Ta strona wykorzystuje pliki cookies. Korzystając ze strony, zgadzasz się na ich użycie. OK Polityka Prywatności Zaakceptuj i zamknij X

ANDRZEJ PRONASZKO AWANGARDA FORMIZM PRAESENS 1976

19-01-2012, 14:52
Aukcja w czasie sprawdzania była zakończona.
Aktualna cena: 50 zł     
Użytkownik inkastelacja
numer aukcji: 2036022725
Miejscowość Kraków
Wyświetleń: 17   
Koniec: 13-01-2012 20:22:01
info Niektóre dane mogą być zasłonięte. Żeby je odsłonić przepisz token po prawej stronie. captcha



PEŁNY TYTUŁ KSIĄŻKI -
andrzej prONaSZKO
zapiski scenografa
wspomnienia - artykuły - listy



PONIŻEJ ZNAJDZIESZ MINIATURY ZDJĘĆ ZNAJDUJĄCYCH SIĘ W DOLNEJ CZĘŚCI AUKCJI (CZASAMI TRZEBA WYKAZAĆ SIĘ CIERPLIWOŚCIĄ W OCZEKIWANIU NA ICH DOGRANIE)


AUTOR -
ANDRZEJ PRONASZKO

OPRACOWAŁ JERZY TIMOSZEWICZ

WYDAWNICTWO, WYDANIE, NAKŁAD -
WYDAWNICTWO - WYDAWNICTWA ARTYSTYCZNE I FILMOWE WAF, WARSZAWA 1976
WYDANIE - 1
NAKŁAD - 3300 EGZ.

STAN KSIĄŻKI -
DOBRY JAK NA WIEK (ZGODNY Z ZAŁĄCZONYM MATERIAŁEM ZDJĘCIOWYM) (wszystkie zdjęcia na aukcji przedstawiają sprzedawany przedmiot).

RODZAJ OPRAWY -
ORYGINALNA, TWARDA

ILOŚĆ STRON, WYMIARY, WAGA -
ILOŚĆ STRON - 366
WYMIARY - 14,5 x 14 x 3,4 CM (WYSOKOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GRUBOŚĆ W CENTYMETRACH)
WAGA - 0,466 KG (WAGA BEZ OPAKOWANIA)

ILUSTRACJE, MAPY ITP. -
ZAWIERA


KOSZT WYSYŁKI -
8 ZŁ - KOSZT UNIWERSALNY, NIEZALEŻNY OD ILOŚCI I WAGI, DOTYCZY PRZESYŁKI PRIORYTETOWEJ NA TERENIE POLSKI.

ZGADZAM SIĘ WYSŁAĆ PRZEDMIOT ZA GRANICĘ. KOSZT WYSYŁKI W TAKIM PRZYPADKU, USTALA SIĘ INDYWIDUALNIE WEDŁUG CENNIKA POCZTY POLSKIEJ I JEST ZALEŻNY OD WAGI PRZEDMIOTU. (PREFEROWANYM JĘZYKIEM KONTAKTU POZA OCZYWIŚCIE POLSKIM JEST ANGIELSKI, MOŻNA OCZYWIŚCIE PRÓBOWAĆ KONTAKTU W SWOIM JĘZYKU NATYWNYM.)

I AGREE to SEND ITEMS ABROAD. The COST of DISPATCHING In SUCH CASE, IS ESTABLISH ACCORDING TO PRICE-LIST of POLISH POST OFFICE SEVERALLY And it IS DEPENDENT FROM WEIGHT of OBJECT. ( The PREFERRED LANGUAGE of CONTACT WITHOUT MENTIONING POLISH IS ENGLISH, BUT YOU CAN OBVIOUSLY TRY TO CONTACT ME IN YOUR NATIVE LANGUAGE.)


DODATKOWE INFORMACJE - W PRZYPADKU UŻYWANIA PRZEGLĄDARKI FIREFOX MOŻE WYSTĄPIĆ BŁĄD W POSTACI BRAKU CZĘŚCI TEKSTU LUB ZDJĘĆ, NIESTETY NARAZIE JEDYNYM ROZWIĄZANIEM JAKIE MOGĘ ZAPROPONOWAĆ TO UŻYCIE INTERNET EXPLORERA LUB WYSZUKIWARKI "OPERA", Z GÓRY PRZEPRASZAM ZA NIEDOGODNOŚCI.
PRZY OKAZJI PRZYPOMINAM O KOMBINACJI KLAWISZY CTRL+F (PRZYTRZYMAJ CTRL I JEDNOCZEŚNIE NACIŚNIJ F), PO NACIŚNIĘCIU KTÓREJ Z ŁATWOŚCIĄ ZNAJDZIESZ INTERESUJĄCE CIĘ SŁOWO O ILE TAKOWE WYSTĘPUJE W TEKŚCIE WYŚWIETLANEJ WŁAŚNIE STRONY.



SPIS TREŚCI LUB/I OPIS -



andrzoj prONaSZKO
zapiski scenografa
wspomnienia - artykuły - listy
Opracował Jerzy Timoszewicz
wydawnictwa artystyczne I filmowe warszawa 1976
Opracowanie graficzne MACIEJ URBANIEC
Indeks nazwisk
JOLANTA CZUBEK-OLEJNICZAK
Redaktor techniczny BARBARA LIGĘZA




Spis treści

Wstęp - Jerzy Timoszetoicz...... 9
Nota biograficzna......... 23
WSPOMNIENIA
Mój życiorys artystyczny, 1956 ..... 31
Dodatek I — Scenografia...... 56
Dodatek II — Malarstwo sztalugowe ... 58
Ze „Wspomnień"......... 62
I. Pierwszy raz za kulisami, Kijów 1905 . 62
II. Spotkanie z Pawlikowskim, Kraków 1913 68
.III. Pierwszy sezon w teatrze, Łódź 1917—1918 71
IV. Epizod lwowski, 1918...... 94
V. Powrót do Łodzi, 1920...... 114
VI. Natalia Siennicka, Łódź 1920 .... 120
Parę spotkań ze Stefanem Żeromskim, 1915—1925 128 Fragmenty wspomnień o współpracy z Leonem
Schillerem.......... 150
Przed i za rampą kabaretu...... 169
Światła rampy. Fragment...... 200
ARTYKUŁY I WYWIADY
W sprawie teatru, jakim być powinien, 1914 213
Dekoracyjność „Bolesława Śmiałego", 1921 . . 218
Wywiad dla ^Kuriera Czerwonego?, 1926 . . 222
O teatr przyszłości. Autoreferat, 1928 . . . 224
Odrodzenie teatru, 1934....... 230
Zabieram cały gmach! Wywiad Mieczysława
Broncla, 1935......... 252
Sprawa „inscenizacji", 1957...... 258
O nową przestrzeń sceniczną, 1958 .... 263
LISTY
Do Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych we
Lwowie, 21 XII 1913....... 271
Do Marii i Edmunda Wiercińskich, XII 1932 271
Do Redaktora ^Wiadomości Literackich a, VI 1933 272
Do Bohdana Korzeniewskiego, 22 VI 1945 . . 273
Do Juliusza Osterwy, 21 VII 1945 .... 276
Do Bohdana Korzeniewskiego, 21 IX 1945 . . 277
Do Ministerstwa Kultury i Sztuki, 25 IX 1945 281
Do Bohdana Korzeniewskiego, 15 IV 1946 . . 283
Do Bohdana Korzeniewskiego, 29 VII 1948 . . 285
Do Bohdana Korzeniewskiego, 22 IX 1948 . . 286
Do Bohdana Korzeniewskiego, 26 V 1949 . . 287
Do Bohdana Korzeniewskiego, 3 VII 1949 . . 289
Do Leona Schillera, 1 IX 1949..... 290
. Do Bohdana Korzeniowskiego, 14 XI 1950 . . 292
Do Bohdana Korzeniewskiego, 20 XI 1950 . . 294
Do Władysława Krasnowieckiego, 11 II 1951 299
Do Leona Schillera, 25 VI 1952..... 300
Do Mieczysława Wallisa, 12 II 1953 .... 302
Do Zbigniewa Raszewskiego, VII 1954 ... 304
Do Ireny Schillerowej, 3 II 1955 .... 306
Do Tadeusza Siverta, 5 XI 1955..... 307
Do Zenobiusza Strzeleckiego, 18 V 1956 ... 311
Do Jana Kreczmara, 21 VII 1S56 .... 312
Do Bronisława Dąbrowskiego, 11 II 1957 . . 313
Do Bohdana Korzeniewskiego, 15 IV 1957 . . 314
Do Juliusza Starzyńskiego, 23 IV 1957 ... 317
Do Zenobiusza Strzeleckiego, 23 III 1959 . . 318
Do Stanisława Eilego, 24 X 1959..... 323
Przypisy............ 325
Bibliografia........... 356
Indeks nazwisk......... 361




