwóch tylko tego typu w Krakowie, wg projeklu lirunriera, zarosły zagajnikiem. Po przyleg¬łym szańcu FS VI/1 i baterii zachowane tylko ślady. Położony w Obszarze Krajobrazu Chronionego pr/ płn. skraju Parku Krajobrazowego Dłubniańskiego.
GARLICA MUROWANA
T/.w. Lamus. Budowla o cechach obronnych. Położo¬na na wzniesieniu przy drodze w Dolinie Naraim. Pierwotnie stanowiła wzniesioną w XVII w. bramę ogrodzenia dworskiego. Piętrowa, ze sklepioną i/ba aa parterze. Podobne budowle zachowały się jako swoisty ślad po wieżach mieszkalnych także w Pisa-rach. Kamieniu i m.

IMBRAMOWICE (Zagórowa)
Góra Zamczysko, zwana leż Strażnicą. Grodzisko wczesnośredniowieczne bliżej nie datowane f system ścianowy, forma pierścieniowa). Położone na cyplu ramowany ni stromymi stokami, Doliną Dhibm (od pld.i i bocznymi suchymi jarami ('od wsch. i zach.i, góruje nad doliną. / wier/.chowin niewidoczne. Silnie spłaszczone wały zicmno-drewniane (ślady pło-Luj otaczają pierścieniem płasko ściętym od slrorn Doliny Dłubni taras. (XI slrouv zaś wierzchowiny ku

lmbramowicom opalrzone są fosą. Osobliwość stanowi wysunięta ku płci. zach, na przedpole samotna skałka na stoku, nib połączona ok. 30-mclrowym waleni, zwana właśnie strażnicą, a stanowiąca jakb oddzielną wieżę skalną, nieco zbliżoną w układzie caiosei do skaty Okiennika. Podobnie jak lam i In lakże znalezio¬no okruch) ceramiki, ślad bytności człowieka. Gro¬dzisko niewielkie (ok. 100 m średnicy], niemniej godna uwagi jest właśnie owa skalna ,,wieża".

KLEPARZ
lortyiikaejo rdzenia twierdzy na stożku zalewowym Prądnika, osłaniające Kraków od płn., wzniesione w latach lB.r)6-67 w miejscu dawnych kleszczowych Ibrtylikacji Kościuszki, Zachowały się dwa !orl z wielobocznego obwodu pomiędzy Rudawą a Piąil-uikicm, oba sstemu poligonalnego. 1. Bastion 111 fok. 1856-59; to jeden z dwóch i„V1') najpotężniejszych fortów rdzenia. Jcd n zachowany niemal w stanie pierwotnym. 'Typowy redilow; fort (i klasycyzujących formach /. potężnie rozbudowana kaponiera. i całym asortymentem elementów obron-

nyfh. Dz.iś już. rzadkose w skali europejskie]. /abtek uiukalow).
2. Luneta Warszawska :,po I85
KOBYLANY
Zamczysko. Wg lradyvjj na skale w Dolinie Kobylań-skiej miały znajdować się ruiny nieokreślonego za¬mku. W zburzonym po wojnie dworze ; z końca XVIII w.} znajdował się rysunek (Gustawicza?) przedstawiający fragment jego muru. Do niedawna zachowany był na skałce na płd. od wsi namalowany ezolg / czasów drugiej wojny światowej. Zapewne element należąt y do rygla Doliny Rudawy, służąc) do '/mylenia pr/eciwmka.
KOPCE
Tzw. ..paucygraby1', rowy przeciwpancerne [ Pan.zer-grabe.ii] wykopane w 1944 (system forlylikaeji roz¬proszonej). W lesie koło leśniczówki (na pln. od Frywaidu) ślady rowu biegnącego z płd. na pln. Podobne odcinki do niedawna zachowane byiy w kil¬ku miejscach na linii Czcrnichów-Czubrowicc. Miejs¬ce położone w Lesie Zwierzyniec w obrębie Parku Krajobrazowego Ter.czyńskiego.
KORZKIEW
Zespół obronm złożony z zamku oraz inkastclowanc-go kościoła (system wieżow) i basztowy;. 1. Zamek po raz pierwszy wymieniony w 14(10, zapewne własność Jana z Syrokomli. W XV w. własność Piotra Krupki, mieszczanina krakowskiego. W latach 1553-74 Ługowskitli, a od poł. XVII w. do XVIII Jordanów. Następnie Wesslów i Wodziekieh. W poi. XIX w. opuszczony. Polożon na skalistym wzgórzu w Dolinie Korzkiewki, Jego ośrodek sianowi niedawne} odkryły (W. Niewalda) w murach obecnej budowli ezworoboczny słup rycerski (wieża mieszkal¬na), przed którym znajduje się dziedziniec o nieregu¬larnym narysie. Do jego muru tarczowego z bramą iod płd,) dobudowano dwie czworoboezne baxzl w XV w. Następne przebudowy w XVI i X ii w.

