Motywem przewodnim książki, ukazującej polityczny rodowód Instytutu Zachodniego, jest "myśl zachodnia": od momentu narodzin na przełomie XIX i XX wieku do chwili materializacji jej głównych założeń w 1945 r. Myśl zachodnia przechodziła rozmaite fazy rozwojowe. Najbardziej doniosła okazała się faza pierwsza, wypracowania założeń (XIX/XX w.), na podstawie których dochodzono do nowego ujęcia problemu terytorium narodowego. W okresie międzywojennym myśl zachodnia osiągnęła etap konkretyzacji, zmuszającej do oglądu rzeczywistości międzynarodowej przez pryzmat interesów odrodzonego państwa polskiego. Wskazano na istnienie, poza wersalską granicą północną i zachodnią, rozległego historycznego dziedzictwa polskiego (słowiańskiego) ukrytego pod niemiecką warstwą kulturową - obszaru nazwanego przez Zygmunta Wojciechowskiego polskimi "ziemiami macierzystymi". Po wybuchu II wojny światowej postulat przesunięcia granicy z Niemcami pojawił się szybko w konspiracyjnej organizacji "Ojczyzna" i w naturalny sposób wynikał z wewnętrznej logiki myśli zachodniej. Po wojnie sprawa granicy zachodniej i zagospodarowania Ziem Odzyskanych nabrała znaczenia egzystencjalnego dla narodu polskiego. Środowisko skupione w "Ojczyźnie" reprezentowało "własną szkołę myślenia politycznego", niezmiernie realistyczną, nakazującą wykorzystywanie wszelkich możliwości działania, w każdych, nawet najtrudniejszych okolicznościach. Instytut Zachodni był jednym ze sposobów na legalne wcielenie w życie założeń myśli zachodniej w zmienionych warunkach zewnętrznych i wewnętrznych