Wstęp

„Unikam, jak mogę wszystkiego, co może mnie, chociaż na krótko, związać z piórem i biurkiem, unikam jak ognia własnych występów literackich, a nade wszystko — unikam wspomnień" pisał Andrzej Pronaszko w 1938 roku w odpowiedzi na zaproszenie redakcji kGIosu Plastykowa przygotowującej specjalny numer poświęcony formizmowi. Liczył wówczas lat pięćdziesiąt, był w pełni sił, miał za sobą swój najpiękniejszy okres twórczości scenograficznej — działalność na scenach lwowskich w latach 1932—1937. Przed sobą: dwa udane sezony w Teatrze Narodowym, trudne lata okupacji i powojenne pięciolecie (1945—1950) — przypływ sił twórczych ujawnionych w dziełach pełnych inwencji i nowych rozwiązań (zwłaszcza kolorystycznych) — okres, który nazwać można „babim latem" artysty. Później przyszły lata chude. Rzadko brał do ręki ołówek i pędzel. W latach 1950—1954 zrealizował zaledwie osiem przedstawień (w roku 1953 — ani jednego). I wówczas, nim wrócił (już w roku 1954) do dzieł romantyków, sięgnął po pióro i zaczął spisywać wspomnienia. Prowadził też diariusz. Osobliwy to był dziennik. 29 września .1950 r. Andrzej Pronaszko
„Kierownik Scenotechniki Państwowych Teatrów Dramatycznych w Krakowie" otrzymał pismo wicedyrektora tych teatrów powiadamiające go, że Generalna Dyrekcja Teatrów „zabezpieczając dyscyplinę pracy", „zarządziła, że wszyscy reżyserzy, scenografowie, kierownicy literaccy i muzyczni, dyrygenci, korepetytorzy, inspicjenci i choreografowie — obowiązani są prowadzić książkę kontroli czynności" i „przedkładać Dyrekcji tutejszych teatrów do akceptacji co najmniej raz na tydzień". Zachowała się „kontrolka czynności" — o wyglądzie uczniowskiego dzienniczka — starannie, dzień po dniu wypełniana przez Pronaszkę od września 1950 do stycznia 1952 r., zawierająca znaki kontroli „tutejszej dyrekcji". Obok monotonnie się powtarzających notatek w rodzaju: „rysunki techniczne do Pieją koguty", „konferencja repertuarowa", „posiedzenie produkcyjne", „odpoczynek" (to w niedziele) znajdujemy i inne: „pisanie drugiego listu w sprawie Eszteraga do dyr. Szletyńskiego — 4 godziny", „zwolnienie z wyikładów ideologicznych — poseł Polewka", „posiedzenie Komisji Kurtyny dla Teatru im. Słowackiego", „lektura książki Lekcje reżyserskie Stanisławskiego".
Czyżby skrupulatne prowadzenie „dziennika" skłoniło Pronaszkę do spisywania wspomnień? „Duch czasu", tak wyraziście ukazujący się w „kontrolce czynności", skłaniał niewątpliwie do odwrócenia się w przeszłość.
Wspomnienia Andrzeja Pronaszki, które pisał w początkach lat pięćdziesiątych, nie zostały ukończone. Zachował się jedynie po-
kaźnych rozmiarów brulion pamiętnika, pełen poprawek, skreśleń i uzupełnień. Jego pierwsza część, licząca ok. 170 stron, datowana została 9 lipca 1952 r. Część druga zawiera ok. 250 stron pokreślonego rękopisu. Pisanie przerwała choroba, której nawroty będą stale odtąd Pronaszkę nękać, a także powrót do twórczości, do dzieł polskiego romantyzmu (Fantazy, Wesele, Kordian i Nie-Boska komedia). Jednak — niepomny zarzekań sprzed lat — zasmakował w roli pamiętnikarza. Wspomnień nie ukończył, ale w latach 1955—1960 ogłosił kilka fragmentów, które były bądź nową redakcją ustępów wziętych z rękopisu, bądź zostały specjalnie napisane na zamówienie różnych wydawnictw. Ukazały się wówczas Fragmenty wspomnień i komentarzy w krakowskim tomie zbiorowym Kopiec wspomnień (1959; wcześniej drukował je ^Przekroją), wspomnienia o Schillerze w ^Pamiętniku Teatralnym^, obszerne teksty w zbiorach wspomnień o kabarecie (1959) i o Stefanie Żeromskim (1961). Pozostały w rękopisie luźne fragmenty dotyczące lat późniejszych, już powojennych. A także różne inne — nader liczne — „zapiski scenografa": bruliony artykułów, polemik, sprostowań. Jest nawet powieść o sensacyjnej fabule. I dramat
Postać Andrzeja Pronaszki w teatralnej tradycji, we wspomnieniach ludzi, którzy się z nim stykali (zwłaszcza w ostatnich latach) rysuje się wyraziście, ale raczej jednostronnie. Wysoki, chudy, przygarbiony, przypominający trochę ponurego sępa. Milczący, uparty, niezależny i apodyktyczny, jak gdyby bez poczu-
cia humoru. Trochę hipochondryk. Człowiek drażliwy i „trudny" we współżyciu. Obraz z pewnością prawdziwy, szczególnie dla ostatnich lat życia artysty. Ale równocześnie przejaskrawiony, niepełny i mylący.
Choćby owo poczucie humoru — osobliwe, z cicha pęk i podszyte spokojną ironią — bardzo często wprowadzało w błąd naiw- j nych. Pewna krakowska dziennikarka dziwiła się, że scenograf projektuje do antycznej sztuki nie tylko kostiumy, ale i obuwie, a na domiar otrzymuje za to honorarium. Wyjaśnienie Pronaszki „Proszę pani, ja się przy tych koturnach spalałem twórczo" potraktowała serio i nie omieszkała utrwalić w druku. Warto może zanotować też pewien epizod z czasów okupacji. Związek Artystów Scen Polskich, działający w podziemiu, zabronił ludziom teatru współpracy z teatrami koncesjonowanymi i kontrolowa- i nymi przez okupanta. Większość przyjmując postawę obywatelską i patriotyczną zastosowała się do zakazu. Dyrektorom tzw. teatrzyków bardzo zależało na współpracownikach „z nazwiskami". Jeden z nich zadzwonił do Pronaszki zatrudnionego wówczas w spółdzielni stolarskiej. Proponował engagement na wspaniałych warunkach. Pronaszko nie zgodził się. Dyrektor prosił, nalegał, kusił. Bezskutecznie. Wreszcie zaczął się domagać wyjawienia przyczyn odmowy.
— Wie pan — spokojnie wyjaśnił Pronaszko — od tego bombardowania we wrześniu straciłem zupełnie talent. W opublikowanych tu wspomnieniach i listach znajdzie czytelnik
wiele fragmentów zaprzeczających ponurym barwom kładzionym na portrecie Pronaszki. Cenił dobry żart i sam lubił żartować. Inna sprawa, że kiedy zapędził się w dziedzinę satyry (Światła rampy), osiągnął wynik nie w pełni zadowalający. Andrzej Pronaszko — współtwórca polskiego teatru monumentalnego. Taka formuła zmonumentalizowała trochę samego artystę, przesłoniła — mało zresztą znaną — jego biografię, obfitującą w epizody rozmaitego rodzaju.