umocniły dojście do brarm dodatkowym murem i zapadni:! (most zwodzony!. l*o/a tym od XVI w, trwała przebudowa obiektu na dwór o cechach i>broiin eh.
2. Kościół parafialny inkastelowany (1623) sianowi drugi element obronny, ci* wyraża się zarówno poło¬żeniem na wyniósł) m wzgórzu i otoczeniem kamien¬nym murem, jak też opatrzeniem wieży kluczowymi strzelnicami. Zespół stanowi typowe założenie waro¬wne, charakterystyczne dla licznych tego rodzaju umocnień powstałych w XVI w.. b wspomnieć 1 vnicc cy. Norbertanki na Zwierzyńcu.

KOSTRZE
l'zw. okop. Otoczenie d_ dworu (?j, dziś willi. Od W w. posiadłość klasztoru benedyktynów w Tyńcu. Na pld. od drogi Kraków™Tyniec czworoboczny okop o zaokrąglonych narożach, zapewne pozostałość
po umocnieniu 7. XVII w. {•')
KRAKÓW
Hasło /. uwagi n;i duży obszar administracyjny i roz-rzut lak [crylonalny, jak czasowy podzielono w jego jurajskim obszarze na hasła: Wawel (z Okoleni) i Zwierzyniec oraz cala serię haseł z dawnej Twierdzy Kraków wg nazw dzielnie, przedmieść, i wsi podmiejs¬kich. Znb. mapę warowni Jur Krakowskiej i.na czwartej stronie okładki i.
MARSZOWIEC
Miejsce po dworze. Wzmiankowany średniowieczny zamek Marszowicc miał jakoby znajdować się tu. brak jednak po mm śladów.

MASZKOW zob DAMICE
MNIKÓW
Różnoczasowe dzieła obronne, jaskinie i zamek.
1. Jaskinia Murek na l.opiankaeh. Jedno ze stano¬
wisk epoki brązu i okresu halsztackiego. Miejsce
głośne z badań okresu przełomu stuleci, uważane
za osłonicie najstarszym murem na ziemiach pol¬
skich, wiązane ze schyłkowym paleolitem iok. 801)0
lat p.n.e.i. Datowane współcześnie na epokę neolitu
(ok. 3000 lal p.n.e.i i brązu (ok. 1000 lal p.n.c.)
pierwotne miejsce obronne. Jaskinia w ścianie bocz¬
nego jaru l)olin Mnikowskiej /e śladami muru
bez zaprawy, pierwotnie zamykającego wejście do
jaskini.
2. Zamkowa Góra. Crodzisko. ślady kultury łużyc¬
kiej (ok. 500 lat p.n.e.j, jak również relikty z wczes¬
nego średniowiecza VI/VII w. (system złożom ścia¬
nowy i zapewne zaiokow i, położone na grzbiecie
skalistego wzniesienia nad Doliną Mnikowską. Ze-

ws/ąd oloe/oiH' stromymi zboczami, a jedynie od pln. zach. dostępne wąską grzęda,. Zarasta lasem. Układ grodziska |est dwudzielny': wynikająi / ukształtowania ok. polkilymetrowej długości tara¬su. Część południowy zbliżonego do trójkąta jakby grodu wydzielono w przewężeniu wy kuły ni w skale rowem ok. 20 ni szerokości i kamiennym wałem — blisko 'M) m szerokości u podstawy. Wał len wznosi się nad lino fosy na 7 m. '/d!nż krawędzi [arasu l.>iegnie niski wał. (-zc.se półnornn /.lili/oiiego l ru ra/.riT) do owalu tarasu (jakby przedgroelziaj została zamknięta — również waleni i Ibsa od północy. Krawędź wału podobnie zaehowała ślad niskiego wału. Domniemane usytuowanie bramy przy wscho¬dnim kraiicn nieco wygiętego lii wału wskazywałoby na zatokowe jej umieszczenie. Gród posiadał znaczny wymiar, bo pr/, blisko ^00 m długości ok. 100 m szerokości.
MORA WICA
Zamczysko. Dawny zamek Toporczykuw i Tenczyńs-klcłi; / XIII w. l?i. przebudowany na plebanię ; I (>bfc>j. Kaplica, wzmiankowana w 132.')-7, prze-

kształcona w I poi. XV w., a Z kolei przebudowana na kościół parahąlru w 1743-48 wg projektu Fran¬ciszka Placidiego. Zespół budowli zachowany na wyniósł) in, górującym nad całą okolicą wzgórzu jurajskim, w pnidolinic Wisły. Dokładniejszych ba¬dań nad reliklami zaniku nic przeprowadzono. Nie¬mniej za jego ślady można dziś uznać cały taras na wzgórzu. Dalej: plebanię, stanowiącą niewąt¬pliwie skrzydło mieszkalne dawnego zamku, oraz znajdujące się pod nią podziemne koi y tarze, wyro¬biono w gruncie, o charakterystycznych trójką-Inych sklepieniach. W trakcie badań nad Ollarzeni Mariackim Wita Stwosza wysunięto dom niema nic. jakoby przedstawiony tam zamek miał być właśnie nmrawickim.
MYDLNIKI
1. Miejsce cl. dworu. Wg tradycji pośrodku wsi miał
znajdować się zamek. Dawny dwór z końca XIX w.
7. częścią XVI 1-wicczua (?). być może z zachowany¬
mi wcześniejszymi murami, wyburzono (ok. 1980i
pod budowę kościoła.
2. Fort 41 a — Mydliliki, d. grupa forlcczna IV
(system for Iowy grupowy i, międzypolowy, piechoty,
z lal 1[zasłonięte]896-19. zachowany u całości, pokryły 'zagaj¬
nikiem. Położony w zach. części Parku Krajobrazo¬
wego '1 enczyńskiego,
NIELEPICE
T/w. ..bunkry". Rygiel Doliny Rudawy, wzniesiony w 1944 isyslem fortyfikacji i ozproszonej i. Zespól fortylikacji półstałej położony przy drodze Kra¬ków — Kalowice, zwrócony frontem na wsch. Do dziś zachowały się jego trzy części, których niewątpliwe

dopełnienie stanowią forlylikaeje w Brzezince i Knby-lanach, jak również Brzoskwini, będące częścią pasma warownego ciągnącego się od Wisły iw lym Czulu weki po Przeginię. fragmentarycznie clo d/is /.i-chowanego.
1. Werbownia — izolowane wzniesienie w dolinie
Rudawy na plu. od drogi, na którym umieszczo¬
no zwarły punkt oporu, złożony ze schronów betono¬
wych, w tym dla działa p.panc. okopów i stanowisk
dla działa p.panc. i broni maszynowej.
2. Pod borze, wzniesienie na płci. od drogi, w którym
schrony betonowe.
3. Pln. slok doliny poniżej wsi, na klńrym taraso¬
wo rozmieszczono punkt oporu, opatrzon kilko¬
ma schronami betonowymi, kutymi u skale okupa¬
mi i stanowiskami dla broni maszynowej typu Inb-
ruk.