Rok 1905 — wiec na uniwersytecie kijowskim. Szesnastoletni uczeń szkoły realnej stoi na schodach i woła ponurym głosem „na bomby, na bomby!...". Rewolucyjne datki sypią się do szkolnej czapki. Dziesięć lat potem, w Zakopanem, głodujący młody malarz debiutuje jako scenograf. Przedstawienie reżyseruje... Stefan Źeromski. Od projektowania dekoracji do Lilii Wenedy droga prowadziła na krakowskie Planty, gdzie jako miejski urzędnik rysował plany ścieżek. W 1917 r. pierwsza posada i „chrzest teatralny": na kręcącego się po scenie i przeszkadzającego w montowaniu dekoracji dyrektora teatru rzuca się z okrzykiem „won, do kancelarii". Zachwycony dyrektor gratuluje potem zapalczywemu scenografowi: „Nareszcie zdobył pan ostrogi rycerskie, jest pan. człowiekiem teatru". Stałą odtąd pracę zawodową w teatrze przerywa w 1918 r. epizod wojenny... W 1927 roku odwiedził Warszawę Włodzimierz Majakowski. Redakcja komunistycznej ^Dźwigni^ urządziła przyjęcie na cześć poety. Obecnemu tam Pronaszce- jak pisał Wandurski - bar-
dzo się spodobał Majakowski — olbrzym obdarzony potężnym basem. „Grenadier" - zawyrokował Pronaszko i wyzwał radzieckiego poetę na pojedynek: splecione dłonie, łokcie oparte na stole. Kto przygiął ramię przeciwnika — historia milczy. Majakowski w swoich artykułach o Polsce wspomniał tylko Pro-naszkę ,,malarza — ekspresjonistę". Kilka lat później — 17 maja 1936 r. — „malarz — ekspresjonista" z trybuny Kongresu Pracowników Kultury wygłaszał referat o sztukach plastycznych. Udział w Kongresie i związanych z nim manifestacjach wywołał ataki prawicowej prasy, domagającej się wyrzucenia artysty z teatru lwowskiego; uratowała go nieprzejednana postawa Wila-raa Horzycy.
Lata okupacji. Biuro Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK wysyła do Londynu mikrofilmy raportów o sytuacji w kraju. Maleńkie rolki filmowe, które wiozą kurierzy przez niemiecką Europę, sporządza pewien scenograf noszący pseudonim „Majster". Sam zbudował przemyślną konstrukcję (z drabiny i stolnicy!) na aparat fotograficzny.
Rok 1948. Belweder. Narada u Prezydenta R.P. na temat wystawienia Dziadów. Współtwórca omawianej właśnie inscenizacji przysłuchuje się dyskusji, a równocześnie śledzi lot motyla, który schronił się w pałacu przed chłodem jesiennym. Z precyzją malarza — może myśląc o motylu z Dziadów — opisał jego wygląd: „olbrzymiej wielkości, nie na miarę motyla, czarny motyl. Czarny, z purpurowymi deseniami skrzydeł".
Nie wszystkie te epizody znajdzie czytelnik w książce. Pronaszko doprowadził swój pamiętnik do początku lat dwudziestych. Z rękopisu Wspomnień wybrano sześć fragmentów stanowiących zaledwie szóstą część całości. Ograniczono się — zgodnie z charakterem książki — do tematów teatralnych, ale nie wszystkie tea-tralia zostały tu opublikowane. Wybór uzupełniono innymi tekstami wspomnieniowymi: zarysem autobiografii Mój życiorys artystyczny (z cennymi i drukowanymi tu po raz pierwszy dodatkami) oraz ogłoszonymi za życia Pronaszki wspomnieniami o Że-romskim, Schillerze i kabarecie. Wraz z listami dającymi wgląd (niepełny wprawdzie) w okres powojenny — publikowany tu zbiór tekstów stanowi niemal kompletny zarys biografii teatralnej Andrzeja Pronaszki, Najbardziej dotkliwą lukę stanowią lata lwowskie (1932—1937): tylko parę zdań w autobiografii i trochę informacji o przedstawieniach w artykule Odrodzenie teatru. Nic się też o tych czasach nie zachowało w luźnych fragmentach rękopiśmiennych. Fragmenty te i reszta rękopisu Wspomnień, nie opublikowane teraz — z różnych przyczyn — kiedyś doczekają się zapewne kompletnego wydania.
Warte są tego nie tylko ze względu na osobę autora, który odegrał wybitną rolę w dziejach sztuki polskiej, w dziejach polskiego teatru. Twórczość pamiętnikarska Pronaszki zasługuje na uwa-także jako dokument historyczny, obraz czasów, wydarzeń ludzi, ukazanych często z dużą sugestywnością. Takie obrazy, jak Leon Schiller za kulisami podczas premiery Opowieści zimo-
wej, spotkanie z Tadeuszem Pawlikowskim czy mecz piłkarski na krakowskich Błoniach w dniu zamachu w Sarajewie (drukowany w Kopcu wspomnień) —- na długo zapadają w pamięć. Pronaszko pisał z trudem, pracowicie poprawiał i przerabiał swoje wspomnienia. Ślad tych wysiłków widoczny jest czasem nawet w wykończonych tekstach. Ale ich wady potrafił okupić umiejętnością oddania atmosfery miejsca czy chwili, wrażliwością na szczegóły (Sieroszewski w ułańskim czaku, Stanisławski wypłacający gażę), specyficznym żartem nie pozbawionym akcentów autoironii. W życiu porywczy, gniewny, wymagający wiele od siebie i innych, we wspomnieniach okazał się bardziej wyrozumiały, niż można się było tego spodziewać. Choć nie brak też sądów pryncypialnych i ostrych, ocen surowych i apodyktycznych. Pierwsza część tej książki, poświęcona wspomnieniom, jest najobszerniejsza. Trzeba jednak raz jeszcze podkreślić, że zawiera ona mniej niż połowę tego, co Andrzej Pronaszko napisał. W części drugiej zebrano artykuły i wywiady (nie wszystkie). Pronaszko debiutował jako plastyk w burzliwych dla sztuki latach przed pierwszą wojną światową. Awangardzie — wszelkiego rodzaju — towarzyszą zwykle głośne manifesty i mniej lub więcej jasne programy. Nie stronili od nich i formiści. Ale Pronaszko nie miał skłonności do teoretyzowania i jego wypowiedzi są nieliczne. Także z lat późniejszych. Wspominał romantyków, powoływał się na Lekcją XVI Mickiewicza, wymieniał Wyspiańskiego jako swego patrona — jednak nie zajmował się głoszeniem teorii
polskiego teatru monumentalnego. Robili to, z nawiązką, za wszystkich wiernych tej idei — Wiłam Horzyca i Leon Schiller. Pro-naszkę pasjonował natomiast pewien bardziej praktyczny problem „teatru monumentalnego" — przestrzeń sceniczna i architektura teatralna. Na ten temat wypowiadał się parokrotnie. Także w odczytach, które w 1935 roku wygłosił w Warszawie, Lwowie i Krakowie.
Pronaszko był współtwórcą dwóch oryginalnych, nowoczesnych projektów architektonicznych: Teatru symultanicznego i Teatru ruchomego. 2aden z nich, niestety, nie został zrealizowany, choć wzbudziły zainteresowanie w kraju i za granicą (pierwszy z nich pokazany był na paru międzynarodowych wystawach). Teatr symultaniczny -— widownia otoczona dwoma ruchomymi pierścieniami scen — stanowił zakrojony na dużą skalę oryginalny pomysł budynku teatralnego, bliski awangardowym projektom europejskim tych czasów (np. twórców Bauhausu). Teatr ruchomy — objazdowy, w składanym namiocie, obrotowa widownia otoczona sceną — wyprzedzał zdecydowanie wszystkie późniejsze tego rodzaju pomysły. I chyba tylko „porządna niedbałość nasza" podyktowała dziennikarzom tytuły w rodzaju Teatr, jakiego nie było artykułów informujących o projekcie budowy u naszych sąsiadów teatru z obracającą się widownią. Było to w 1958 roku, w 31 lat po pierwszym projekcie Teatru ruchomego.
Trzecia część książki zawiera 29 listów Pronaszki. Stanowi to wybór z dotąd odnalezionej korespondencji. Wiele listów zapew-
ne jeszcze się odnajdzie, choć większość (zwłaszcza przedwojen-. nych) przepadła chyba bezpowrotnie. Opublikowano tu tylko listy dotyczące spraw teatralnych. Z wyjątkiem dwóch: pierwszego i ostatniego. Zrobiono to celowo, są one bowiem tak charakterystyczne dla Pronaszki, że świetnie ukazują niezmienne — na przestrzeni niemal półwiecza — cechy jego usposobienia. Listy w większości mają charakter okazjonalny, dotyczą raczej spraw bieżących. Wyjątek stanowi pokaźny zespół listów do Bohdana Korzeniewskiego, z którym Pronaszko od czasów współpracy w podziemnej Radzie Teatralnej przyjaźnił się i projektował scenografię do kilku jego przedstawień. W tych listach, oprócz spraw roboczych czy niemal technicznych, znalazły odbicie rozmaite perypetie i nastroje teatralnego żywota Pronaszki w latach czterdziestych. Równie ważny wydaje się list do Zeno-biusza Strzeleckiego poświęcony architekturze teatralnej. W wielu listach — począwszy od opublikowanego w ^Wiadomo-ściach Literackich^ w 1933 r. — pojawia się, w różnej formie, sprawa szczególnie Pronaszce bliska: rola scenografa w kształtowaniu dzieła teatralnego — przedstawienia. Drażniły go wszelkie przejawy niedoceniania znaczenia plastyki w teatrze. Jego irytacje z powodu pominięcia nazwiska czy błędów w podpisach pod zdjęciami-z przedstawień — to nie tylko dbałość o własne interesy artystyczne. Dobitne podkreślanie swojego autorstwa różnych rozwiązań scenicznych w Schillerowskiej inscenizacji Dziadów — to nie tylko upominanie się o sławę i chwałę. Pronaszko
miał rozwinięte poczucie własnej wartości i taką pozycję w polskim teatrze, że trudno uznać te wypowiedzi za przejawy małostkowych ambicji. Niechętni mu (bo któż ich nie ma — jak powiada Sienkiewicz), zrażeni tonem tych enuncjacji, nie kryli zresztą takich podejrzeń. Nie należy przemilczać różnych niezręczności popełnianych przez pozbawionego talentów dyplomatycznych i porywczego Pronaszkę, ale wyraźnie trzeba stwierdzić, że nie o osobiste interesy mu chodziło.
Działał w czasach, w których wciąż jeszcze scenograf był tylko „dekoratorem", traktowanym często jako rzemieślnik, nie artysta. Wyspiański, Frycz, Drabik nie zdołali przełamać dziewiętnastowiecznych tradycji. Malarz w teatrze robił „bogatą oprawę sceniczną", projektował „scenerię", komponował „stylowe wnętrza" — jak pisali gładkim piórem recenzenci. Jego funkcja w teatrze, charakter udziału w kształtowaniu widowiska — nie były jasne, nawet dla piszących o teatrze. Sytuacja się skomplikowała, gdy „reforma teatru" przyniosła zjawisko „inscenizacji". Teraz trudno było nie dostrzegać scenografa. Od razu też podniosły się protesty przeciwko „przerostom plastyki" wypaczającym myśl autora. Tymi głosami Pronaszko nigdy się nie przejmował. Był przeciwnikiem hegemonii scenografa w teatrze, głosił zawsze jego służebną rolę wobec tekstu. Niepokoiło go co innego: nagminne ^ dziś zresztą) przypisywanie reżyserowi autorstwa wszystkich mysłów", bez próby wniknięcia w strukturę widowiska. łrzedstawienie jest rezultatem twórczości zbiorowej i na jego
kształt, nie tylko ten czysto zewnętrzny, jak dziś mówimy „wizualny", znaczny wpływ ma działalność scenografa. Pronaszko walczył z określaniem słowem „inscenizacja" wyłącznie pracy reżysera. Był to według niego termin podziełny: scenograf tworzy inscenizację plastyczną, reżyser — dramaturgiczną, wzajemnie je uzgadniając. I dlatego tak często swoją pracę określał na afiszu jako „inscenizację plastyczną". Walkę tę przegrał, ale swą postawą i uporem przyczynił-się niewątpliwie do zwrócenia uwagi na rolę scenografa w scenicznej interpretacji utworu dramatycznego. Byli (i są) reżyserzy, którzy takie postawienie sprawy uważają za uzurpatorskie, choć dzisiaj, gdy oglądamy różne formy „heg~emonii scenografii" lub wręcz czystego „teatru plastyki", postulaty Pronaszki — zwłaszcza wobec jego praktyki scenicznej — wydają się niewinne. Ale teatr — najbardziej nerwowa instytucja na świecie — jest miejscem nieustannych zadrażnień. Polemika Pronaszki z Wacławem Radulskim, wynikająca z obustronnego niezrozumienia, stanowiła incydent przykry. Radulski jest reżyserem wybitnym, jego działalność w dwudziestoleciu międzywojennym należy do ważnych zjawisk w historii polskiego teatru. Z Andrzejem Pronaszką stworzył wiele świetnych przedstawień, że przypomnimy Jeńców Marinettiego, Samuela Zborowskiego Słowackiego, Nie-Boską komedię Krasińskiego czy Człowieka,, który był Czwartkiem Chestertona. Próba przedłużania sporu tych artystów (już po śmierci Pronaszki!), czy chęć przeciwstawienia ich sobie, jest zjawiskiem gorszącym. Usiłowa- I
no to zrobić - może w dobrych choć naiwnych intencjach - po ukazaniu się tomu ^Pamiętnika Teatralnego a poświęconego Pro-
naszce.
Byłby to epizod bez większego znaczenia, gdyby nie towarzyszyła mu chęć pomniejszenia zasług Pronaszki, rzekomo kanonizowanego przez to czasopismo na „rycerza niezłomnego polskiego teatru". Dzisiaj, w piętnaście lat po śmierci artysty, widać chyba jasno, że nie mity decydują o ocenie jego twórczości. Jego rola w teatrze polskim XX wieku rysuje się wyraźnie. Wszystkie ograniczenia formalne plastyki Pronaszki wynikające z rygoryzmu formistycznego, zubożenia czy nawet kubistyczna uniformizacja, nie mogą zmienić faktu, że to on właśnie — pracując z Leonem Schillerem, Wilamem Horzycą, Edmundem Wierciń-skim, Wacławem Radulskim — dał kształt plastyczny arcydziełom trójcy romantycznej, Norwida i Wyspiańskiego (ich dziełom poświęcił aż piątą część swej rozległej twórczości scenograficznej — rzecz bez precedensu!) i przyczynił się poważnie do powstania zjawiska zwanego „polskim teatrem monumentalnym". Pisał Bohdan Korzeniewski: „Sześciokrotne opracowanie Dziadowi Dwukrotne Nie-Boskiej Niemal cały Słowacki! Niemal cały Wyspiański. A dalej Kochanowski, Norwid, Żeromski, Rostworowski, Miciński. I jakby dla udowodnienia, że ta sztuka nie zakłada sobie żadnych ograniczeń, także Rittner, i także Zabłocki i Fre-ro..." „Teatr międzywojenny stworzył właściwie pierwszą tradycję sceniczną dla naszego narodowego dramatu. Ukształtował
ją w sposób całkowicie nowoczesny, gdyż nie mógł użyć innych : środków niż te, którymi posługiwała się sztuka tamtych lat. Indywidualność Pronaszki — i to znowu jeden z sekretów sztu- i ki — sprawiła, że formę nowoczesnemu teatrowi w Polsce nada- : wał — kładąc równocześnie fundament pod tradycję teatralną — ortodoksyjny formista. Jest to fakt zupełnie wyjątkowy w sztuce f krajów o rozleglejszej historii"