OJCÓW
Różnoczasowy zespól warowny w Dolinie Prądnika.
1. Ogrójce /.w. też O bo rżyskiem przy Jaskini Ciem¬
nej. Taras skalny, paleolityczna siedziba człowieka,
jedna z najstarszych w Polsce, sprzed 120-11J lys. lal
[i.n.e. Również miejsce związane z kultura rnikoeko-
-prądnieką (70-51 lys. lat p.n.c.'1, wykorzystywane
jeszcze w średniowieczu (pierwotne stanowisko
obroiinei. Ogrójec położony w Górze Okopy, za skalą
Rękawica, w pionowej skale na wysokości 85 in nad
Dolina Prądnika. Rodzaj wąskiego larasu osłoniętego
skalarni Rękawic} od zaeh. Dojście serpentynową,
stronią ścieżką, na której końcu szczelina wprowadza¬
jąca na oddzielone skalnymi tunelami Ogrójec i Obo-
rzyska, skąd dojście do samej Jaskini Ciemnej, llodaj
najciekawszy przykład skalnej siedziby obronnej
w kraju.
2. Okopy, Grodzisko. Miejsce osiedleńcze sięgające
czasów neolitu fok. 1000 lal p.n.c.}. Zachowane
obwałowania zapewne z czasów czterech aż laz
wczesnego średniowiecza, w lin z lal Konrada

Mazowieckiego i X111 w.) i Łokietka ;XIV w.i, który miał się ukrywać w pobliskiej jaskini bądź w znanej ogólnie Grocie Łokietka po drugiej stronie doliny (system ścianowy z wałem poprzecznymi. Dzieło położone na eksponowanym cyplu skalnym, odciętym od wierzchowiny okopem. W narysie układ zbliżony do wydłużonego trójkąta fok. 250 m na 120 mi. oddzielonego od pln. wsch. dwoma wałami kamien¬nymi ze śladami drewnianych konstrukcji i losami. Dawne dojście wyraźnie czytelne w układzie zewnę¬trznego wału i przerwie wewnętrznego, wzdłuż pld.--wsi.il. krawędzi. Tu więc znajdować się musiały bramy grodu. W urwiskach skalnych od slrony Doliny Prądnika jaskinie Okopy, Wielka i Górna. w których zachowały się ślad neolitycznych siedzib. Miejsce o wyjątkowych walorach tak obronnych, jak widokowych.
3. Zamek. Istniał zapewne ]uż w XIII w., na nowo wzniesiony w XIV stuleciu przez Kazimierza Wiel¬kiego, w XV w. i XVII rozbudowany. Od 1826 już w ruinie. W 1860 podjęto lu jedną z pierwszych

w obrębie Jury prac konserwatorskich, zresztą nie ukończonych. W XX w. kilkakroć ponawiano lokal¬nie le prace. Od 1992 trwają badania i działania
konserwatorskie. Ruina położona na szczycie piono¬wo wznoszącej się skały pośrodku Doliny Prądnika. Jej taras górny połączony był pierwotnie mostem /C stokiem doliny. Na pln. od zamku była ona pierwo-inie zalana na kształt jeziora. Do dziś naprzeciw zamku widoczny wykuty w skale poziomy Upust w< idy (system u leżowy i hasz Iow y'j. Zamek miał zewnętrzny narys murów zbliżony do prostokąta. I'roni zach., tarczowy, tworzyła osobna skala /, oś-mioboczną wieżą (XIV w.?; flankującą bramę (XV w.;, przed klórą widoczne do dziś kamienne filary dawnego mostu. We froncie |j!d. (XIV-XV1I w.: wysunięte z muru ku dolinie czworoboc/ne runi} ..starostwa''. Front zaeh. tworzy! wysoki i nie ist¬niejący już budynek (XV w.i. Na koniec fmnt pln. stanowił potężny mur obronny wielokrotnie pr/emu-rowywany, przy którym odkryto ■; 1992; resztki naro¬żnych baszt. Pośrodku dziedzińca zamkowego za¬chowała się głęboka, kuta w skale studnia.