Jerzy Timoszewicz




Bibliografia

1. ANDRZEJ PRONASZKO - hasła w: Enciclopedia delio spettacolo t. VIII, Rzym 1961; — Tieatralnaja encikłopedia, t. IV, Moskwa 1965; — Słownik biograficzny teatru polskiego (1765—1965), Warszawa 1973,
2. ANDRZEJ PRONASZKO - zeszyt monograficzny ^Pamiętnika Teatral-nego^l964, z. 1—2. Zawiera m.in.: Bohdan Korzeniewski, Pożegnanie z muzą;—Eugeniusz Szwankowski, Projekty kostiumów do „Achilleis" i „Złotego płaszcza"; Jakub Rotbaum, Michał Weichert, Współpraca Pronaszki z teatrami żydowskimi; — Wincenty Ronisz, Lwowski okres twórczości; — Jerzy Timoszewicz, Notatki o „Dziadach" Pronaszki; — Jerzy Zawieyski, O Andrzeju Pronaszce; — Scenografia Andrzeja Pronaszki. Spis premier; — Bożena Frankowska, Architektura teatralna Pronaszki; — Helena i Szymon Syrkusowie, O Teatrze symultanicznym.
3. aTeatr Polski^ 1964, nr 2 [program poświęcony PronaszceJ.
4. Helena BlumÓwna, Andrzej Pronaszko w teatrze katowickim, sOdro-dzeniea 1974, nr 26.
5. Boy (Tadeusz Żeleński), Teatr przyszłości, w: Flirt z Melpomeną, Wieczór IX, Pisma, t. XXIII, Warszawa 1965.
6. Tadeusz Breza, „Owcze źródło", w: Notatnik literacki, Warszawa 1956.
7. Leon Chwistek, Andrzej Pronaszko ^Scena Lwowska^ 1932/33, z, 4.
8. Ludwik Hieronim Morstin, Pan Andrzej sTeatrs 1961, nr 7.
9. Lech Niemojewski, Pronasżkowie jako krzewiciele prawdy scenicznej aWiadomości Literackie^ 1925, nr 46.
10. Emil Orzechowski, Story Teatr i Studio, Kraków 1974.
11. Zbigniew Osiński, O plastyce teatralnej Andrzeja Pronaszki z przekorą aProsceniums [program Teatru Polskiego w Poznaniu], 1964, listopad.
12. O styl dekoracyjny w teatrze. Ankieta ((Kurier Lwowskie 1933 (13 III, 20 III, 27 III, 3 IV, 16 IV, 1 V, 22 V).
13. Tadeusz Peiper, Sceny Andrzeja Pronaszki sListy z Teatrua 1949, nr 28.
14. Joanna Pollakówna, Formiści, Wrocław 1972.
15. Konstanty Puzyna, W poszukiwaniu „Balladyny" ((Dziennik Literacki" 1950, nr 36.
16. Konstanty Puzyna, Cztery razy realizm sTeatrs 1951, nr 4—5. Przedruk pt. O krok od tapicerii w: To, co teatralne, Warszawa 1960.
17. Konstanty Puzyna, „Fantazy" Andrzeja Pronaszki aPrzegląd Kultu-ralnys 1954, nr 37. Przedruk: j.w.
18. Stefania Skwarczyńska, Leona Schillera trzy opracowania teatralne „Nieboskiej komedii" w dziejach jej inscenizacji w Polsce. Warszawa 1959, s. 478—488.
19. Mieczysław Sterling, Andrzej Pronaszko ((Wiadomości Literackie^ 1929,
nr 44.
20. Zenobiusz Strzelecki, Andrzej Pronaszko sTeatra 1961, nr 7.
21. Zenobiusz Strzelecki, Wielka rola Andrzeja Pronaszki aProjekts 1961,
22. Zenobiusz Strzelecki, Polska plastyka teatralna, Warszawa 1963, s. 330—367, ilustr. 334—396.
23. Zenobiusz Strzelecki, Kierunki scenografii współczesnej, Warszawa 1970.
24. Józef Szczublewski, Artyści i urzędnicy czyli szaleństwa Leona Śchil-lera, Warszawa 1961.
25. Tymon Terlecki, Teatr dla całej Polski. Pomysł Andrzeja Pronaszki ((Nowe Czasya 1935, nr 10.
26. Jerzy Timoszewicz, „Dziady" w inscenizacji Leona Schillera, Warszawa 1970. - "". . .- .". .-..;. t .. Vv . ," " :-
27/ Zygmunt-Tóneeki,: Technika prekursofem „twórczości drąmątycznei. Tietiit. przyszłości ^Wiadomości Literackie^ 1929, nr 19..
28. Zygmunt Tonecki, Architektura i technika teatralna w inscenizacji współczesnej ^Wiedza i Życiem 1935, nr 8—9.
29. Mieczysław Treter, „Achilleis" w oprawie scenicznej Andrzeja i Zbigniewa Pronaszków ((Warszawianka s 17 XI 1925.
30. Mieczysław Treter, Teatr a sztuki plastyczne, Warszawa 1933 (odbitka ze aSztuk Pięknych)) 1932, nr 10, 12).
31. Mieczysław Wallis, Andrzej Pronaszko ((Robotnik^ 1929, nr 303.
32. Konrad Winkler, Andrzej Pronaszko KDrogaa 1935, nr 7—8.
33. Konrad Winkler, Andrzej Pronaszko ^Robotniks 7 XI 1937.
34. Konrad Winkler, „Balladyna" Andrzeja Pronaszki ((Dziennik Literacki 1950, nr 45.
35. Stefania Zahorska, O dekoracjach w „Róży" ((Wiadomości Literackie^ 1926, nr 16.
36. Władysław Zawistowski, Teatr im. Bogusławskiego sDrogas 1927, nr 11, 12 oraz 1928, nr 1. Przedruk bez części trzeciej w: Teatr warszawski między wojnami, Warszawa 1971.
W Zapiskach scenografa nie przedrukowano m.in. następujących publi-
kacji Andrzeja Pronaszki: Fragmenty wspomnień i komentarzy, w: Kopiec wspomnień, Kraków 1959; — Wizyta. (Opowiadanie) Kprzekrójs 1955, nr 558—559; - Uwagi o sztuce współczesnej ^Przegląd Artystycznym 1928, nr 4 (to samo w sPraesenss pt Barwa i architektura, obraz;) — [Wspomnienie o Tytusie Czyżewskim, fragment rękopisu Wspomnień] w: Joanna Pollakówna, Tytus Czyżewski, Warszawa 1973, s. 70—71; — [Tekst wykładu w Studio] w: Emil Orzechowski, Stary Teatr i Studio, Kraków 1974, s. 188; - O planach Starego Teatru Kprzekrójj 1945, nr 23; — Dyskusja o sprawach plastyki [wypowiedź] t(Od A do Za 1955, nr 44; O co walczyliśmy cOd A do Zs 1956, nr 20 oraz wywiady - tfEcho Krakowskie^ 27 V 1951; - ((Dziennik Polski 27 VIII 1955; -tfStolicas 1958, nr 7; - ^Zwierciadło^ 1959, nr 16 — ^Kulisys 1959, nr 22.
Rysunki Andrzeja Pronaszki (tusz): s. 8 i 30/31 — sceny z Fantazego, s. 211 — szkic dekoracji do Psa ogrodnika, s. 269 — scena z Owczego źródła.
Uzupełnienie
Podczas korekty tej książki ukazał się pierwszy tom cennego wydawnictwa: Polska bibliografia sztuki 1801—1944 (Z materiałów Instytutu Sztuki PAN zgromadzonych pod kierunkiem Andrzeja Ryszkiewicza). Tom I Malarstwo polskie opracowały Janina Wiercińska i Maria Liczbiń-ska. Część druga tego tomu (Wrocław 1976) zawiera na s. 160—161 bibliografię dotyczącą Andrzeja Pronaszki. Kilka pozycji (9313, 9319, 9325) uzupełnia zamieszczoną tu bibliografię teatralną artysty.