OKOL zob, WAWEL
OLSZANICA
Grupa lortcezna ITT (część ptn.:. Obejmuje zespól fortyfikacji z przełomu XIX i XX w,, rozmiesz¬czonych w pięknym krajobrazie Doliny Rudawy (wsch. część Parku Krajobrazowego Biclańsko-Tynie-ekiego). Składa się w obrębie wsi Olszanica z zespołu Ibrtów (system tortowy grupowy, po części /.moder¬nizowany w duchu systemu rozproszonego'!. Kort 39 — Olszanica (miedzypolowy, piechoty), z lat ok. 1884, przebudowany ok. 1910, zachował się w eałośei, nie zadrzewiony. /. całego zespołu baterii (KB 40a i 40b) oraz szańców piechoty (IS III. 2 i 3) pozostał tylko jako duża osobliwość trarlytor w szkar-pie pradoliny Rudawy, pomiędzy Chełmem a Ol-szanicą. Zamaskowany jako skala, broniący jedynego suchego podówczas przejścia wśród rozlewisk Ruda¬wy.
PĘKOWICE
Fort 44a— Pękowice, d. grupa ibrteczna Ir [system fortowy, grupowy), miedzypolowy, mały, pancerny, zbudowany w lalach 1[zasłonięte]896-19, typowy w swej kategorii, zachowany częściowo, na forcie zagajnik. Po dawnej przyległej baterii z 1[zasłonięte]896-19 pozostały ślady. Położony w /ach. części Parku Krajobrazowe¬go Dolinki Krakowskie.
PIEKARY
Skała Gołębice. Grodzisko w miejscu zasiedlonym już w neolicie, datowane jest na okres hals/tacki (ok. 500 lat p.n.e.), wczesnolatcński (400 lal p.n.c.) oraz XI i XIII w. W tym okresie miejsce to umocnił na nowa Konrad Mazowiecki. Tenże zapewne zbudował tu wieżę (system ścianowy przekształcony na wieżowy). Grodzisko położone w przełomie Wisły na wyniosłej wapiennej skale, naprzeciw Grodziska tynieckiego.

Założone na narysie owalnym, spiętrzonym stożko¬wato ku pld.-wsch. Szczyt zajmował obwałowany gród, zamieniony w zamek, po którym zachowały się kamienne fundamenty czworoboczne.j wieży IX1I w.?'). C/ęść tę oddzielała od obszernego podgrodzia fosa. Owalne w planie podgrodzie zachowało ziemtio--drewnianc wały, oddzielone od wierzchowiny im¬ponujących rozmiarów fosą. Całość góruje nad prze¬łomem Wisły podobnie jak po drugiej strome Wish położony Tyniec.
PIESKOWA SKAŁA
Zamek. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 131!). W M22 Władysław Jagiełło nadał zamek królewski Piotrowi S/alrańcowi z I .uczyć. M poi. XVI w. y;i Hieronima Szairańea zostaje przebudowany prze/ Gabriela Słońskicgo i Mikołaja Casliglione. Ok. 1578 Stanisław Szafranie.c przekształci! zamek w renesan¬sową rezydencję. Od 1608 zmienia ona kilkakroć właśeicieli, by w 1641] stać się własnością Mikołaja Zebrzydowskiego, który rozbudowuje zamek kolejny raz. 1655-7 rezydencje złupili Szwedzi, 1718 kolejny raz zostaje zniszczona prze-/ pożar, odbudowana przez Wielkopolskich 1768, odzyskuje dawny splen¬dor. Od polowy XIX w. własność Mieroszewskich. W 1863 służy za obóz oddziałom I.angiewicza. póź¬niej następują kolejne zmiany i przebudowy. W 1919 rozpoczęto prace konserwatorskie (Alfred Majewskil, ukończone 1970 (systemy zatokowy, basztowy i bas¬tionowy). Zamek, wzniesiony na skalnym cyplu nad Doliną Prądnika, posiada nadzwyczaj piękne pofo/.e-nie, tak w ekspozycji wnęlr/a doliny z Mac/uga.