Indeks nazwisk

Ajschylos 352 Alejchem Szołem 326 D"Amico Silvio 353, 354 Anczyc Władysław Ludwik
331 Anouilh Jean 49, 277, 34S,
346 Axer Otto 334
Bakst Lew N. 173
Balicki Stanisław Witold
29, 328 Balk Zygmunt 38, 90, 96,
97, 108
Bałtuszis Juozas 52, 343 Baranowski Dante 36, 77,
136—138, 140, 162, 333 Benrimo Joseph Harry 334 Bergelson Dawid 32C Berger Henning 24 Bierut Bolesław 347 Biłyk Jan 34 Blaga Lucian 241 Błiziński Józef 332 Blume Bernard 340 Blumówna Helena 356 Bodo Eugeniusz 196 Bogorska Helena 174
Bogusławski Wojciech 25,
300, 339
Eoni (elektrotechnik) 49 Boncza-Stępiński Leonard
330
Borejsza Jerzy 275 Boy, zob. Żeleński Tadeusz
(Boy)
Brandt Józef 58 Branickl Franciszek Ksa-
wery 182
Braque Georges 265 Breza Tadeusz 357 Bronce! Mieczysław 252, 340 Broniewska Mary na 29 Broniewski Władysław 327 Brook Peter 341 Brumer Wiktor 308 Bryła Stefan 26, 46, 54, 254,
256, 340, 354 Bujański Jerzy Ronard 28,
275. 344 Bunikiewicz Witold 95, 97,
105, 108, 109
CaJderon de la Barca Pe-
dro 27, 47 Camus Albert 267 Ca stan 340
Cćzanne Paul 265 Chaniecka Helena 50 Chapman, miss 253 Chappuis, zob. Peyret-
-Chappuis Charles de Chesterton Gilberth Keith
20, 47, 317, 353, 354 Chlamtacz Marceli, 38, 109—
—111
Chmielewski Zygmunt 52 Chopin Fryderyk 335 Chorąży Bolesław 171 Chwistek Leon 265, 329, 357 Ciecierski Jan 50 Ciekliński Piotr 27 Copeau Jacąues 266 Craig Edward Gordon 26,
36, 53, 81, 93, 158, 213, 259 Csató Edward 328 Cwojdziński Antoni 27 Cynk Florian Stanisław 58 Czanerie Maria 327 Czyżewski Tytus 24, 59,
265, 360
Cwiklińska Mieczysława 50 Damięcki Dobiesław 274,
288, 344, 347 Daszewski Władysław 328
Daszyński Ignacy 161 Daun Alfred 32 Dąbrowski Bronisław 28,
29, 50, 51, 287, 291, 301,
313, 326, 337, 353 Dąbrowski Stanisław 263, 341 Degas Edgar Hilaire 106 Dembiński Henryk 327 Dębicki Stanisław 23, 33,
32S
Poyle Arthur Conan 172 Drabik Wincenty 19, 336,
338
Dulęba Maria 49, 30, 126 Dzikiewicz (restauracja)
131, 136
Eile Stanisław 323, 333, 355 Eminowicz Ludwik 103, 106, 111—113
Ferrero Guglielmo 169 Flaubert Gustave 53 Flukowski Stefan 50, 274,
278
Franciszek Józef, cesarz 98 Frankowska Bożena 340, 356 Frączkowski Franciszek 24,
36, 37, 74, 75, 77, 78, 80,
82—85, 93, 94, 331 Fredro Aleksander 21, 34,
41, 77, 92, 143, 303, . 331,
332 Frycz Karol 19, 78, 334, 336,
336, 338, 349 Furttenbach Józef 340
Gajdeczka Stanisław 50 Gali Iwo 281, 345
Gasiński Edmund 174 Gerson Wojciech 53 Gheon Henri 334 Giotto di Bondone 53, 58 Giraudoux Jean, 28, 29, 52,
146, 267, 286, 328, 344—347 Goetel Ferdynand 334 Gogol Nikołaj W. 169 Golus Jan 315 Górecki Wiesław 50 Górki Maksim 332 Gotlib Henryk 27, 326 Górska Irena 289 Gronowski Tadeusz 338 Gropius Walter 266 Grottger Artur 134 Grzymała-Siedlecki Adam
37, 85, 310
Habsburgowie (dynastia)
179
Hajduga Jan 272 Halama Loda 173 Hanusz Karol 196 Hanuszkiewicz Adam 346 Hawełka Antoni 129 Hazelton George Cochrane
334 Heller Ludwik 37, 97—101,
108
Hirszfeld Ludwik 60 Hofman Vlastimil 34, 58 Holbein Hans mł. 58 Holoubek Gustaw 348 Horzyca Wiłam 14, 17, 21,
26, 27, 45—47, 144, 306, 308,
327, 338, 343 Hryńkowski Jan 33
Ibsen Henrik 121, 332 Iwanów Wsiewołod 52, 334,
349 Iwaszkiewicz Jarosław 274,
278
Jan Kazimierz (król) 328 Jaracz Stefan 48, 307, 343 Jarno Georg 332 Jarocki Stanisław 327 Jaxa-Małachowski, zob. Małachowski-Jaxa Ryszard Jednowski Marian 68, 69,
71, 330
JeUenta Cezary 338 Jurewicz Regina 311
Kałużyński Zygmunt 305,
351 Kamiński Jan Nepomucen
334
Kamoeki Stanisław 187—190 Kamykowski Bolesław 300 Kana Vaśek 349 Kant Immanuel 33 Karpowicz Stanisław 130,131 Kasprowicz Jan 131, 275 Kasztelan (dozorca domu)
61
Kaszyński Stanisław 344 Kawecka Wiktoria 174 Kiełbasiński (profesor) 60 Kierenski Aleksander 87 Kitschmann Anda 194 Kochanowski Jan 21 Kolumb Krzysztof 104 Korzeniewski Bohdan 18, 21, 28, 29, 52, 261, 273, 277,
283, 285—287, 289, 292, 294-
-295, 298, 314, 316, 328,
344—348, 353, 356 Kosińaki Jan 49, 348 Kossak-Szczucka Maria 274,
344
Kowaiski-Wierusz Alfred 58 Kozicki Władysław 54, 328 Krasiński Edward 343, 345 Krasiński Zygmunt 20, 33,
47, 138, 328, 342, 353 Krasnowiecki Władysław
299, 349
Krassowski Feliks 350 Kreczmar Jan 29, 312, 315,
341, 352
Kreczmar Jerzy 309, 352 Kreczmarowa Justyna 313 Kruczkowski Leon 49, 274 Krylów Iwan 169 Krzemiński Władysław 29,
50, 52, 349 Kunina Ewa 50
Lau-Gniazdowska Anna 348 Lawiński Ludwik 173, 174 Leiwik Halper 25, 326 Leo Juliusz 178 Leonhard Witold 186—190,
195, 324
Lenin Władlmir I. 87 Leski Zygmunt 45 Leszczyński Karol 289 Leśnodorski Zygmunt 50 Libhardtowa (krojczyni) 9S Liczbińska Maria 360 Limanowski Mieczysław 142 Lincoln Abraham 139
Lipczyński Alfred 120 Lollobrigida Giną 196 Lope de Vega Felix Carpio 28, 51, 52, 54
Łaska Michalina 174 Łomnicki Tadeusz 50 Łomonosow Michail 169
Maas (baron) 176 Machalski Józef 75, 331 Maczek-Obelski Jan 340 Madaliński Lech 50 Maeterlinck Maurice 37, 332 Majakowski Władimir W.
13, 14, 265
Majdrowiez Eugeniusz 68 „Majster" (Pronaszko Andrzej) 14, 28
Malczewski Jacek 150, 223 Malewicz Kazimierz 265 Małachowski-Jaxa Ryszard
198, 199
Marek Andr,zej 25, 45 Mariewska Maria 172, 174,
330 Marinetti Filippo Tommaso
20, 26, 240, 265, 317, 353 Marivaux Pierre 50, 344 Marlowe Charles 331 Meller Marian 292, 297, 298 Messal Lucyna 174 Meyerhold Wsiewołod E.
266
Michalik Jan 151, 184, 185 Micińskl Tadeusz 21, 25,
144, 334 Mickiewicz Adam 18, 33,
36, 43, 47, 53, 138, 139, 161, 162, 181, 247—249, 256, 287, 310, 331, 334, 342, 350, 351 Mierzejewski Bolesław 50 Mierzej ewski Jacek 59 Mikucki Jan 41 Miodzianowski Cz. 338 Modigliani Amadeo 265 Mokulskij Stefan S. 329 Moliere 332 Moro zowie z Rufin 174 Morstin Ludwik Hieronim
357
Musset Alfred 50, 328, 331 Myszkowski Julian 63, 64, 66, 67, 172, 175, 330
Nagibor, zob. Neugebauer Nałkowska Zofia 275 Naszkowski Marian 327 Nawrocki (elektromonter)
83, 116 Neugebauer Alfred 116—119,
332, 333
Niemojewski Lech 337, 357 Niewiarowska Kazimiera
174 Noakowski Stanisław 302-
-304, 349 Nobel Alfred 145 Norwid Cyprian Kamil 21,
26, 27
Noskowski Zygmunt 24, 39 Nowaczyński Adolf 354 Nowakowski Wacław 75, 331 Nowicki Romuald 315, 349 Noworolskl (kawiarnia) 151,
152, 159
Nuta (krawiec teatralny) 40
Offenbach Jacąues 330 0'Neill Eugene 26, 45, 326 Ordonćwna Hanna 173 Ordyński Ryszard 338 Orkan Władysław 129, 130,
132, 133, 220 Orzechowski Emil 328, 346,
357, 360
Osińsbi Zbigniew 357 Osterwa Juliusz 141, 142,
162, 276, 344—346
padlewski (architekt) 46 Pański Jerzy 301 Pawlikowski Tadeusz 16,
68—71, 330 Peiper Tadeusz 357 perret Auguste 238 Perzyński Włodzimierz 52 Peyret-Chappuis Charles de
49, 277, 345 Picasso Pablo 265 Pilarski Tadeusz 85 Piłsudski Józef 72 Piscator Erwin 266 Plaut 27, 47, 332 Pogorzelska Emilia 336 Pogorzelska Zula 173, 196 Poincarś Raymond 315 Polewka Adam 10 Polityński Karol 38, 90, 9fl,
97
Pollakówna Joanna 357, .360 Poltzig Hans 238 Ponlatowski Józef 131 Potocki Antoni 338
prampolini Enrico 265 Pribeau (aktor) 171 pronaszko Franciszek 23 Pronaszko Maria 34 Pronaszko Zbigniew 31, 43, 44, 49, 58, 84, 67, 68, 72, 73, 128 150, 159, 102, 176, 290, 295, 334, 336, 342 Pronaszkowa Feliksa Bona
z Sawickich 23 Pronaszkowa Irena 285, 312,
313, 314, 316, 325 Pronaszko-Rzepecka Irena
60, 312 Pronaszkowie Andrzej
i Zbigniew 23—25, 36, 128, 199, 222, 330, 333, 334, 337—339, 359 Przanowski, zob. Trzaska-
-Przanowski
Przybyszewski Stanisław 332 Puryszkiewicz Władimir M.
176 Puslowski Franciszek Ksa-
wery 350
Puszkin Aleksander S. 169 Puzyna Konstanty 54, 329, 348, 354, 357, 358
Radułski Wacław 20, 22, 26, 27, 47, 272, 273, 318, 343, 353, 354
Radwański Feliks 61
Raszewski Zbigniew 304, 342, 350
Rawski, inż. 306
Redo Józef 174
Reinhardt Max 213
Rembrandt van Rijn 58 Reymont Władysław Stanisław 145
Rittner Tadeusz 21, 332 Rogowski Ludomir 165 Ronisz Wincenty 317, 356 Rostworowski Karol Hubert 21, 23, 24, 331, 337 Rotbaum Jakub 26, 45, 32S,
356
Rudzki Kazimierz 50, 335 Rybarski Leopold 291 Rylska Julia 277, 345 Ryszkiewicz Andrzej 360 Rzepecka-Pronaszko Irena, zob. Pronaszko-Rzepecka Irena
Rzeszutko Tomasz 38, 96, 97, 108
Sartrc Jean Paul 267
Scliilier Friedricn 240, 273, 317, 343, 353
Scl-Jller Leon II, 15, 17, 18, 21, 25—28, 38, 42—48, 52, 68, 144, 145, 148, 150--167, 290, 300—302, 304, 305—309, 327, 329, 334—340, 343, 347—349, 351, 358
Schillerowa Irena 306, 314, 316, 328, 351
Scłilege] Friedrich 33, 52
Schober Feliks 334
Schopenhauer Arthur 33
Semadeni (cukiernia) 103
Severini Gino 265
Shakespeare William 25, 28, 33, 36, 42, 47, 50, 81, 164,