Pieskowa Skala. /jiiuck Hcrkulesa na pierwszym planie, jak leż jako punki widokowy z renesansowej loggii na dolinę. Domnie¬manym początkiem zamku miała być XTV-wieezna, dziś nie istniejąca, wieża na. skale. Dorotka. Tr/on zamku sianowi zabudowa c/woroboc/na, skupiona wokół arkadowego dziedzińca. 1.'skoki zabudowy sugerują uformowanie w systemie zatokowym. Now front obronny, tarczowy, w systemie basztowym, artyleryjskim, powstał w końcu X w. jako długa kurtyna / bramą llaukouana potężnymi basztami. O rozmiarze tych obwarowali, prawdopodobnie wzo¬rowanych na Wawelu, świadczyć może baszta phi,--wsch., która na 10 poziomach posiada blisko 60

strzelnic. I1'roni przebudowano w 1570, nadając mu renesansową postać. Kolcme wysunięte fronty, wsch. /. bramą wja/.diiwą i pld. /. tarasem ogrodowym, Iwor/ą kazamatowe bastiony : 1640i, wzniesione w duchu włoskim. (Vi tym kończą się warowne dzieje /.ainku. Godny na koniec uwagi jest konsekwentny sposób rozbudowy warowni, ze stopniowym przesu¬wa me-m tarczowego frontu ku wschodowi.
PŁASZÓW
Fortyfikacje na /.abłociu w postaci ziemnych wałów i fos w dolinie Wisły, należące do przyczółka mos¬towego Podgórze fpor.i, ciągnęły się łukiem od Wisły wzdłuż ul. Romanowie za do ul. De.kerla. Umocnione były owalnymi w planie szańcami. Sl ! ziemny fart piechoty (Nj z lat ok. 1KB8-90, zachowkii przy ul, Romanowieza. Sl II podobny, zniesiony W {/.asie rozbudowy torowi¬ska kolei w pot"/.- XX w.
PODGÓRZE
Krzemionki Podgórskie. Dawny przyczółek mostowy Twierdzy Kraków, /budowany w latach 1850-6J (system poligonalny, szkoła austriai ka, maniera górs¬ka). Obejmuje środkową, część 1T grupy warownej.

Oiąg obwarowali zamykał półkolem otwarły ku Wiśle obwód obronny na linii Krzemionek. Tworzył go ciągły wal z czterema bastionami ■; ,.YI I" — ..X"1;. które — prócz ,.Vll" — biegły po linii XVIII--wiecznych okopów. Byi on wzmocniony dwoma wieżami maksymiliańskimi (!S1, 32) oiaz późniejszymi uzupełnieniami od wsch. I /ach., osłaniającymi Pła-szów i Dębniki wałem i fortami [Sl I-IV). I. Linia bastionów obejmowała:
Bastion VII (1863-63), dziś nie istniejący, znajdował się przy narożniku wału (po którym obecnie biegną lory kolejowej i ulicy św. Kingi. Obok na ul. Wielickiej mieściła się brama Lwowska. Bastion VIII, zapewne XVIU-wieczny, przekształ¬cimy ok. 1(1(19, zmodernizowany w latach 1863-65, jedyny w pełni zachowany lu obiekt, opatrzony kutą w skale fosą.
Bastion IX ziemny i 1963-65). /niesiony ok. 1940 i 1955 przy budowie stadionu Korony, liastion X ziemny {1863-65), częściowo zniesiony 1958. z którego pozostała tylko część od pld. i zach. strony budynku telewizji wraz z fragmentem wału i grodzą z początku XX w.
Brama Wiedeńska, w miejscu obecnego ronda na Matecznym -— nie zachowała się.