256, 279, 331, 332, 334, 336,
341 Shaw George Bernard 47,
52, 273, 317, 332, 343, 353,
354
Sheybal Władysław 50 Siemiradzki Henryk 58 Sienkiewicz Henryk 19 Siennicka Natalia 120—127,
333 Sieroszewski Wacław 16,
131, 132, 355
Simonow Konstantin M. 349 Sivert Tadeusz 307, 351 Skwarczyńska Stefania 358 Słonimski Antoni 334 Słowacki Juliusz 20, 21, 24,
26, 27, 29, 33, 36, 41, 47,
61, 136, 138, 256, 328, 331-
-333, 342 Sofokles 51 Solska Irena 173, 340 Solski Ludwik 27, 51, 330 Sosnowski Józef 24, 41 Souchere 340 Spitziar Jan 68, 90, 266 Srebrny Stefan 352 Stahl Ignacy 38, 96, 97, 102,
104, 111 Stanisławski Konstanty S.
10, 142, 260 Stanisławski Stanisław 16,
24, 36, 37, 74—81, 84, 85,
92—94, 141, 162, 331 Stańczyk 154 Starska Halina 121 Starzyński Juliusz 317, 318,
328, 351, 353
Stebnicka Marta 346 Stella (aktorka) 171 Sterling Mieczysław 358 Stopka Andrzej 50 Strachocki Andrzej 354 Strachocki Janusz 46—47 Etrnad Oskar 238 Strzelecki Zenobiusz 18,
311, 318, 325, 326, 337, 341,
352, 354, 358
Syrkus Helena 339, 354, 356 Syrkus Szymon 25, 45, 54,
241, 243, 244, 249, 266 320,
339, 340, 354, 356 Szaflarska Danuta 50 Szajna Józef 353 Szaniawski Jerzy 28, 51,
114, 332, 353
Szczawiński Władysław 174 Szczublewsbi Józef 336, 344,
358
Szczuka Mieczysław 338 Szletyński Henryk 10, 28,
29, 44, 51, 291, 301, 327 Saperber Józef 323 Szwankowski Eugeniusz 356 Szydłowski Roman 293, 298 Szyfman Arnold 48, 91, 274, 286, 315, 347, 354 Szymanowski Karol 44, 300,
335
Szymanowski Wacław 335 Szymański Jerzy 299, 300 Szysżko-Bohusz Adolf 46 Sliwonikowa (krój czyni) 45 Smialowski Igor 50 Swiderski Jan 29
Swirszczyńska Anna 378, 299, 349
Tachowicz (lekarz) 290 Tairow Aleksandr J. 266 Tarnowski Stanisław 182 Terlecki Tymon 358 Timoszewicz Jerzy 22, 347,
348, 356, 358 Tołstoj Lew 301, 349 Tom Konrad 173, 174, 193-
198
Tonecki Zygmunt 359 Tor Eugeniusz 50 Trembińska Oktawia 76, 84,
85
Treter Mieczysław 359 Tretiakow Siergiej 26, 239,
334, 351
Trocki Lew 87 Trojanowski Zygmunt 188 Trzaska-Przanowski (kawiarnia) 131, 134, 188, 190,
192 Trzciński Teofil 24, 40, 41,
163, 302, 303, 350 Turowiczówna Jadwiga 275 Turski Zbigniew 352 Tuwim Julian 196
Uziembło Henryk 152
Wagner Riehard 62 Walden Jerzy 25 Waliszewski Zygmunt 41 Wallis Mieczysław 302, 349,
350, 359
Wandurski "Witold 13 Warneeki Janusz 49, 50,
380, 332, 333, 344—346 Ważyk Adam 275 Weichert Michał 325, 330,
356
Wende Karol 49 Werck (brygadier sceny)
117, 118, 124 Węgierko Aleksander 24,
333
Węgierkowa Zofia 314 Wierciak Zygmunt 37, 68,
85, 90
WiercińsKa Janina 360 WiercińsKi Edmund 21, 27,
28, 46, 51, 274, 279, 327,
343, 345, 353
Wiercińscy Maria i Edmund 271, 342, 343 Wierusz-Kowalski Alfred,
zob. Kowalski-Wierusz
Alfred
Winkler Konrad 359 Winkler Marian 174 Wirski Juliusz 349
Witkiewicz Stanisław Ignacy 33, 330
Wiast Andrzej 198, 107 Wojnarowska Zofia 331 Woroniecki Edward 338 Woszczerowicz Jacek 287,
346
Wożnlk Władysław 50 Wroczyński Kazimierz 104,
195, 338
Wróblewski W. 174 Wyczólkowski Leon 23, 33,
223, 328
Wysocka Stanisława 25 Wysocki Alfred 145 Wyspiański Stanisław 19, 21, 25, 26, 28, 29, 32, 33, 35—37, 39, 46, 48, 51, 53, 58, 136, 139, 141, 150, 158, 218, 219, 222, 266, 311, 331—335, 337, 338
Zabłocki Franciszek 21, 332 Zahorska Stefania 334, 359
Zalewski Kazimierz 275 Zawieyski Jerzy 28, 49, 50,
61, 275, 344, 359 Zawistowski Roman 29, 52 Zawlstowskl Władysław 359 Zborowski Bruno 340 Zegadłowicz Emil 327 Zelwerowicz Krystyna 285 Zelwerowicz Aleksander 24, 27, 39, 114, 115, 121, 122, 142, 143, 140, 224, 332, 333 zimajer Adolfina 174 Zygmunt III Waza 147
Zelazowski Roman 24, 37--39, 85, 97, B9—102, 105, 108—111, 113
Żeleński Tadeusz (Boy) 177, 183, 187, 272, 356
Zeromski Stefan 11, 13, 15—16, 21, 23, 25, 36, 128, 130—148, 222, 323, 332—334, 340, 355
Zytecki Edward 40, 337



Możesz dodać mnie do swojej listy ulubionych sprzedawców. Możesz to zrobić klikając na ikonkę umieszczoną poniżej. Nie zapomnij włączyć opcji subskrypcji, a na bieżąco będziesz informowany o wystawianych przeze mnie nowych przedmiotach.


ZOBACZ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG CZASU ZAKOŃCZENIA

ZOBACZ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG ILOŚCI OFERT


NIE ODWOŁUJĘ OFERT, PROSZĘ POWAŻNIE PODCHODZIĆ DO LICYTACJI