2. Wieża maksymiliauska (iórl) św, Benedykta, No 31
IIJ wylotu obecnej ul. Radockicgo), objęta bastionem
VIII, w/niesiona ok. 1850, o neogotyckim wystroju,
dobrze zachowana wraz. z mostem zwodzonym w sie¬
ni, jeden z unikatów krakowskiej twierdzy. Bliź¬
niacza, No ;Sf2, stalą w miejscu obecnego budynku
TV. Zburzona 1956.
3. Fort Krakus No 33, wysunięty na dalekie przed¬
pole, /.ostał /.budowany ok. 1850, wokół kopca Kra¬
kusa, w neogotyekim stylu. Stanowił przykład orygi¬
nalnej struktury, niestety, prócz tarasu wokół kopca
i pięknej serpentyny, niewiele z niego na powierzchni
pozostało. Rozebrano go w dwóch etapach: wały ok.
1934, koszary szyjowe 1956, W jego fundamentach
ikwi do dziś nie rozwiązana zagadka średniowiecznej
„białej wieży", widocznej na sztychu Meriana,
PÓŁWSIE ZWIERZYNIECKIE
Cichy Kącik. Szaniec FS 4 z lal 1850-50, przekształ¬cony na fort piechoty ok. 1910, wysadzony 1934. 1 'sytuowany pierwotnie w widłach i slarorzeezaeh

Rudawy na końcu Błoń. Do dziś zachował się tylko częściowo blok koszar. Nieco dalej ku płn. istniał szanie.c l'S 5 ■' N i / lal 1850-55 przy Piastowskiej, u wylotu Reymonta, przebudowany również grun¬townie na tort piechoty ok. 1010; do niedawna zachowany częściowo blok koszar i budynek kaponie-i' szyjowej zniszczono ok. 1985.
PYCHOWICE zob. BODZÓW
RADWANOWICE
Tzw. strażnica. Komora celna austriacka z poł. XIX w., usytuowana na skraju wsi. Od strony pln.-wsch. opatrzona rzędem strzelnic zwróconych w kiminku dawnej granicy.

KLIKNIJ TU ABY ZOBACZYĆ PLIK Z PEŁNYM SPISEM TREŚCI, KTÓRY NIE ZMIEŚCIŁ SIĘ W CAŁOŚCI ZE WZGLĘDU NA OGRANICZONĄ OBJĘTOŚĆ AUKCJI

WIELKOŚĆ 28,5X20CM,MIĘKKA OKŁADKA,LICZY 174 STRONY+24 KOLOROWYCH ILUSTRACJI+80 CZARNOBIAŁYCH ILUSTRACJI.

STAN :OKŁADKA DB/DB+,LEKKIE PRZYBRUDZENIE KARTKI PRZEDTYTUŁOWEJ,ŚRODEK DB+/BDB-.

WYSYŁKA GRATIS NA TERENIE POLSKI / PRZESYŁKA POLECONA EKONOMICZNA + KOPERTA BĄBELKOWA ,W PRZYPADKU PRZESYŁKI POLECONEJ PRIORYTETOWEJ PROSZĘ O DOPŁATĘ W WYSOKOŚCI 3ZŁ.KOSZT PRZESYŁKI ZAGRANICZNEJ ZGODNY Z CENNIKIEM POCZTY POLSKIEJ /.

WYDAWNICTWO ZARZĄD ZESPOŁU JURAJSKICH PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH
KRAKÓW 1993.

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE